ปุพฺเพว โข ปนสฺส กายกมฺมํ วจีกมฺมํ อาชีโว จ สุปริสุทฺโธ’ติ วุตฺตํ ตสฺมา ปญฺจงฺคิโกปิ โลกุตฺตรมคฺโค โหตี’’ติ โส วตฺตพฺโพ – ตสฺมิํเยว สุตฺเต ‘‘เอวมสฺสายํ อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค ภาวนาปาริปูริํ คจฺฉตี’’ติ อิทํ กสฺมา น ปสฺสสิ ? ยํ ปเนตํ ‘‘ปุพฺเพว โข ปนสฺสา’’ติ วุตฺตํ, ตํ ปพฺพชิตทิวสโต ปฏฺฐาย ปริสุทฺธภาวทสฺสนตฺถํฯ ปพฺพชิตทิวสโต ปฏฺฐาย หิ ปริสุทฺธานิ กายกมฺมาทีนิ โลกุตฺตรมคฺคกฺขเณ อติปริสุทฺธานิ โหนฺตีติ อยมตฺโถ ทีปิโตฯ

ยมฺปิ อภิธมฺเม วุตฺตํ ‘‘ตสฺมิํ โข ปน สมเย ปญฺจงฺคิโก มคฺโค โหตี’’ติ (วิภ. 212), ตํ เอกํ กิจฺจนฺตรํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํฯ ยสฺมิญฺหิ กาเล มิจฺฉากมฺมนฺตํ ปหาย สมฺมากมฺมนฺตํ ปูเรติ, ตสฺมิํ กาเล มิจฺฉาวาจา วา มิจฺฉาชีโว วา น โหติ, ทิฏฺฐิ สงฺกปฺโป วายาโม สติ สมาธีติ อิเมสุเยว ปญฺจสุ การกงฺเคสุ สมฺมากมฺมนฺโต ปูรติฯ วิรติวเสน หิ สมฺมากมฺมนฺโต ปูรติ นามฯ สมฺมาวาจาสมฺมาอาชีเวสุปิ เอเสว นโยฯ อิติ อิมํ กิจฺจนฺตรํ ทสฺเสตุํ เอวํ วุตฺตํฯ โลกิยมคฺคกฺขเณ จ ปญฺเจว โหนฺติ, วิรติ ปน อนิยตาฯ ตสฺมา ‘‘ฉองฺคิโก’’ติ อวตฺวา ‘‘ปญฺจงฺคิโก’’ตฺเวว วุตฺตํฯ ‘‘ยา จ, ภิกฺขเว, อริยจิตฺตสฺส อนาสวจิตฺตสฺส อริยมคฺคสมงฺคิโน อริยมคฺคํ ภาวยโต ตีหิ กายทุจฺจริเตหิ อารติ วิรติ ปฏิวิรติ เวรมณี อกิริยา อกรณํ, อยํ ภิกฺขเว สมฺมากมฺมนฺโต อริโย อนาสโว โลกุตฺตรมคฺโค’’ติ (ม. นิ. 3.139)ฯ เอวํ ปน มหาจตฺตาลีสกสุตฺตาทีสุ อเนเกสุ สุตฺเตสุ สมฺมากมฺมนฺตาทีนญฺจ โลกุตฺตรมคฺคสฺส องฺคภาวสิทฺธิโต อฏฺฐงฺคิโกว โลกุตฺตรมคฺโค โหตีติ เวทิตพฺโพติฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต อยํ อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสโกว กถิโตฯ ทุติยํ โกสลสํยุตฺเต วุตฺตเมวฯ

3. สาริปุตฺตสุตฺตวณฺณนา

[3] ตติเย สกลมิทํ ภนฺเตติ อานนฺทตฺเถโร สาวกปารมีญาณสฺส มตฺถกํ อปฺปตฺตตาย สกลมฺปิ มคฺคพฺรหฺมจริยํ กลฺยาณมิตฺตสนฺนิสฺสเยน ลพฺภตีติ น อญฺญาสิ, ธมฺมเสนาปติ ปน สาวกปารมีญาณสฺส มตฺถเก ฐิตตฺตา อญฺญาสิ, ตสฺมา เอวมาหฯ เตเนวสฺส ภควา สาธุ สาธูติ สาธุการมทาสิฯ