10. ภิกฺขุนุปสฺสยสุตฺตวณฺณนา

[376] ทสเม เตนุปสงฺกมีติ ตสฺมิํ อุปสฺสเย กมฺมฏฺฐานกมฺมิกา ภิกฺขุนิโย อตฺถิ, ตาสํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา กมฺมฏฺฐานํ กเถสฺสามีติ อุปสงฺกมิฯ อุฬารํ ปุพฺเพนาปรํ วิเสสนฺติ ปุพฺพวิเสสโต อปรํ อุฬารวิเสสํฯ ตตฺถ มหาภูตปริคฺคโห ปุพฺพวิเสโส, อุปาทารูปปริคฺคโห อปรวิเสโส นามฯ ตถา สกลรูปปริคฺคโห ปุพฺพวิเสโส, อรูปปริคฺคโห อปรวิเสโส นามฯ รูปารูปปริคฺคโห ปุพฺพวิเสโส, ปจฺจยปริคฺคโห อปรวิเสโส นาม สปฺปจฺจยนามรูปทสฺสนํ ปุพฺพวิเสโส, ติลกฺขณาโรปนํ อปรวิเสโส นามฯ เอวํ ปุพฺเพนาปรํ อุฬารวิเสสํ ชานาตีติ อตฺโถฯ

กายารมฺมโณติ ยํ กายํ อนุปสฺสติ, ตเมว อารมฺมณํ กตฺวา อุปฺปชฺชติ กิเลสปริฬาโหฯ พหิทฺธา วา จิตฺตํ วิกฺขิปตีติ พหิทฺธา วา ปุถุตฺตารมฺมเณ จิตฺตุปฺปาโท วิกฺขิปติฯ กิสฺมิญฺจิเทว ปสาทนีเย นิมิตฺเต จิตฺตํ ปณิทหิตพฺพนฺติ เอวํ กิเลสปริฬาเห จ ลีนตฺเต จ พหิทฺธาวิกฺเขเป จ อุปฺปนฺเน กิเลสานุรญฺชิเตน น วตฺติตพฺพํ, กิสฺมิญฺจิเทว ปสาทนีเย ปสาทาวเห พุทฺธาทีสุ อญฺญตรสฺมิํ ฐาเน กมฺมฏฺฐานจิตฺตํ ฐเปตพฺพํฯ จิตฺตํ สมาธิยตีติ อารมฺมเณ สมฺมา อาธิยติ สุฏฺฐุ ฐปิตํ ฐปิยติฯ ปฏิสํหรามีติ ปสาทนียฏฺฐานโต ปฏิสํหรามิ, มูลกมฺมฏฺฐานาภิมุขํเยว นํ กโรมีติ อตฺโถฯ โส ปฏิสํหรติ เจวาติ มูลกมฺมฏฺฐานาภิมุขญฺจ เปเสติฯ น จ วิตกฺเกติ น จ วิจาเรตีติ กิเลสวิตกฺกํ น วิตกฺเกติ, กิเลสวิจารํ น วิจาเรติฯ อวิตกฺโกมฺหิ อวิจาโรติ กิเลสวิตกฺกวิจาเรหิ อวิตกฺกาวิจาโรฯ อชฺฌตฺตํ สติมา สุขมสฺมีติ โคจรชฺฌตฺเต ปวตฺตาย สติยา ‘‘สติมาหมสฺมิ สุขิโต จา’’ติ ปชานาติฯ

เอวํ โข, อานนฺท, ปณิธาย ภาวนา โหตีติ เอวํ, อานนฺท, ฐเปตฺวา ภาวนา โหติฯ อิมสฺส หิ ภิกฺขุโน ยถา นาม ปุริสสฺส มหนฺตํ อุจฺฉุภารํ อุกฺขิปิตฺวา ยนฺตสาลํ เนนฺตสฺส กิลนฺตกิลนฺตกาเล ภูมิยํ ฐเปตฺวา อุจฺฉุขณฺฑํ ขาทิตฺวา ปุน อุกฺขิปิตฺวา คมนํ โหติ; เอวเมว อรหตฺตํ ปาปุณิตุํ อุคฺคหิตกมฺมฏฺฐานสฺส กายปริฬาหาทีสุ อุปฺปนฺเนสุ ตํ กมฺมฏฺฐานํ ฐเปตฺวา พุทฺธคุณาทิอนุสฺสรเณน จิตฺตํ ปสาเทตฺวา กมฺมนิยํ กตฺวา ภาวนา ปวตฺตา, ตสฺมา ‘‘ปณิธาย ภาวนา โหตี’’ติ วุตฺตํฯ ตสฺส ปน ปุริสสฺส อุจฺฉุภารํ ยนฺตสาลํ เนตฺวา ปีเฬตฺวา รสปานํ วิย อิมสฺส ภิกฺขุโน กมฺมฏฺฐานํ มตฺถกํ ปาเปตฺวา อรหตฺตํ ปตฺตสฺส ผลสมาปตฺติสุขานุภวนํ เวทิตพฺพํฯ

พหิทฺธาติ มูลกมฺมฏฺฐานํ ปหาย พหิ อญฺญสฺมิํ อารมฺมเณฯ อปฺปณิธายาติ อฏฺฐเปตฺวาฯ อถ ปจฺฉา ปุเร อสํขิตฺตํ วิมุตฺตํ อปฺปณิหิตนฺติ ปชานาตีติ เอตฺถ กมฺมฏฺฐานวเสน วา สรีรวเสน วา เทสนาวเสน วา อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