เมนู

6. สกุณคฺฆิสุตฺตวณฺณนา

[372] ฉฏฺเฐ สกุณคฺฆีติ สกุณํ หนตีติ สกุณคฺฆิ, เสนสฺเสตํ อธิวจนํฯ สหสา อชฺฌปตฺตาติ โลภสาหเสน ปตฺตาฯ อลกฺขิกาติ นิสฺสิริกาฯ อปฺปปุญฺญาติ ปริตฺตปุญฺญาฯ สเจชฺช มยนฺติ สเจ อชฺช มยํฯ นงฺคลกฏฺฐกรณนฺติ นงฺคเลน กสิกรณํ, อธุนา กฏฺฐํ เขตฺตฏฺฐานนฺติ อตฺโถฯ เลฑฺฑุฏฺฐานนฺติ เลฑฺฑูนํ ฐานํฯ สํวทมานาติ สมฺมา วทมานา, อตฺตโน พลสฺส สุฏฺฐุ วณฺณํ วทมานาติ อตฺโถฯ มหนฺตํ เลฑฺฑุํ อภิรุหิตฺวาติ อุทฺธนสณฺฐาเนน ฐิเตสุ ตีสุ เลฑฺฑูสุ ‘‘อิโต เสเน อาคจฺฉนฺเต อิโต นิกฺขมิสฺสามิ, อิโต อาคจฺฉนฺเต อิโต’’ติ สลฺลกฺเขตฺวา เตสุ เอกํ เลฑฺฑุํ อภิรุหิตฺวา อฏฺฐาสิ อวทมาโนฯ สนฺนยฺหาติ ขุรปฺปํ สนฺนยฺหมาโน วิย สนฺนยฺหิตฺวา สุฏฺฐุ ฐเปตฺวาฯ พหุอาคโต โข มฺยายนฺติ ‘‘มยฺหํ อตฺถาย อยํ พหุตํ ฐานํ อาคโต, อปฺปํ อวสิฏฺฐํ, อิทานิ มํ คณฺหิสฺสตี’’ติ ญตฺวา ทารุคุโฬ วิย วินิวตฺติตฺวา ตสฺเสว เลฑฺฑุสฺส อนฺตเร ปจฺจุปาทิ, ปฏิปนฺโน ปวิฏฺโฐติ อตฺโถฯ อุรํ ปจฺจตาเฬสีติ ‘‘เอกปฺปหาเรเนว ลาปสฺส สีสํ ฉินฺทิตฺวา คเหสฺสามี’’ติ ปกฺขนฺทตฺตา เวคํ สนฺธาเรตุํ อสกฺโกนฺโต ตสฺมิํ เลฑฺฑุสฺมิํ อุรํ ปตาเฬสิฯ ตาวเทวสฺส หทยมํสํ ผาลิยิตฺถฯ อถ ลาโป ‘‘ทิฏฺฐา วต สตฺตุโน ปิฏฺฐี’’ติ หฏฺฐตุฏฺโฐ ตสฺส หทเย อปราปรํ จงฺกมิฯ

7. มกฺกฏสุตฺตวณฺณนา

[373] สตฺตเม ทุคฺคาติ ทุคฺคมาฯ จารีติ สญฺจาโรฯ เลปํ โอฑฺเฑนฺตีติ วฏรุกฺขขีราทีหิ โยเชตฺวา เลปํ กโรนฺติ, ตํ มกฺกฏานํ ธุวคมนฏฺฐานนฺติ สลฺลกฺเขตฺวา รุกฺขสาขาทีสุ ฐเปนฺติฯ ปญฺโจฑฺฑิโตติ ปญฺจสุ ฐาเนสุ กาชทณฺฑกํ ปเวเสตฺวา คเหตพฺพา กาชสิกฺกา วิย โอฑฺฑิโตฯ ถุนํ เสตีติ ถุนนฺโต สยติฯ

8. สูทสุตฺตวณฺณนา

[374] อฏฺฐเม สูโทติ ภตฺตการโกฯ นานจฺจเยหีติ นานาจเยหิ, นานาวิเธหีติ อตฺโถฯ อยเมว วา ปาโฐฯ อมฺพิลคฺเคหีติ อมฺพิลโกฏฺฐาเสหิฯ เอเสว นโย สพฺพตฺถฯ อภิหรตีติ คหณตฺถาย หตฺถํ ปสาเรติฯ พหุํ คณฺหาตีติ เอกคฺคหเณน พหุํ คณฺหนฺโตปิ ปุนปฺปุนํ คณฺหนฺโตปิ พหุํ คณฺหเตวฯ อภิหารานนฺติ สตํ วา สหสฺสํ วา อุกฺขิปิตฺวา อภิหฏานํ ทายานํฯ อุปกฺกิเลสาติ ปญฺจ นีวรณาฯ นิมิตฺตํ น อุคฺคณฺหาตีติ ‘‘อิมํ เม กมฺมฏฺฐานํ อนุโลมํ วา โคตฺรภุํ วา อาหจฺจ ฐิต’’นฺติ น ชานาติ, อตฺตโน จิตฺตสฺส นิมิตฺตํ คณฺหิตุํ น สกฺโกติฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต ปุพฺพภาควิปสฺสนา สติปฏฺฐานาว กถิตาฯ

