ธมฺมานุสารี สทฺธานุสารีติ เอตฺถ ปน อิมสฺมิํ สาสเน โลกุตฺตรธมฺมํ นิพฺพตฺเตนฺตสฺส ทฺเว ธุรานิ, ทฺเว สีสานิ, ทฺเว อภินิเวสา – สทฺธาธุรํ, ปญฺญาธุรํ , สทฺธาสีสํ, ปญฺญาสีสํ, สทฺธาภินิเวโส, ปญฺญาภินิเวโสติฯ ตตฺถ โย ภิกฺขุ ‘‘สเจ สทฺธาย สกฺกา นิพฺพตฺเตตุํ, นิพฺพตฺเตสฺสามิ โลกุตฺตรมคฺค’’นฺติ สทฺธํ ธุรํ กตฺวา โสตาปตฺติมคฺคํ นิพฺพตฺเตติ, โส มคฺคกฺขเณ สทฺธานุสารี นาม โหติฯ ผลกฺขเณ ปน สทฺธาวิมุตฺโต นาม หุตฺวา เอกพีชี โกลํโกโล สตฺตกฺขตฺตุปรโมติ ติวิโธ โหติฯ ตตฺถ เอเกโก ทุกฺขาปฏิปทาทิวเสน จตุพฺพิธภาวํ อาปชฺชตีติ สทฺธาธุเรน ทฺวาทส ชนา โหนฺติฯ

โย ปน ‘‘สเจ ปญฺญาย สกฺกา นิพฺพตฺเตตุํ, นิพฺพตฺเตสฺสามิ โลกุตฺตรมคฺค’’นฺติ ปญฺญํ ธุรํ กตฺวา โสตาปตฺติมคฺคํ นิพฺพตฺเตติ, โส มคฺคกฺขเณ ธมฺมานุสารี นาม โหติฯ ผลกฺขเณ ปน ปญฺญาวิมุตฺโต นาม หุตฺวา เอกพีชิอาทิเภเทน ทฺวาทสเภโทว โหติฯ เอวํ ทฺเว มคฺคฏฺฐา ผลกฺขเณ จตุวีสติ โสตาปนฺนา โหนฺตีติฯ

ติปิฏกติสฺสตฺเถโร กิร ‘‘ตีณิ ปิฏกานิ โสเธสฺสามี’’ติ ปรตีรํ คโตฯ ตํ เอโก กุฏุมฺพิโก จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺฐาสิ, เถโร อาคมนกาเล ‘‘คจฺฉามิ อุปาสกา’’ติ อาหฯ ‘‘กหํ ภนฺเต’’ติ? ‘‘อมฺหากํ อาจริยุปชฺฌายานํ สนฺติก’’นฺติฯ ‘‘น สกฺกา, ภนฺเต, มยา คนฺตุํ, ภทฺทนฺตํ ปน นิสฺสาย มยา สาสนสฺส คุโณ ญาโต, ตุมฺหากํ ปรมฺมุขา กีทิสํ ภิกฺขุํ อุปสงฺกมามี’’ติ? อถ นํ เถโร อาห – ‘‘โย ภิกฺขุ จตุวีสติ โสตาปนฺเน ทฺวาทส สกทาคามี อฏฺฐจตฺตาลีส อนาคามี ทฺวาทส อรหนฺเต ทสฺเสตฺวา ธมฺมกถํ กเถตุํ สกฺโกติ, เอวรูปํ ภิกฺขุํ อุปฏฺฐาตุํ วฏฺฏตี’’ติฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต วิปสฺสนา กถิตาติฯ

5-10. สุทฺธกสุตฺตาทิวณฺณนา

[495-500] ปญฺจเม จกฺขุ จ ตํ จกฺขุทฺวาเร นิพฺพตฺตานํ ธมฺมานํ อาธิปเตยฺยสงฺขาเตน อินฺทฏฺเฐน อินฺทฺริยญฺจาติ จกฺขุนฺทฺริยํฯ โสตินฺทฺริยาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวฯ อิมสฺมิํ วคฺเค ปฐมสุตฺตญฺเจว ฉฏฺฐาทีนิ จ ปญฺจาติ ฉ สุตฺตานิ จตุสจฺจวเสน กถิตานีติฯ

ฉฬินฺทฺริยวคฺโค ตติโยฯ

4. สุขินฺทฺริยวคฺโค

1-5. สุทฺธิกสุตฺตาทิวณฺณนา

[501-505] จตุตฺถวคฺคสฺส ปฐเม สุขญฺจ ตํ สหชาตานํ อาธิปเตยฺยสงฺขาเตน อินฺทฏฺเฐน อินฺทฺริยญฺจาติ สุขินฺทฺริยํฯ ทุกฺขินฺทฺริยาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เอตฺถ จ สุขินฺทฺริยทุกฺขินฺทฺริยโทมนสฺสินฺทฺริยานิ กามาวจราเนว, โสมนสฺสินฺทฺริยํ ฐเปตฺวา อรูปาวจรํ เสสํ เตภูมกํ, อุเปกฺขินฺทฺริยํ จตุภูมกํฯ ทุติยาทีนิ จตฺตาริ จตุสจฺจวเสเนว กถิตานิฯ

6. ปฐมวิภงฺคสุตฺตวณฺณนา

[506] ฉฏฺเฐ กายิกนฺติ กายปสาทวตฺถุกํฯ สุขนฺติ อยมสฺส สรูปนิทฺเทโสฯ สาตนฺติ ตสฺเสว เววจนํ, มธุรนฺติ วุตฺตํ โหติฯ กายสมฺผสฺสชนฺติ กายสมฺผสฺสโต ชาตํฯ สุขํ สาตนฺติ วุตฺตนยเมวฯ เวทยิตนฺติ อยมสฺส สพฺพเวทนาสาธารโณ อญฺญธมฺมวิสิฏฺโฐ สภาวนิทฺเทโสฯ อิมินา นเยน เสเสสุปิ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ กายิกํ วา เจตสิกํ วาติ เอตฺถ ปน จกฺขาทโย จตฺตาโร ปสาทกาเย วตฺถุํ กตฺวา อุปฺปตฺติวเสน กายิกนฺติ วุตฺตํฯ กายปสาทวตฺถุกํ ปน อทุกฺขมสุขํ นาม นตฺถิฯ

9. กฏฺโฐปมสุตฺตวณฺณนา

[509] นวเม ทฺวินฺนํ กฏฺฐานนฺติ ทฺวินฺนํ อรณีนํฯ สงฺฆฏฺฏนสโมธานาติ สงฺฆฏฺฏเนน เจว สโมธาเนน จฯ อุสฺมาติ อุสุมากาโรฯ เตโชติ อคฺคิธูโมฯ เอตฺถ จ อธรารณี วิย วตฺถารมฺมณํ, อุตฺตรารณี วิย ผสฺโส, สงฺฆฏฺโฏ วิย ผสฺสสงฺฆฏฺฏนํ, อคฺคิ วิย เวทนา ทฏฺฐพฺพาฯ วตฺถารมฺมณํ วา อุตฺตรารณี วิย, ผสฺโส อธรารณี วิย ทฏฺฐพฺโพฯ