ตสฺส ปน ปุริสสฺส ตํ คุฬภารํ อตฺตโน คามํ เนตฺวา ญาตีหิ สทฺธิํ ปริโภโค วิย อิมสฺส ภิกฺขุโน กมฺมฏฺฐานํ มตฺถกํ ปาเปตฺวา อรหตฺตํ ปตฺตสฺส ผลสมาปตฺติสุขานุภวนํ เวทิตพฺพํฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต ปุพฺพภาควิปสฺสนา กถิตาฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

อมฺพปาลิวคฺโค ปฐโมฯ

2. นาลนฺทวคฺโค

2. นาลนฺทสุตฺตวณฺณนา

[378] ทุติยวคฺคสฺส ทุติเย นาลนฺทายนฺติ นาลนฺทาติ เอวํนามเก นคเร, ตํ นครํ โคจรคามํ กตฺวาฯ ปาวาริกมฺพวเนติ ทุสฺสปาวาริกเสฏฺฐิโน อมฺพวเนฯ ตํ กิร ตสฺส อุยฺยานํ อโหสิฯ โส ภควโต ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ภควติ ปสนฺโน ตสฺมิํ อุยฺยาเน กุฏิเลณมณฺฑปาทิปฏิมณฺฑิตํ ภควโต วิหารํ กตฺวา นิยฺยาเตสิฯ โส วิหาโร ชีวกมฺพวนํ วิย ปาวาริกมฺพวนนฺเตฺวว สงฺขํ คโตฯ ตสฺมิํ ปาวาริกมฺพวเน วิหรตีติ อตฺโถฯ

เอวํปสนฺโนติ เอวํ อุปฺปนฺนสทฺโธ, เอวํ สทฺทหามีติ อตฺโถฯ ภิยฺโยภิญฺญตโรติ ภิยฺยตโร อภิญฺญาโต ภิยฺยตราภิยฺโย วา, อุตฺตริตรญาโณติ อตฺโถฯ สมฺโพธิยนฺติ สพฺพญฺญุตญฺญาเณ อรหตฺตมคฺคญาเณ วา อรหตฺตมคฺเคเนว หิ พุทฺธคุณา นิปฺปเทสา คหิตา โหนฺติ, ทฺเวปิ อคฺคสาวกา อรหตฺตมคฺเคเนว สาวกปารมีญาณํ ปฏิลภนฺติ, ปจฺเจกพุทฺธา ปจฺเจกโพธิญาณํ, พุทฺธา สพฺพญฺญุตญฺญาณญฺเจว สกเล จ พุทฺธคุเณฯ สพฺพมฺปิ เนสํ อรหตฺตมคฺเคเนว อิชฺฌติฯ ตสฺมา อรหตฺตมคฺคญาณํ สมฺโพธิ นาม โหติฯ เตน อุตฺตริตโร จ ภควตา นตฺถิฯ เตนาห ‘‘ภควตา ภิยฺโยภิญฺญตโร, ยทิทํ สมฺโพธิย’’นฺติฯ

อุฬาราติ เสฏฺฐาฯ อยญฺหิ อุฬารสทฺโท ‘‘อุฬารานิ ขาทนียานิ ขาทนฺตี’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 1.366) มธุเร อาคจฺฉติฯ ‘‘อุฬาราย ขลุ ภวํ วจฺฉายโน สมณํ โคตมํ ปสํสาย ปสํสตี’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 1.288) เสฏฺเฐฯ