เมนู

3. จุนฺทสุตฺตวณฺณนา

[379] ตติเย มคเธสูติ เอวํนามเก ชนปเทฯ นาลกคามเกติ ราชคหสฺส อวิทูเร อตฺตโน กุลสนฺตเก เอวํนามเก คาเมฯ จุนฺโท สมณุทฺเทโสติ อยํ เถโร ธมฺมเสนาปติสฺส กนิฏฺฐภาติโก, ตํ ภิกฺขู อนุปสมฺปนฺนกาเล ‘‘จุนฺโท สมณุทฺเทโส’’ติ สมุทาจริตฺวา เถรกาเลปิ ตเถว สมุทาจริํสุฯ เตน วุตฺตํ ‘‘จุนฺโท สมณุทฺเทโส’’ติฯ อุปฏฺฐาโก โหตีติ มุโขทกทนฺตกฏฺฐทาเนน เจว ปริเวณสมฺมชฺชน-ปิฏฺฐิปริกมฺมกรณ-ปตฺตจีวรคฺคหเณน จ อุปฏฺฐานกโร โหติฯ ปรินิพฺพายีติ อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพุโตฯ กตรสฺมิํ กาเลติ? ภควโต ปรินิพฺพานสํวจฺฉเรฯ

ตตฺรายํ อนุปุพฺพิกถา – ภควา กิร วุตฺถวสฺโส เวฬุวคามกา นิกฺขมิตฺวา ‘‘สาวตฺถิํ คมิสฺสามี’’ติ อาคตมคฺเคเนว ปฏินิวตฺตนฺโต อนุปุพฺเพน สาวตฺถิํ ปตฺวา เชตวนํ ปาวิสิฯ ธมฺมเสนาปติ ภควโต วตฺตํ ทสฺเสตฺวา ทิวาฏฺฐานํ คโต, โส ตตฺถ อนฺเตวาสิเกสุ วตฺตํ ทสฺเสตฺวา ปฏิกฺกนฺเตสุ ทิวาฏฺฐานํ สมฺมชฺชิตฺวา จมฺมขณฺฑํ ปญฺญาเปตฺวา ปาเท ปกฺขาเลตฺวา ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา ผลสมาปตฺติํ ปาวิสิฯ อถสฺส ยถา ปริจฺเฉเทน ตโต วุฏฺฐิตสฺส อยํ ปริวิตกฺโก อุทปาทิ ‘‘พุทฺธา นุ โข ปฐมํ ปรินิพฺพายนฺติ, อุทาหุ อคฺคสาวกาติ, ตโต ‘‘อคฺคสาวกา ปฐม’’นฺติ ญตฺวา อตฺตโน อายุสงฺขารํ โอโลเกสิฯ โส ‘‘สตฺตาหเมว เม อายุสงฺขารา ปวตฺติสฺสนฺตี’’ติ ญตฺวา ‘‘กตฺถ ปรินิพฺพายิสฺสามี’’ติ จินฺเตสิฯ

ตโต ‘‘ราหุโล ตาวติํเสสุ ปรินิพฺพุโต, อญฺญาสิโกณฺฑญฺญตฺเถโร ฉทฺทนฺตทเห, อหํ กตฺถ ปรินิพฺพายิสฺสามี’’ติ ปุนปฺปุนํ จินฺเตนฺโต มาตรํ อารพฺภ สติํ อุปฺปาเทสิ – ‘‘มยฺหํ มาตา สตฺตนฺนํ อรหนฺตานํ มาตา หุตฺวาปิ พุทฺธธมฺมสงฺเฆสุ อปฺปสนฺนา, อตฺถิ นุ โข ตสฺสา อุปนิสฺสโย, นตฺถิ นุ โข’’ติฯ โสตาปตฺติมคฺคสฺส อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา ‘‘กสฺส เทสนาย อภิสมโย ภวิสฺสตี’’ติ โอโลเกนฺโต ‘‘มเมว ธมฺมเทสนาย ภวิสฺสติ, น อญฺญสฺสฯ สเจ โข ปนาหํ อปฺโปสฺสุกฺโก ภเวยฺยํ, ภวิสฺสนฺติ เม วตฺตาโร – ‘‘สาริปุตฺตตฺเถโร อวเสสชนานมฺปิ อวสฺสโย โหติฯ

ตถา หิสฺส สมจิตฺตสุตฺตนฺตเทสนาทิวเส (อ. นิ. 2.33-37) โกฏิสตสหสฺสเทวตา อรหตฺตํ ปตฺตา, ตโย มคฺเค ปฏิวิทฺธเทวตานํ คณนา นตฺถิ, อญฺเญสุ จ ฐาเนสุ อเนกา อภิสมยา ทิสฺสนฺติ, เถเร จ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺตาเนว อสีติ กุลสหสฺสานิ, โส ทานิ สกมาตุมิจฺฉาทสฺสนมตฺตมฺปิ หริตุํ นาสกฺขี’’ติฯ ตสฺมา มาตรํ มิจฺฉาทสฺสนา โมเจตฺวา ชาโตวรเกเยว ปรินิพฺพายิสฺสามี’’ติ สนฺนิฏฺฐานํ กตฺวา ‘‘อชฺเชว ภควนฺตํ อนุชานาเปตฺวา นิกฺขมิสฺสามี’’ติ จุนฺทตฺเถรํ อามนฺเตสิ – ‘‘อาวุโส, จุนฺท, อมฺหากํ ปญฺจสตาย ภิกฺขุปริสาย สญฺญํ เทหิฯ ‘คณฺหถาวุโส ปตฺตจีวรานิ, ธมฺมเสนาปติ นาลกคามํ คนฺตุกาโม’’’ติฯ เถโร ตถา อกาสิฯ

