เมนู

ตํ ปญฺญาย ทิสฺวาติ ตํ อนิจฺจวิราคนิโรธปฏินิสฺสคฺคญาณสงฺขาตํ ปหานญาณํ อปราย วิปสฺสนาปญฺญาย, ตมฺปิ อปรายาติ เอวํ วิปสฺสนาปรมฺปรํ ทสฺเสติ อชฺฌุเปกฺขิตา โหตีติ ยญฺจสฺส ปถปฏิปนฺนํ อชฺฌุเปกฺขติ, ยญฺจ เอกโต อุปฏฺฐานํ อชฺฌุเปกฺขตีติ ทฺวิธา อชฺฌุเปกฺขติ นามฯ ตตฺถ สหชาตานมฺปิอชฺฌุเปกฺขนา โหติ อารมฺมณสฺสาปิ อชฺฌุเปกฺขนาฯ อิธ อารมฺมณ อชฺฌุเปกฺขนา อธิปฺเปตาฯ ตสฺมาติหานนฺทาติ ยสฺมา ‘‘อนิจฺจานุปสฺสี อสฺสาสิสฺสามี’’ติอาทินา นเยน ปวตฺโต น เกวลํ นีวรณาทิธมฺเม, อภิชฺฌาโทมนสฺสสีเสน ปน วุตฺตานํ ธมฺมานํ ปหานกรญาณมฺปิ ปญฺญาย ทิสฺวา อชฺฌุเปกฺขิตา โหติ, ตสฺมา ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี ภิกฺขุ ตสฺมิํ สมเย วิหรตีติ เวทิตพฺโพฯ

เอวเมว โขติ เอตฺถ จตุมหาปโถ วิย ฉ อายตนานิ ทฏฺฐพฺพานิฯ ตสฺมิํ ปํสุปุญฺโช วิย ฉสุ อายตเนสุ กิเลสาฯ จตูหิ ทิสาหิ อาคจฺฉนฺตา สกฏรถา วิย จตูสุ อารมฺมเณสุ ปวตฺตา จตฺตาโร สติปฏฺฐานาฯ เอเกน สกเฏน วา รเถน วา ปํสุปุญฺชสฺส อุปหนนํ วิย กายานุปสฺสนาทีหิ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ อุปฆาโต เวทิตพฺโพติฯ

เอกธมฺมวคฺโค ปฐโมฯ

2. ทุติยวคฺโค

1-2. อิจฺฉานงฺคลสุตฺตาทิวณฺณนา

[987-988] ทุติยวคฺคสฺส ปฐเม เอวํ พฺยากเรยฺยาถาติ กสฺมา อตฺตโน วิหารสมาปตฺติํ อาจิกฺขติ? อุปารมฺภโมจนตฺถํฯ สเจ หิ เต ‘‘น ชานามา’’ติ วเทยฺยุํ, อถ เนสํ ติตฺถิยา ‘‘ตุมฺเห ‘อสุกสมาปตฺติยา นาม โน สตฺถา เตมาสํ วิหาสี’ติปิ น ชานาถ, อถ กสฺมา นํ อุปฏฺฐหนฺตา วิหรถา’’ติ อุปารมฺภํ อาโรเปยฺยุํ, ตโต โมจนตฺถํ เอวมาหฯ

อถ กสฺมา ยถา อญฺญตฺถ ‘‘สโตว อสฺสสติ, ทีฆํ วา อสฺสสนฺโต’’ติ (ที. นิ. 2.374; ม. นิ. 1.107; สํ. นิ. 5.977) เอว-วากาโร วุตฺโตฯ เอวํ อิธ น วุตฺโตติ? เอกนฺตสนฺตตฺตาฯ

อญฺเญสญฺหิ อสฺสาโส วา ปากโฏ โหติ ปสฺสาโส วา, ภควโต อุภยมฺเปตํ ปากฏเมว นิจฺจํ อุปฏฺฐิตสฺสติตายาติ เอกนฺตสนฺตตฺตา น วุตฺโตฯ อถ ‘‘สิกฺขามี’’ติ อวตฺวา กสฺมา ‘‘อสฺสสามี’’ติ เอตฺตกเมว วุตฺตนฺติ? สิกฺขิตพฺพาภาวาฯ สตฺต หิ เสขา สิกฺขิตพฺพภาวา เสขา นาม, ขีณาสวา สิกฺขิตพฺพาภาวา อเสขา นาม, ตถาคตา อสิกฺขิตพฺพา อเสกฺขา นาม นตฺถิ เตสํ สิกฺขิตพฺพกิจฺจนฺติ สิกฺขิตพฺพาภาวา น วุตฺตํฯ ทุติยํ อุตฺตานเมวฯ

3-10. ปฐมอานนฺทสุตฺตาทิวณฺณนา

[989-996] ตติเย ปวิจินตีติ อนิจฺจาทิวเสน ปวิจินติฯ อิตรํ ปททฺวยํ เอตสฺเสว เววจนํฯ นิรามิสาติ นิกฺกิเลสา กายิกเจตสิกทรถปฏิปสฺสทฺธิยา กาโยปิ จิตฺตมฺปิ ปสฺสมฺภติฯ สมาธิยตีติ สมฺมา ฐปิยติ, อปฺปนาจิตฺตํ วิย โหติฯ อชฺฌุเปกฺขิตา โหตีติ สหชาตอชฺฌุเปกฺขนาย อชฺฌุเปกฺขิตา โหติฯ

เอวํ จุทฺทสวิเธน กายปริคฺคาหกสฺส ภิกฺขุโน ตสฺมิํ กาเย สติ สติสมฺโพชฺฌงฺโค, ตาย สติยา สมฺปยุตฺตญาณํ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค, ตํสมฺปยุตฺตเมว กายิกเจตสิกวีริยํ วีริยสมฺโพชฺฌงฺโค, ปีติปสฺสทฺธิจิตฺเตกคฺคตา ปีติปสฺสทฺธิสมาธิสมฺโพชฺฌงฺคา, อิเมสํ ฉนฺนํ โพชฺฌงฺคานํ อโนสกฺกนอนติวตฺตนสงฺขาโต มชฺฌตฺตากาโร อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺโคฯ ยเถว หิ สมปฺปวตฺเตสุ อสฺเสสุ สารถิโน ‘‘อยํ โอลียตี’’ติ ตุทนํ วา, ‘‘อยํ อติธาวตี’’ติ อากฑฺฒนํ วา นตฺถิ, เกวลํ เอวํ ปสฺสมานสฺส ฐิตากาโรว โหติ, เอวเมว อิเมสํ ฉนฺนํ โพชฺฌงฺคานํ อโนสกฺกนอนติวตฺตนสงฺขาโต มชฺฌตฺตากาโร อุเปกฺขาสมฺโพชฺฌงฺโค นาม โหติฯ เอตฺตาวตา กิํ กถิตํ? เอกจิตฺตกฺขณิกา นานาสรสลกฺขณา วิปสฺสนาโพชฺฌงฺคา นาม กถิตาฯ

วิเวกนิสฺสิตนฺติอาทีนิ วุตฺตตฺถาเนวฯ