9. คิลานสุตฺตวณฺณนา

[375] นวเม เพฬุวคามเกติ เวสาลิยา สมีเป เอวํนามโก ปาทคาโม อตฺถิ, ตสฺมิํฯ ยถามิตฺตนฺติอาทีสุ มิตฺตาติ มิตฺตาวฯ สนฺทิฏฺฐาติ ตตฺถ ตตฺถ สงฺคมฺม ทิฏฺฐมตฺตา นาติทฬฺหมิตฺตา สมฺภตฺตาติ สุฏฺฐุ ภตฺตา สิเนหวนฺโต ทฬฺหมิตฺตาฯ เยสํ ยตฺถ ยตฺถ เอวรูปา ภิกฺขู อตฺถิ, เต ตตฺถ ตตฺถ วสฺสํ อุเปถาติ อตฺโถฯ กสฺมา เอวมาห? เตสํ ผาสุวิหารตฺถายฯ เตสํ กิร เพฬุวคามเก เสนาสนํ นปฺปโหติ, ภิกฺขาปิ มนฺทาฯ สมนฺตา เวสาลิยา ปน พหูนิ เสนาสนานิ, ภิกฺขาปิ สุลภาฯ ตสฺมา เอวมาหฯ

อถ กสฺมา ‘‘ยถาสุขํ คจฺฉถา’’ติ น วิสฺสชฺเชสิ? เตสํ อนุกมฺปายฯ เอวํ กิรสฺส อโหสิ – ‘‘อหํ ทสมาสมตฺตํ ฐตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสามิฯ สเจ อิเม ทูรํ คจฺฉิสฺสนฺติ, มํ ปรินิพฺพานกาเล ทฏฺฐุํ น สกฺขิสฺสนฺติฯ อถ เนสํ ‘สตฺถา ปรินิพฺพายนฺโต อมฺหากํ สติมตฺตมฺปิ น อทาสิฯ สเจ ชาเนยฺยาม, น เอวํ ทูเร วเสยฺยามา’ติ วิปฺปฏิสาโร ภเวยฺยฯ เวสาลิยา สมนฺตา ปน วสฺสํ วสนฺตา มาสสฺส อฏฺฐ วาเร อาคนฺตฺวา ธมฺมํ สุณิสฺสนฺติ, สุคโตวาทํ ลภิสฺสนฺตี’’ติ น วิสฺสชฺเชสิฯ

ขโรติ ผรุโสฯ อาพาโธติ วิสภาคโรโคฯ พาฬฺหาติ พลวติโยฯ มารณนฺติกาติ มรณนฺตํ มรณสนฺติกํ ปาปนสมตฺถาฯ สโต สมฺปชาโน อธิวาเสสีติ สติํ สูปฏฺฐิตํ กตฺวา ญาเณน ปริจฺฉินฺทิตฺวา อธิวาเสสิฯ อวิหญฺญมาโนติ เวทนานุวตฺตนวเสน อปราปรํ ปริวตฺตนํ อกโรนฺโต อปีฬิยมาโน อทุกฺขิยมาโน จ อธิวาเสสิฯ อนามนฺเตตฺวาติ อชานาเปตฺวาฯ อนปโลเกตฺวาติ อชานาเปตฺวาว โอวาทานุสาสนิํ อทตฺวาติ วุตฺตํ โหติฯ วีริเยนาติ ปุพฺพภาควีริเยน เจว ผลสมาปตฺติวีริเยน จฯ ปฏิปณาเมตฺวาติ วิกฺขมฺเภตฺวาฯ ชีวิตสงฺขารนฺติ เอตฺถ ชีวิตมฺปิ ชีวิตสงฺขาโรฯ เยน ชีวิตํ สงฺขรียติ ฉิชฺชมานํ ฆเฏตฺวา ฐปียติ, โส ผลสมาปตฺติธมฺโมปิ ชีวิตสงฺขาโรฯ โส อิธ อธิปฺเปโตฯ อธิฏฺฐายาติ อธิฏฺฐหิตฺวา ปวตฺเตตฺวา ชีวิตฐปนสมตฺถํ ผลสมาปตฺติํ สมาปชฺเชยฺยนฺติ อยเมตฺถ สงฺเขปตฺโถฯ

กิํ ปน ภควา อิโต ปุพฺเพ ผลสมาปตฺติํ น สมาปชฺชตีติ? สมาปชฺชติฯ สา ปน ขณิกสมาปตฺติฯ ขณิกสมาปตฺติ จ อนฺโตสมาปตฺติยํเยว เวทนํ วิกฺขมฺเภติ, สมาปตฺติโต วุฏฺฐิตมตฺตสฺส กฏฺฐปาเตน วา กฐลปาเตน วา ฉินฺนเสวาโล วิย อุทกํ, ปุน สรีรํ เวทนา อชฺโฌตฺถรติฯ ยา ปน รูปสตฺตกํ อรูปสตฺตกญฺจ นิคฺคุมฺพํ นิชฺชฏํ กตฺวา มหาวิปสฺสนาวเสน สมาปนฺนา สมาปตฺติ , สา สุฏฺฐุ วิกฺขมฺเภติฯ