ภิกฺขู เสนาสนํ สํสาเมตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เถรสฺส สนฺติกํ อคมํสุฯ เถโร เสนาสนํ สํสาเมตฺวา ทิวาฏฺฐานํ สมฺมชฺชิตฺวา ทิวาฏฺฐานทฺวาเร ฐตฺวา ทิวาฏฺฐานํ โอโลเกตฺวา ‘‘อิทํ ทานิ ปจฺฉิมทสฺสนํ, ปุน อาคมนํ นตฺถี’’ติ ปญฺจสตภิกฺขูหิ ปริวุโต ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ ‘‘อนุชานาตุ เม ภนฺเต ภควา, อนุชานาตุ สุคโตฯ ปรินิพฺพานกาโล เม, โอสฺสฏฺโฐ เม อายุสงฺขาโร’’ติฯ พุทฺธา ปน ยสฺมา ‘‘ปรินิพฺพาหี’’ติ วุตฺเต มรณวณฺณํ สํวณฺเณนฺตีติ, ‘‘มา ปรินิพฺพาหี’’ติ วุตฺเต วฏฺฏสฺส คุณํ กเถนฺตีติ มิจฺฉาทิฏฺฐิกา โทสํ อาโรเปสฺสนฺติ, ตสฺมา ตทุภยมฺปิ น วทนฺติฯ เตน นํ ภควา – ‘‘กตฺถ ปรินิพฺพายิสฺสสิ สาริปุตฺตา’’ติ วตฺวา – ‘‘อตฺถิ, ภนฺเต, มคเธสุ นาลกคาเม ชาโตวรโก, ตตฺถาหํ ปรินิพฺพายิสฺสามี’’ติ วุตฺเต – ‘‘ยสฺส ทานิ ตฺวํ, สาริปุตฺต, กาลํ มญฺญสิ, อิทานิ ปน เต เชฏฺฐกนิฏฺฐภาติกานํ ตาทิสสฺส ภิกฺขุโน ทสฺสนํ ทุลฺลภํ ภวิสฺสติ, เทเสหิ เนสํ ธมฺม’’นฺติ อาหฯ

เถโร – ‘‘สตฺถา มยฺหํ อิทฺธิวิกุพฺพนปุพฺพงฺคมํ ธมฺมเทสนํ ปจฺจาสีสตี’’ติ ญตฺวา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา ตาลปฺปมาณํ อากาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา โอรุยฺห ทสพลสฺส ปาเท วนฺทิ, ปุน ทฺวิตาลปฺปมาณํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา โอรุยฺห ทสพลสฺส ปาเท วนฺทิ, เอเตนุปาเยน สตฺตตาลปฺปมาณํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา อเนกานิ ปาฏิหาริยสตานิ ทสฺเสนฺโต ธมฺมกถํ อารภิฯ ทิสฺสมาเนนปิ กาเยน กเถติ, อทิสฺสมาเนนปิฯ

อุปริเมน วา เหฏฺฐิเมน วา อุปฑฺฒกาเยน กเถติ อทิสฺสมาเนนปิ ทิสฺสมาเนนปิ, กาเลน จนฺทวณฺณํ ทสฺเสติ, กาเลน สูริยวณฺณํ, กาเลน ปพฺพตวณฺณํ, กาเลน สมุทฺทวณฺณํ, กาเลน จกฺกวตฺติราชา โหติ, กาเลน เวสฺสวณมหาราชา, กาเลน สกฺโก เทวราชา, กาเลน มหาพฺรหฺมาติ เอวํ อเนกานิ ปาฏิหาริยสตานิ ทสฺเสนฺโต ธมฺมกถํ กเถสิฯ สกลนครํ สนฺนิปติฯ เถโร โอรุยฺห ทสพลสฺส ปาเท วนฺทิตฺวา อฏฺฐาสิฯ อถ นํ สตฺถา อาห – ‘‘โก นาโม อยํ สาริปุตฺต ธมฺมปริยาโย’’ติฯ สีหวิกีฬิโต นาม, ภนฺเตติฯ ตคฺฆ, สาริปุตฺต, สีหวิกีฬิโต ตคฺฆ, สาริปุตฺต, สีหวิกีฬิโตติฯ

เถโร อลตฺตกวณฺเณ หตฺเถ ปสาเรตฺวา สตฺถุ สุวณฺณกจฺฉปสทิเส ปาเท โคปฺผเกสุ คเหตฺวา – ‘‘ภนฺเต, อิเมสํ ปาทานํ วนฺทนตฺถาย กปฺปสตสหสฺสาธิกํ อสงฺเขฺยยฺยํ ปารมิโย ปูริตา, โส เม มโนรโถ มตฺถกํ ปตฺโต, อิโต ทานิ ปฏฺฐาย ปฏิสนฺธิวเสน น ปุน เอกฏฺฐาเน สนฺนิปาโต สมาคโม อตฺถิ, ฉินฺโน เอส วิสฺสาโส, อเนเกหิ พุทฺธสตสหสฺเสหิ ปวิฏฺฐํ อชรํ อมรํ เขมํ สุขํ สีตลํ อภยํ นิพฺพานปุรํ ปวิสิสฺสามิ, สเจ เม กิญฺจิ กายิกํ วา วาจสิกํ วา น โรเจถ, ขมถ ตํ ภควา, คมนกาโล มยฺห’’นฺติฯ ขมามิ เต, สาริปุตฺต, น โข ปน เต กิญฺจิ กายิกํ วา วาจสิกํ วา มยฺหํ อรุจฺจนกํ อตฺถิ, ยสฺส ทานิ ตฺวํ, สาริปุตฺต, กาลํ มญฺญสีติฯ

อิติ ภควตา อนุญฺญาตสมนนฺตรํ สตฺถุ ปาเท วนฺทิตฺวา อุฏฺฐิตมตฺเต อายสฺมนฺเต สาริปุตฺเต สิเนรุจกฺกวาฬหิมวนฺตปริภณฺฑปพฺพเต ธารยมานาปิ – ‘‘อชฺช อิมํ คุณราสิํ ธาเรตุํ น สกฺโกมี’’ติ วทนฺตี วิย เอกปฺปหาเรเนว วิรวมานา มหาปถวี ยาว อุทกปริยนฺตา อกมฺปิ, อากาเส เทวทุนฺทุภิโย ผลิํสุ, มหาเมโฆ อุฏฺฐหิตฺวา โปกฺขรวสฺสํ วสฺสิฯ

