เอกโต อสฺส ภควา, เอกโต ภิกฺขุสงฺโฆติ ยสฺมิํ การเณ อุปฺปนฺเน ภควา ภิกฺขุสงฺเฆน นานาลทฺธิโก หุตฺวา เอกํ วาทํ วทนฺโต เอกโต อสฺส, ภิกฺขุสงฺโฆปิ เอกํ วทนฺโต เอกโตติ อตฺโถฯ เตเนวาหนฺติ ยํ วาทํ ตุมฺเห วเทถ, ตเมวาหํ คณฺเหยฺยนฺติฯ นนุ จ อริยสาวกสฺส รตนตฺตเย ปสาทนานตฺตํ นตฺถิ, อถ กสฺมา เอส เอวมาหาติ? ภควโต สพฺพญฺญุตายฯ เอวญฺหิสฺส โหติ ‘‘ภิกฺขุสงฺโฆ อตฺตโน อสพฺพญฺญุตาย อชานิตฺวาปิ กเถยฺย, สตฺถุ ปน อญฺญาณํ นาม นตฺถี’’ติฯ ตสฺมา เอวมาหฯ อญฺญตฺร กลฺยาณา อญฺญตฺร กุสลาติ กลฺยาณเมว กุสลเมว วทามิ, น กลฺยาณกุสลวิมุตฺตนฺติฯ อปิจสฺส อนวชฺชนโทโส เอโสติฯ

4. ปฐมสรณานิสกฺกสุตฺตวณฺณนา

[1020] จตุตฺเถ อิธ มหานาม เอกจฺโจ ปุคฺคโลติ อิทํ น เกวลํ สรณานิ เอว อปายโต มุตฺโต, อิเมปิ ปุคฺคลา มุตฺตาติ ทสฺเสตุํ อารทฺธํฯ มตฺตโส นิชฺฌานํ ขมนฺตีติ ปมาเณน จ โอโลกนํ ขมนฺติฯ อิมินา ธมฺมานุสาริมคฺคฏฺฐปุคฺคลํ ทสฺเสติฯ อคนฺตา นิรยนฺติ มคฺคฏฺฐปุคฺคโล หิ อปายโต ปริมุตฺโตติ วา ปริมุจฺจิสฺสตีติ วา วตฺตุํ น วฏฺฏติ, ปริมุจฺจตีติ ปน วตฺตุํ วฏฺฏติฯ ยสฺมา จ ปริมุจฺจติ, ตสฺมา คนฺตา นาม น โหตีติ, ‘‘อคนฺตา’’ติ วุตฺโต, น คจฺฉตีติ อตฺโถฯ สทฺธามตฺตํ เปมมตฺตนฺติ อิมินา สทฺธานุสาริมคฺคฏฺฐปุคฺคลํ ทสฺเสติฯ มหาสาลาติ สมีเป ฐิเตว จตฺตาโร มหาสารรุกฺเข ทสฺเสนฺโต อาหฯ มรณกาเล สิกฺขํ สมาทิยีติ มรณสมเย ตีสุ สิกฺขาสุ ปริปูรการี อโหสีติ ทสฺเสติฯ

5. ทุติยสรณานิสกฺกสุตฺตวณฺณนา

[1021] ปญฺจเม ทุกฺเขตฺตนฺติ วิสมเขตฺตํฯ ทุพฺภูมนฺติ อูสรภูมิํ โลณูปหตํฯ ขณฺฑานีติ ปริภินฺนานิฯ ปูตีนีติ อุทเกน เตเมตฺวา ปูติภาวํ อาปนฺนานิฯ วาตาตปหตานีติ วาตาตเปน หตตฺตา นิโรชภาวํ คตานิฯ อสาราทานีติ อนาทินฺนสารานิ อคหิตสารานิฯ อสุขสยิตานีติ น โกฏฺฐาทีสุ ปกฺขิปิตฺวา สุฏฺฐุ ฐปิตานิฯ สุขสยิตานีติ ฐปิตฏฺฐานโต จตฺตาโร มาเส อจลิตานิฯ

6. ปฐมอนาถปิณฺฑิกสุตฺตวณฺณนา

[1022] ฉฏฺเฐ ฐานโส เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺยาติ ขเณน เวทนา ปฏิปฺปสฺสมฺเภยฺยฯ มิจฺฉาญาเณนาติ มิจฺฉาปจฺจเวกฺขเณน มิจฺฉาวิมุตฺติยาติ อนิยฺยานิกวิมุตฺติยาฯ ตสฺมา สทฺธญฺจ สีลญฺจาติ คาถา วุตฺตตฺถา เอวฯ ยตฺร หิ นามาติ โย นามฯ

7. ทุติยอนาถปิณฺฑิกสุตฺตวณฺณนา

[1023] สตฺตเม สมฺปรายิกํ มรณภยนฺติ สมฺปรายเหตุกํ มรณภยํ คิหิสามีจิกานีติ คิหีนํ อนุจฺฉวิกานิฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

สรณานิวคฺโค ตติโยฯ

4. ปุญฺญาภิสนฺทวคฺโค

1. ปฐมปุญฺญาภิสนฺทสุตฺตวณฺณนา

[1027] จตุตฺถสฺส ปฐเม ปุญฺญาภิสนฺทา กุสลาภิสนฺทาติ ปุญฺญนทิโย กุสลนทิโยฯ สุขสฺสาหาราติ สุขสฺส ปจฺจยาฯ

4. ปฐมเทวปทสุตฺตวณฺณนา

[1030] จตุตฺเถ เทวปทานีติ เทวานํ ญาเณน, เทวสฺส วา ญาเณน อกฺกนฺตปทานิฯ วิสุทฺธิยาติ วิสุชฺฌนตฺถายฯ ปริโยทปนายาติ ปุริโยทปนตฺถาย โชตนตฺถายฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต จตฺตาโรปิ ผลฏฺฐปุคฺคลา วิสุทฺธฏฺเฐน เทวา นาม ชาตาฯ

8. วสฺสสุตฺตวณฺณนา

[1034] อฏฺฐเม ปารํคนฺตฺวาติ ปารํ วุจฺจติ นิพฺพานํ, ตํ ปตฺวาติ อตฺโถฯ อาสวานํ ขยาย สํวตฺตนฺตีติ น ปฐมํ นิพฺพานํ คนฺตฺวา ปจฺฉา สํวตฺตนฺติ, คจฺฉมานา เอว สํวตฺตนฺติฯ เทสนา ปน เอวํ กตาฯ