สตฺถา – ‘‘ธมฺมเสนาปติํ ปฏิปาเทสฺสามี’’ติ ธมฺมาสนา วุฏฺฐาย คนฺธกุฏิอภิมุโข คนฺตฺวา มณิผลเก อฏฺฐาสิฯ เถโร ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา จตูสุ ฐาเนสุ วนฺทิตฺวา – ‘‘ภควา อิโต กปฺปสตสหสฺสาธิกสฺส อสงฺเขฺยยฺยสฺส อุปริ อโนมทสฺสีสมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปาทมูเล นิปชฺชิตฺวา ตุมฺหากํ ทสฺสนํ ปตฺเถสิํ, สา เม ปตฺถนา สมิทฺธา, ทิฏฺฐา ตุมฺเห, ตํ ปฐมทสฺสนํ, อิทํ ปจฺฉิมทสฺสนํฯ

ปุน ตุมฺหากํ ทสฺสนํ นตฺถี’’ติ วตฺวา ทสนขสโมธานสมุชฺชลํ อญฺชลิํ ปคฺคยฺห ยาว ทสฺสนวิสยา อภิมุโขว ปฏิกฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ปกฺกามิฯ ปุน มหาปถวี ธาเรตุํ อสกฺโกนฺตี อุทกปริยนฺตํ กตฺวา อกมฺปิฯ

ภควา ปริวาเรตฺวา ฐิเต ภิกฺขู อาห – ‘‘อนุคจฺฉถ, ภิกฺขเว, ตุมฺหากํ เชฏฺฐภาติก’’นฺติฯ ตสฺมิํ ขเณ จตสฺโสปิ ปริสา สมฺมาสมฺพุทฺธํ เอกกํเยว เชตวเน โอหาย นิรวเสสา นิกฺขมิํสุฯ สาวตฺถินครวาสิโนปิ – ‘‘สาริปุตฺตตฺเถโร กิร สมฺมาสมฺพุทฺธํ อาปุจฺฉิตฺวา ปรินิพฺพายิตุกาโม นิกฺขนฺโต, ปสฺสิสฺสาม น’’นฺติ นครทฺวารานิ นิโรกาสานิ กโรนฺตา นิกฺขมิตฺวา คนฺธมาลาทิหตฺถา เกเส วิกิริตฺวา – ‘‘อิทานิ มยํ กหํ มหาปญฺโญ นิสินฺโน, กหํ ธมฺมเสนาปติ นิสินฺโน’’ติ ปุจฺฉนฺตา – ‘‘กสฺส สนฺติกํ คมิสฺสาม, กสฺส หตฺเถ สตฺถารํ ฐเปตฺวา เถโร ปกฺกนฺโต’’ติอาทินา นเยน ปริเทวนฺตา โรทนฺตา เถรํ อนุพนฺธิํสุฯ

เถโร มหาปญฺญาย ฐิตตฺตา – ‘‘สพฺเพสํ อนติกฺกมนีโย เอส มคฺโค’’ติ มหาชนํ โอวทิตฺวา – ‘‘ตุมฺเหปิ, อาวุโส, ติฏฺฐถ, มา ทสพเล ปมาทํ อาปชฺชิตฺถา’’ติ ภิกฺขุสงฺฆมฺปิ นิวตฺเตตฺวา อตฺตโน ปริสาเยว สทฺธิํ ปกฺกามิฯ เยปิ มนุสฺสา – ‘‘ปุพฺเพ อยฺโย ปจฺจาคมนจาริกํ จรติ, อิทํ อิทานิ คมนํ น ปุน ปจฺจาคมนายา’’ติ ปริเทวนฺตา อนุพนฺธิํสุเยวฯ เตปิ – ‘‘อปฺปมตฺตา, อาวุโส, โหถ, เอวํภาวิโน นาม สงฺขารา’’ติ นิวตฺเตสิฯ

อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต สพฺพตฺถ เอกรตฺติวาเสน อนฺตรามคฺเค สตฺตาหํ มนุสฺสานํ สงฺคหํ กโรนฺโต สายํ นาลกคามํ ปตฺวา คามทฺวาเร นิคฺโรธรุกฺขมูเล อฏฺฐาสิฯ อถ อุปเรวโต นาม เถรสฺส ภาคิเนยฺโย พหิคามํ คจฺฉนฺโต เถรํ ทิสฺวา อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา อฏฺฐาสิฯ เถโร ตํ อาห – ‘‘อตฺถิ เคเห เต อยฺยิกา’’ติฯ อาม ภนฺเตติฯ คจฺฉ อมฺหากํ อิธาคตภาวํ อาโรเจหิฯ ‘‘กสฺมา อาคโต’’ติ จ วุตฺเต – ‘‘อชฺช กิร เอกทิวสํ อนฺโตคาเม วสิสฺสติ, ชาโตวรกํ ปฏิชคฺคถ, ปญฺจนฺนญฺจ กิร ภิกฺขุสตานํ วสนฏฺฐานํ ชานาถา’’ติฯ โส คนฺตฺวา – ‘‘อยฺยิเก มยฺหํ มาตุโล อาคโต’’ติ อาหฯ อิทานิ กุหินฺติ? คามทฺวาเรติฯ เอกโกว, อญฺโญปิ โกจิ อตฺถีติ? อตฺถิ ปญฺจสตา ภิกฺขูติฯ กิํการณา อาคโตติ? โส ตํ ปวตฺติํ อาโรเจสิฯ

พฺราหฺมณี – ‘‘กิํ นุ โข เอตฺตกานํ วสนฏฺฐานํ ปฏิชคฺคาเปติ , ทหรกาเล ปพฺพชิตฺวา มหลฺลกกาเล คิหี โหตุกาโม’’ติ จินฺเตนฺตี ชาโตวรกํ ปฏิชคฺคาเปตฺวา ปญฺจสตานํ วสนฏฺฐานํ กาเรตฺวา ทณฺฑทีปิกา ชาเลตฺวา เถรสฺส ปาเหสิฯ

เถโร ภิกฺขูหิ สทฺธิํ ปาสาทํ อารุยฺห ชาโตวรกํ ปวิสิตฺวา นิสีทิ, นิสีทิตฺวา ‘‘ตุมฺหากํ วสนฏฺฐานํ คจฺฉถา’’ติ ภิกฺขู อุยฺโยเชสิฯ เตสุ คตมตฺเตสุเยว เถรสฺส ขโร อาพาโธ อุปฺปชฺชิ, โลหิตปกฺขนฺทิกา มารณนฺติกา เวทนา วตฺตนฺติฯ เอกํ ภาชนํ ปวิสติ, เอกํ นิกฺขมติฯ พฺราหฺมณี – ‘‘มม ปุตฺตสฺส ปวตฺติ มยฺหํ น รุจฺจตี’’ติ อตฺตโน วสนคพฺภทฺวารํ นิสฺสาย อฏฺฐาสิฯ

จตฺตาโร มหาราชาโน ‘‘ธมฺมเสนาปติ กุหิํ วิหรตี’’ติ โอโลเกนฺตา นาลกคาเม ชาโตวรเก ปรินิพฺพานมญฺเจ นิปนฺโน, ปจฺฉิมทสฺสนํ คมิสฺสามา’’ติ อาคมฺม วนฺทิตฺวา อฏฺฐํสุฯ เก ตุมฺเหติ? มหาราชาโน ภนฺเตติฯ กสฺมา อาคตตฺถาติ? คิลานุปฏฺฐากา ภวิสฺสามาติฯ ‘‘โหตุ, อตฺถิ คิลานุปฏฺฐาโก, คจฺฉถ ตุมฺเห’’ติ อุยฺโยเชสิฯ เตสํ คตาวสาเน เตเนว นเยน สกฺโก เทวานมินฺโทฯ ตสฺมิํ คเต มหาพฺรหฺมา จ อาคมิํสุฯ เตปิ ตเถว เถโร อุยฺโยเชสิฯ

พฺราหฺมณี เทวตานํ อาคมนญฺจ คมนญฺจ ทิสฺวา ‘‘เก นุ โข เอเต มม ปุตฺตํ วนฺทิตฺวา คจฺฉนฺตี’’ติ เถรสฺส คพฺภทฺวารํ คนฺตฺวา ‘‘ตาต, จุนฺท, กา ปวตฺตี’’ติ ปุจฺฉิฯ โส ตํ ปวตฺติํ อาจิกฺขิตฺวา ‘‘มหาอุปาสิกา, ภนฺเต, อาคตา’’ติ อาหฯ เถโร ‘‘กสฺมา อเวลาย อาคตา’’ติ ปุจฺฉิฯ สา ‘‘ตุยฺหํ, ตาต, ทสฺสนตฺถายา’’ติ วตฺวา ‘‘ตาต, ปฐมํ เก อาคตา’’ติ ปุจฺฉิฯ จตฺตาโร มหาราชาโน อุปาสิเกติฯ ตาต, ตฺวํ จตูหิ มหาราเชหิ มหนฺตตโรติ? อารามิกสทิสา เอเต อุปาสิเก, อมฺหากํ สตฺถุ ปฏิสนฺธิคฺคหณโต ปฏฺฐาย ขคฺคหตฺถา หุตฺวา อารกฺขํ อกํสูติฯ เตสํ ตาต คตาวสาเน โก อาคโตติ? สกฺโก เทวานมินฺโทติฯ เทวราชโตปิ ตฺวํ ตาต มหนฺตตโรติ? ภณฺฑคฺคาหกสามเณรสทิโส เอส อุปาสิเก, อมฺหากํ สตฺถุ ตาวติํสโต โอตรณกาเล ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา โอติณฺโณติฯ ตสฺส ตาต คตาวสาเน โชตยมาโน วิย โก อาคโตติ? อุปาสิเก, ตุยฺหํ ภควา จ สตฺถา จ มหาพฺรหฺมา นาม เอโสติฯ

มยฺหํ ภควโต มหาพฺรหฺมโตปิ ตฺวํ, ตาต, มหนฺตตโรติ? อาม อุปาสิเก, เอเต นาม กิร อมฺหากํ สตฺถุ ชาตทิวเส จตฺตาโร มหาพฺรหฺมาโน มหาปุริสํ สุวณฺณชาเลน ปฏิคฺคณฺหิํสูติฯ

อถ พฺราหฺมณิยา – ‘‘ปุตฺตสฺส ตาว เม อยํ อานุภาโว, กีทิโส วต มยฺหํ ปุตฺตสฺส ภควโต สตฺถุ อานุภาโว ภวิสฺสตี’’ติ จินฺตยนฺติยา สหสา ปญฺจวณฺณา ปีติ อุปฺปชฺชิตฺวา สกลสรีรํ ผริฯ เถโร – ‘‘อุปฺปนฺนํ เม มาตุ ปีติโสมนสฺสํ, อยํ ทานิ กาโล ธมฺมเทสนายา’’ติ จินฺเตตฺวา ‘‘กิํ จินฺเตสิ มหาอุปาสิเก’’ติ อาหฯ สา ‘‘ปุตฺตสฺส ตาว เม อยํ คุโณ, สตฺถุ ปนสฺส กีทิโส ภวิสฺสตีติ อิทํ, ตาต, จินฺเตมี’’ติ อาหฯ มหาอุปาสิเก, มยฺหํ สตฺถุชาตกฺขเณ มหาภินิกฺขมเน สมฺโพธิยํ ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเน จ ทสสหสฺสิโลกธาตุ กมฺปิตฺถฯ สีเลน สมาธินา ปญฺญาย วิมุตฺติยา วิมุตฺติญาณทสฺสเนน สโม นาม นตฺถิ, อิติปิ โส ภควาติ วิตฺถาเรตฺวา พุทฺธคุณปฏิสํยุตฺตํ ธมฺมเทสนํ กเถสิฯ

พฺราหฺมณี ปิยปุตฺตสฺส ธมฺมเทสนาปริโยสาเน โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาย ปุตฺตํ อาห – ‘‘ตาต อุปติสฺส, กสฺมา เอวมกาสิ, เอวรูปํ นาม อมตํ มยฺหํ เอตฺตกํ กาลํ น อทาสี’’ติฯ เถโร – ‘‘ทินฺนํ ทานิ เม มาตุ รูปสาริยา พฺราหฺมณิยา โปสาวนิกมูลํ, เอตฺตเกน วฏฺฏิสฺสตี’’ติ จินฺเตตฺวา – ‘‘คจฺฉ มหาอุปสิเก’’ติ พฺราหฺมณิํ อุยฺโยเชตฺวา – ‘‘จุนฺท กา เวลา’’ติ อาหฯ พลวปจฺจูสกาโล, ภนฺเตติฯ ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาเตหีติฯ สนฺนิปติโต ภนฺเต ภิกฺขุสงฺโฆติฯ ‘‘มํ อุกฺขิปิตฺวา นิสีทาเปหิ จุนฺทา’’ติ อุกฺขิปิตฺวา นิสีทาเปสิฯ

เถโร ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘อาวุโส จตุจตฺตาลีสํ โว วสฺสานิ มยา สทฺธิํ วิจรนฺตานํ ยํ เม กายิกํ วา วาจสิกํ วา น โรเจถ, ตํ ขมถ อาวุโส’’ติฯ เอตฺตกํ, ภนฺเต, อมฺหากํ ฉายา วิย ตุมฺเห อมุญฺจิตฺวา วิจรนฺตานํ อรุจฺจนกํ นาม นตฺถิ, ตุมฺเห ปน อมฺหากํ ขมถาติฯ

อถ เถโร มหาจีวรํ สงฺกฑฺฒิตฺวา มุขํ ปิธาย ทกฺขิเณน ปสฺเสน นิปนฺโน สตฺถา วิย นว อนุปุพฺพสมาปตฺติโย อนุโลมปฏิโลมโต สมาปชฺชิตฺวา ปุน ปฐมชฺฌานํ อาทิํ กตฺวา ยาว จตุตฺถชฺฌานา สมาปชฺชิ ฯ ตโต วุฏฺฐาย อนนฺตรํเยว มหาปถวิํ อุนฺนาเทนฺโต อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิฯ

อุปาสิกา – ‘‘กิํ นุ โข เม ปุตฺโต, น กิญฺจิ กเถตี’’ติ อุฏฺฐาย ปิฏฺฐิปาเท ปริมชฺชนฺตี ปรินิพฺพุตภาวํ ญตฺวา มหาสทฺทํ กุรุมานา ปาเทสุ นิปติตฺวา – ‘‘ตาต มยํ อิโต ปุพฺเพ ตว คุณํ น ชานิมฺหา, อิทานิ ปน ตํ อาทิํ กตฺวา อเนกสเต อเนกสหสฺเส อเนกสตสหสฺเส ภิกฺขู อิมสฺมิํ นิเวสเน นิสีทาเปตฺวา โภเชตุํ น ลภิมฺหา, จีวเรหิ อจฺฉาเทตุํ น ลภิมฺหา, วิหารสตํ วิหารสหสฺสํ กาเรตุํ น ลภิมฺหา’’ติ ยาว อรุณุคฺคมนา ปริเทวิ ฯ อรุเณ อุคฺคตมตฺเตเยว สุวณฺณกาเร ปกฺโกสาเปตฺวา สุวณฺณคพฺภํ วิวราเปตฺวา สุวณฺณฆฏิโย มหาตุลาย ตุลาเปตฺวา – ‘‘ปญฺจ กูฏาคารสตานิ ปญฺจ อคฺฆิกสตานิ กโรถา’’ติ ทาเปติฯ

สกฺโกปิ เทวราชา วิสฺสกมฺมเทวปุตฺตํ อามนฺเตตฺวา – ‘‘ตาต ธมฺมเสนาปติ ปรินิพฺพุโต, ปญฺจ กูฏาคารสตานิ ปญฺจ อคฺฆิกสตานิ จ มาเปหี’’ติ อาหฯ อิติ อุปาสิกาย การิตานิ จ วิสฺสกมฺเมน นิมฺมิตานิ จ สพฺพานิปิ ทฺเวสหสฺสานิ อเหสุํฯ ตโต นครมชฺเฌ สารมยํ มหามณฺฑปํ กาเรตฺวา มณฺฑปมชฺเฌ มหากูฏาคารํ ฐเปตฺวา เสสานิ ปริวารสงฺเขเปน ฐเปตฺวา สาธุกีฬิกํ อารภิํสุฯ เทวานํ อนฺตเร มนุสฺสา, มนุสฺสานํ อนฺตเร เทวา อเหสุํฯ

เรวตี นาม เอกา เถรสฺส อุปฏฺฐายิกา – ‘‘อหํ เถรสฺส ปูชํ กริสฺสามี’’ติ สุวณฺณปุปฺผานํ ตโย กุมฺเภ กาเรสิฯ ‘‘เถรสฺส ปูชํ กริสฺสามี’’ติ สกฺโก เทวราชา อฑฺฒเตยฺยโกฏินาฏเกหิ ปริวาริโต โอตริฯ ‘‘สกฺโก โอตรตี’’ติ มหาชโน ปจฺฉามุโข ปฏิกฺกมิฯ ตตฺถ สาปิ อุปาสิกา ปฏิกฺกมมานา ครุภารตฺตา เอกมนฺตํ อปสกฺกิตุํ อสกฺโกนฺตี มนุสฺสานํ อนฺตเร ปติฯ มนุสฺสา อปสฺสนฺตา ตํ มทฺทิตฺวา อคมิํสุฯ สา ตตฺเถว กาลํ กตฺวา ตาวติํสภวเน กนกวิมาเน นิพฺพตฺติฯ นิพฺพตฺตกฺขเณเยวสฺสา รตนกฺขนฺโธ วิย ติคาวุตปฺปมาโณ อตฺตภาโว อโหสิ สฏฺฐิสกฏปูรปฺปมาณอลงฺการปฏิมณฺฑิตา อจฺฉราสหสฺสปริวาริตาฯ

อถสฺสา ทิพฺพํ สพฺพกายิกาทาสํ ปุรโต ฐปยิํสุ ฯ สา อตฺตโน สิริสมฺปตฺติํ ทิสฺวา – ‘‘อุฬารา อยํ สมฺปตฺติ, กิํ นุ โข เม กมฺมํ กต’’นฺติ จินฺตยมานา อทฺทส – ‘‘มยา สาริปุตฺตตฺเถรสฺส ปรินิพฺพุตฏฺฐาเน ตีหิ สุวณฺณปุปฺผกุมฺเภหิ ปูชา กตา, มหาชโน มํ มทฺทิตฺวา คโต, สาหํ ตตฺถ กาลํ กตฺวา อิธูปปนฺนา, เถรํ นิสฺสาย ลทฺธํ อิทานิ ปุญฺญวิปากํ มนุสฺสานํ กเถสฺสามี’’ติ สห วิมาเนเนว โอตริฯ

มหาชโน ทูรโตว ทิสฺวา – ‘‘กิํ นุ โข ทฺเว สูริยา อุฏฺฐิตา’’ติ? โอโลเกนฺโต – ‘‘วิมาเน อาคจฺฉนฺเต กูฏาคารสณฺฐานํ ปญฺญายติ, นายํ สูริโย, วิมานเมตํ เอก’’นฺติ อาหฯ ตมฺปิ วิมานํ ตาวเทว อาคนฺตฺวา เถรสฺส ทารุจิตกมตฺถเก เวหาสํ อฏฺฐาสิฯ เทวธีตา วิมานํ อากาเสเยว ฐเปตฺวา ปถวิํ โอตริฯ มหาชโน – ‘‘กา ตฺวํ, อยฺเย’’ติ? ปุจฺฉิฯ ‘‘น มํ ตุมฺเห ชานาถ, เรวตี นามาหํ, ตีหิ สุวณฺณปุปฺผกุมฺเภหิ เถรํ ปูชํ กตฺวา มนุสฺเสหิ มทฺทิตา กาลํ กตฺวา ตาวติํสภวเน นิพฺพตฺตา, ปสฺสถ เม สิริสมฺปตฺติํ, ตุมฺเหปิ ทานิ ทานานิ เทถ, ปุญฺญานิ กโรถา’’ติ กุสลกิริยาย วณฺณํ กเถตฺวา เถรสฺส จิตกํ ปทกฺขิณํ กตฺวา วนฺทิตฺวา อตฺตโน เทวฏฺฐานํเยว คตาฯ

มหาชโนปิ สตฺตาหํ สาธุกีฬิกํ กีฬิตฺวา สพฺพคนฺเธหิ จิตกํ อกาสิ, จิตกา เอกูนรตนสติกา อโหสิฯ เถรสฺส สรีรํ จิตกํ อาโรเปตฺวา อุสีรกลาปเกหิ อาลิมฺเปสุํฯ อาฬาหเน สพฺพรตฺติํ ธมฺมสฺสวนํ ปวตฺติฯ อนุรุทฺธตฺเถโร สพฺพคนฺโธทเกน เถรสฺส จิตกํ นิพฺพาเปสิฯ จุนฺทตฺเถโร ธาตุโย ปริสฺสาวเน ปกฺขิปิตฺวา – ‘‘น ทานิ มยา อิเธว สกฺกา ฐาตุํ, มยฺหํ เชฏฺฐภาติกสฺส ธมฺมเสนาปติสาริปุตฺตตฺเถรสฺส ปรินิพฺพุตภาวํ สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส อาโรเจสฺสามี’’ติ ธาตุปริสฺสาวนํ เถรสฺส จ ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา สาวตฺถิํ อคมาสิฯ เอกฏฺฐาเนปิ จ ทฺเว รตฺติโย อวสิตฺวา สพฺพตฺถ เอกรตฺติวาเสเนว สาวตฺถิํ ปาปุณิฯ ตมตฺถํ ทสฺเสตุํ อถ โข จุนฺโท สมณุทฺเทโสติอาทิ วุตฺตํฯ

ตตฺถ เยนายสฺมา อานนฺโทติ เยน อตฺตโน อุปชฺฌาโย ธมฺมภณฺฑาคาริโก อายสฺมา อานนฺโท, เตนุปสงฺกมิฯ

กสฺมา ปเนส อุชุกํ สตฺถุ สนฺติกํ อคนฺตฺวา เถรสฺส สนฺติกํ อคมาสีติ? สตฺถริ จ เถเร จ คารเวนฯ เชตวนมหาวิหาเร โปกฺขรณิยํ กิรสฺส นฺหตฺวา ปจฺจุตฺตริตฺวา สุนิวตฺถสุปารุตสฺส เอตทโหสิ – ‘‘พุทฺธา นาม มหาปาสาณจฺฉตฺตํ วิย ครุโน, ผณกตสปฺป สีหพฺยคฺฆมตฺตวรวารณาทโย วิย จ ทุราสทา, น สกฺกา มยา อุชุกเมว สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา กเถตุํ, กสฺส นุ โข สนฺติกํ คนฺตพฺพ’’นฺติฯ ตโต จินฺเตสิ – ‘‘อุปชฺฌาโย เม ธมฺมภณฺฑาคาริโก เชฏฺฐภาติกตฺเถรสฺส อุตฺตมสหาโย, ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ตํ อาทาย สตฺถารา สทฺธิํ กเถสฺสามี’’ติ สตฺถริ เจว เถเร จ คารเวน อุปสงฺกมิฯ

อิทมสฺส ปตฺตจีวรนฺติ ‘‘อยมสฺส ปริโภคปตฺโต, อิทํ ธาตุปริสฺสาวน’’นฺติ เอวํ เอเกกํ อาจิกฺขิฯ ปาฬิยํ ปน ‘‘อิทมสฺส ปตฺตจีวร’’นฺติ เอตฺตกเมว วุตฺตํฯ กถาปาภตนฺติ กถามูลํฯ มูลญฺหิ ปาภตนฺติ วุจฺจติฯ ยถาห –

‘‘อปฺปเกนปิ เมธาวี, ปาภเตน วิจกฺขโณ;

สมุฏฺฐาเปติ อตฺตานํ, อณุํ อคฺคิํว สนฺธม’’นฺติฯ (ชา. 1.1.4);

ภควนฺตํ ทสฺสนายาติ ภควนฺตํ ทสฺสนตฺถายฯ กิํ ปนิมินา ภควา น ทิฏฺฐปุพฺโพติ? โน น ทิฏฺฐปุพฺโพฯ อยญฺหิ อายสฺมา ทิวา นว วาเร, รตฺติํ นว วาเรติ เอกาหํ อฏฺฐารส วาเร อุปฏฺฐานเมว คจฺฉติฯ ทิวสสฺส ปน สตวารํ วา สหสฺสวารํ วา คนฺตุกาโม สมาโนปิ น อการณา คจฺฉติ, เอกํ ปญฺหทฺวารํ คเหตฺวาว คจฺฉติฯ โส ตํทิวสํ เตน กถาปาภเตน คนฺตุกาโม เอวมาหฯ อิทมสฺส ปตฺตจีวรนฺติ เถโรปิ – ‘‘อิทํ ตสฺส ปตฺตจีวรํ, อิทญฺจ ธาตุปริสฺสาวน’’นฺติ ปาฏิเยกฺกํเยว ทสฺเสตฺวา อาจิกฺขิฯ

สตฺถา หตฺถํ ปสาเรตฺวา ธาตุปริสฺสาวนํ คเหตฺวา หตฺถตเล ฐเปตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘โย โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ปุริมทิวเส อเนกานิ ปาฏิหาริยสตานิ กตฺวา ปรินิพฺพานํ อนุชานาเปสิ, ตสฺส อิทานิ อิมา สงฺขวณฺณสนฺนิภา ธาตุโยว ปญฺญายนฺติ, กปฺปสตสหสฺสาธิกํ อสงฺเขฺยยฺยํ ปูริตปารมี เอส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ, มยา ปวตฺติตํ ธมฺมจกฺกํ อนุปวตฺตโก เอส ภิกฺขุ, ปฏิลทฺธทุติยอาสโน เอส ภิกฺขุ, ปูริตสาวกสนฺนิปาโต เอส ภิกฺขุ, ฐเปตฺวา มํ ทสสุ จกฺกวาฬสหสฺเสสุ ปญฺญาย อสทิโส เอส ภิกฺขุ, มหาปญฺโญ เอส ภิกฺขุ, ปุถุปญฺโญ หาสปญฺโญ ชวนปญฺโญ ติกฺขปญฺโญ นิพฺเพธิกปญฺโญ เอส ภิกฺขุ, อปฺปิจฺโฉ เอส ภิกฺขุ, สนฺตุฏฺโฐ ปวิวิตฺโต อสํสฏฺโฐ อารทฺธวีริโย โจทโก ปาปครหี เอส ภิกฺขุ, ปญฺจ ชาติสตานิ ปฏิลทฺธมหาสมฺปตฺติโย ปหาย ปพฺพชิโต เอส ภิกฺขุ, มม สาสเน ปถวีสมขนฺติโก เอส ภิกฺขุ, ฉินฺนวิสาณอุสภสทิโส เอส ภิกฺขุ, จณฺฑาลปุตฺตสทิสนีจจิตฺโต เอส ภิกฺขุฯ ปสฺสถ, ภิกฺขเว, มหาปญฺญสฺส ธาตุโย, ปสฺสถ, ภิกฺขเว, ปุถุปญฺญสฺส หาสปญฺญสฺส ชวนปญฺญสฺส ติกฺขปญฺญสฺส นิพฺเพธิกปญฺญสฺส อปฺปิจฺฉสฺส สนฺตุฏฺฐสฺส ปวิวิตฺตสฺส อสํสฏฺฐสฺส อารทฺธวีริยสฺส , โจทกสฺส, ปสฺสถ, ภิกฺขเว, ปาปครหิสฺส ธาตุโยติฯ

‘‘โย ปพฺพชี ชาติสตานิ ปญฺจ,

ปหาย กามานิ มโนรมานิ;

ตํ วีตราคํ สุสมาหิตินฺทฺริยํ,

ปรินิพฺพุตํ วนฺทถ สาริปุตฺตํฯ

‘‘ขนฺติพโล ปถวิสโม น กุปฺปติ,

น จาปิ จิตฺตสฺส วเสน วตฺตติ;

อนุกมฺปโก การุณิโก จ นิพฺพุโต,

ปรินิพฺพุตํ วนฺทถ สาริปุตฺตํฯ

‘‘จณฺฑาลปุตฺโต ยถา นครํ ปวิฏฺโฐ,

นีจมโน จรติ กโฬปิหตฺโถ;

ตถา อยํ วิหรติ สาริปุตฺโต,

ปรินิพฺพุตํ วนฺทถ สาริปุตฺตํฯ

‘‘อุสโภ ยถา ฉินฺนวิสาณโก,

อเหฐยนฺโต จรติ ปุรนฺตเร วเน;

ตถา อยํ วิหรติ สาริปุตฺโต,

ปรินิพฺพุตํ วนฺทถ สาริปุตฺต’’นฺติฯ

อิติ ภควา ปญฺจหิ คาถาสเตหิ เถรสฺส วณฺณํ กเถสิฯ ยถา ยถา ภควา เถรสฺส วณฺณํ กเถสิ, ตถา ตถา อานนฺทตฺเถโร สนฺธาเรตุํ น สกฺโกติ, พิฬารมุเข ปกฺขนฺตกุกฺกุโฏ วิย ปเวธติฯ เตนาห อปิจ เม, ภนฺเต, มธุรกชาโต วิย กาโยติ สพฺพํ วิตฺถาเรตพฺพํฯ ตตฺถ มธุรกชาโตติอาทีนํ อตฺโถ วุตฺโตเยวฯ อิธ ปน ธมฺมาติ อุทฺเทสปริปุจฺฉาธมฺมา อธิปฺเปตาฯ ตสฺส หิ อุทฺเทสปริปุจฺฉาธมฺเม อคหิเต วา คเหตุํ, คหิเต วา สชฺฌายํ กาตุํ จิตฺตํ น ปวตฺตติฯ อถ สตฺถา ปญฺจปสาทวิจิตฺรานิ อกฺขีนิ อุมฺมีเลตฺวา เถรํ โอโลเกนฺโต ‘‘อสฺสาเสสฺสามิ น’’นฺติ อสฺสาเสนฺโต กิํ นุ โข เต, อานนฺท, สาริปุตฺโตติอาทิมาหฯ

ตตฺถ สีลกฺขนฺธนฺติ โลกิยโลกุตฺตรสีลํฯ สมาธิปญฺญาสุปิ เอเสว นโยฯ วิมุตฺติ ปน โลกุตฺตราวฯ วิมุตฺติญาณทสฺสนํ ปจฺจเวกฺขณญาณํ, ตํ โลกิยเมวฯ โอวาทโกติ โอวาททายโกฯ โอติณฺโณติ โอติณฺเณสุ วตฺถูสุ นานปฺปกาเรน โอตรณสีโลฯ วิญฺญาปโกติ ธมฺมกถากาเล อตฺถญฺจ การณญฺจ วิญฺญาเปตาฯ สนฺทสฺสโกติ ขนฺธธาตุอายตนวเสน เตสํ เตสํ ธมฺมานํ ทสฺเสตาฯ สมาทปโกติ ‘‘อิทญฺจิทญฺจ คณฺหถา’’ติ เอวํ คณฺหาปโกฯ สมุตฺเตชโกติ อพฺภุสฺสาหโกฯ สมฺปหํสโกติ ปฏิลทฺธคุเณหิ โมทาปโก โชตาปโกฯ

อกิลาสุ ธมฺมเทสนายาติ ธมฺมเทสนํ อารภิตฺวา ‘‘สีสํ วา เม รุชฺชติ, หทยํ วา กุจฺฉิ วา ปิฏฺฐิ วา’’ติ เอวํ โอสกฺกนาการวิรหิโต นิกฺกิลาสุ วิสารโท เอกสฺสาปิ ทฺวินฺนมฺปิ สีหเวเคเนว ปกฺขนฺทติฯ อนุคฺคาหโก สพฺรหฺมจารีนนฺติ ปทสฺส อตฺโถ ขนฺธกวคฺเค วิตฺถาริโตวฯ ธมฺโมชํ ธมฺมโภคนฺติ อุภเยนปิ ธมฺมปริโภโคว กถิโตฯ ธมฺมานุคฺคหนฺติ ธมฺเมน อนุคฺคหณํฯ

สตฺถา ‘‘อติวิย อยํ ภิกฺขุ กิลมตี’’ติ ปุน ตํ อสฺสาเสนฺโต นนุ ตํ, อานนฺท, มยาติอาทิมาหฯ ตตฺถ ปิเยหิ มนาเปหีติ มาตาปิตาภาตาภคินีอาทิเกหิ ชาติยา นานาภาโว, มรเณน วินาภาโว, ภเวน อญฺญถาภาโวฯ

ตํ กุเตตฺถ, อานนฺท, ลพฺภาติ นฺติ ตสฺมาฯ ยสฺมา สพฺเพหิ ปิเยหิ มนาเปหิ นานาภาโว, ตสฺมา ทส ปารมิโย ปูเรตฺวาปิ สมฺโพธิํ ปตฺวาปิ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตตฺวาปิ ยมกปาฏิหาริยํ ทสฺเสตฺวาปิ เทโวโรหนํ กตฺวาปิ ยํ ตํ ชาตํ ภูตํ สงฺขตํ ปโลกธมฺมํ, ตํ ตถาคตสฺสาปิ สรีรํ มา ปลุชฺชีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชติ, โรทนฺเตนปิ กนฺทนฺเตนปิ น สกฺกา ตํ การณํ ลทฺธุนฺติฯ โส ปลุชฺเชยฺยาติ โส ภิชฺเชยฺยฯ

เอวเมว โขติ เอตฺถ โยชนสตุพฺเพโธ มหาชมฺพุรุกฺโข วิย ภิกฺขุสงฺโฆ ตสฺส ทกฺขิณทิสํ คโต ปญฺญาสโยชนิโก มหาขนฺโธ วิย ธมฺมเสนาปติฯ ตสฺมิํ มหาขนฺเธ ภินฺเน ตโต ปฏฺฐาย อนุปุพฺเพน วฑฺฒิตฺวา ปุปฺผผลาทีหิ ตํ ฐานํ ปูเรตุํ สมตฺถสฺส อญฺญสฺส ขนฺธสฺส อภาโว วิย เถเร ปรินิพฺพุเต โสฬสนฺนํ ปญฺญานํ มตฺถกํ ปตฺตสฺส อญฺญสฺส ทกฺขิณาสเน นิสีทนสมตฺถสฺส สาริปุตฺตสทิสสฺส ภิกฺขุโน อภาโวฯ ตาย ปริภินฺนาย โส รุกฺโข วิย ภิกฺขุสงฺโฆ ขนฺโธตฺเวว ชาโตติ เวทิตพฺโพฯ ตสฺมาติ ยสฺมา สพฺพํ สงฺขตํ ปโลกธมฺมํ, ตํ มา ปลุชฺชีติ น สกฺกา ลทฺธุํ, ตสฺมาฯ

4-5. อุกฺกเจลสุตฺตาทิวณฺณนา

[380-381] จตุตฺเถ อจิรปรินิพฺพุเตสุ สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเนสูติ นจิรปรินิพฺพุเตสุ ทฺวีสุ อคฺคสาวเกสุฯ เตสญฺหิ ธมฺมเสนาปติ กตฺติกมาสปุณฺณมาย ปรินิพฺพุโต, มหาโมคฺคลฺลาโน ตโต อฑฺฒมาสํ อติกฺกมฺม อมาวสุโปสเถฯ สตฺถา ทฺวีสุ อคฺคสาวเกสุ ปรินิพฺพุเตสุ มหาภิกฺขุสงฺฆปริวาโร มหามณฺฑเล จาริกํ จรมาโน อนุปุพฺเพน อุกฺกเจลนครํ ปตฺวา ตตฺถ ปิณฺฑาย จริตฺวา คงฺคาปิฏฺเฐ รชตปฏฺฏวณฺณวาลิกาปุลิเน วิหาสิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อจิรปรินิพฺพุเตสุ สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเนสู’’ติฯ เย มหนฺตตรา ขนฺธา เต ปลุชฺเชยฺยุนฺติ อิธาปิ โยชนสตุพฺเพโธ มหาชมฺพุรุกฺโข วิย ภิกฺขุสงฺโฆ, ตสฺส ทกฺขิณโต จ อุตฺตรโต จ คตา ปณฺณาสโยชนิกา ทฺเว มหาขนฺธา วิย ทฺเว อคฺคสาวกาติฯ เสสํ ปุริมนเยเนว โยเชตพฺพํฯ ปญฺจเม ทิฏฺฐีติ กมฺมสฺสกทิฏฺฐิฯ