เมนู

นูปวเทยฺย กญฺจีติ อญฺญํ กญฺจิ ปุคฺคลํ สีลวิปตฺติยา วา อาจารวิปตฺติยา วา อตฺตานํ อุกฺกํเสตุกามตาย วา ปรํ วมฺเภตุกามตาย วา น อุปวเทยฺย, อญฺญทตฺถุ ปญฺจ ธมฺเม อชฺฌตฺตํ อุปฏฺฐเปตฺวา, ‘‘กาเลน วกฺขามิ, โน อกาเลน, ภูเตน วกฺขามิ , โน อภูเตน, สณฺเหน วกฺขามิ, โน ผรุเสน, อตฺถสํหิเตน วกฺขามิ, โน อนตฺถสํหิเตน, เมตฺตจิตฺโต วกฺขามิ, โน โทสนฺตโร’’ติ เอวํ อุลฺลุมฺปนสภาวสณฺฐิเตเนว จิตฺเตน วิหรติฯ

4. ปฐมทารุกฺขนฺโธปมสุตฺตวณฺณนา

[241] จตุตฺเถ อทฺทสาติ คงฺคาตีเร ปญฺญตฺตวรพุทฺธาสเน นิสินฺโน อทฺทสฯ วุยฺหมานนฺติ จตุรสฺสํ ตจฺเฉตฺวา ปพฺพตนฺตเร ฐปิตํ วาตาตเปน สุปริสุกฺขํ ปาวุสฺสเก เมเฆ วสฺสนฺเต อุทเกน อุปฺลวิตฺวา อนุปุพฺเพน คงฺคาย นทิยา โสเต ปติตํ เตน โสเตน วุยฺหมานํฯ ภิกฺขู อามนฺเตสีติ ‘‘อิมินา ทารุกฺขนฺเธน สทิสํ กตฺวา มม สาสเน สทฺธาปพฺพชิตํ กุลปุตฺตํ ทสฺเสสฺสามี’’ติ ธมฺมํ เทเสตุกามตาย อามนฺเตสิฯ อมุํ มหนฺตํ ทารุกฺขนฺธํ คงฺคาย นทิยา โสเตน วุยฺหมานนฺติ อิทํ ปน อฏฺฐโทสวิมุตฺตตฺตา โสตปฏิปนฺนสฺส ทารุกฺขนฺธสฺส อปเร สมุทฺทปตฺติยา อนฺตรายกเร อฏฺฐ โทเส ทสฺเสตุํ อารภิฯ

ตตฺรสฺส เอวํ อฏฺฐโทสวิมุตฺตตา เวทิตพฺพา – เอโก หิ คงฺคาย นทิยา อวิทูเร ปพฺพตตเล ชาโต นานาวลฺลีหิ ปลิเวฐิโต ปณฺฑุปลาสตํ อาปชฺชิตฺวา อุปจิกาทีหิ ขชฺชมาโน ตสฺมิํเยว ฐาเน อปณฺณตฺติกภาวํ คจฺฉติ, อยํ ทารุกฺขนฺโธ คงฺคํ โอตริตฺวา วงฺกฏฺฐาเนสุ วิลาสมาโน สาครํ ปตฺวา มณิวณฺเณ อูมิปิฏฺเฐ โสภิตุํ น ลภติฯ

อปโร คงฺคาตีเร พหิมูโล อนฺโตสาโข หุตฺวา ชาโต, อยํ กิญฺจาปิ กาเลน กาลํ โอลมฺพินีหิ สาขาหิ อุทกํ ผุสติ, พหิมูลตฺตา ปน คงฺคํ โอตริตฺวา วงฺกฏฺฐาเนสุ วิลาสมาโน สาครํ ปตฺวา มณิวณฺเณ อูมิปิฏฺเฐ โสภิตุํ น ลภติฯ

อปโร มชฺเฌ คงฺคาย ชาโต, ทฬฺหมูเลน ปน สุปฺปติฏฺฐิโต, พหิ จสฺส คตา วงฺกสาขา นานาวลฺลีหิ อาพทฺธา, อยมฺปิ ทฬฺหมูลตฺตา พหิทฺธา วลฺลีหิ อาพทฺธตฺตา จ คงฺคํ โอตริตฺวา…เป.… โสภิตุํ น ลภติฯ

อปโร ปติตฏฺฐาเนเยว วาลิกาย โอตฺถโฏ ปูติภาวํ อาปชฺชติ, อยมฺปิ คงฺคํ โอตริตฺวา…เป.… น ลภติฯ

อปโร ทฺวินฺนํ ปาสาณานํ อนฺตเร ชาตตฺตา, สุนิขาโต วิย นิจฺจโล ฐิโต, อาคตาคตํ อุทกํ ทฺวิธา ผาเลติ, อยํ ปาสาณนฺตเร สุฏฺฐุ ปติฏฺฐิตตฺตา คงฺคํ โอตริตฺวา…เป.… น ลภติฯ

อปโร อพฺโภกาสฏฺฐาเน นภํ ปูเรตฺวา วลฺลีหิ อาพทฺโธ ฐิโตฯ เอกํ ทฺเว สํวจฺฉเร อติกฺกมิตฺวา อาคเต มโหเฆ สกิํ วา ทฺวิกฺขตฺตุํ วา เตเมติ, อยมฺปิ นภํ ปูเรตฺวา ฐิตตาย เจว เอกสฺส วา ทฺวินฺนํ วา สํวจฺฉรานํ อจฺจเยน สกิํ วา ทฺวิกฺขตฺตุํ วา เตมนตาย จ คงฺคํ โอตริตฺวา…เป.… น ลภติฯ

อปโรปิ มชฺเฌ คงฺคาย ทีปเก ชาโต มุทุกฺขนฺธสาโข โอเฆ อาคเต อนุโสตํ นิปชฺชิตฺวา, อุทเก คเต สีสํ อุกฺขิปิตฺวา, นจฺจนฺโต วิย ติฏฺฐติฯ ยสฺสตฺถาย สาคโร คงฺคํ เอวํ วิย วทติ, ‘‘โภติ คงฺเค ตฺวํ มยฺหํ จนฺทนสารสลฬสาราทีนิ นานาทารูนิ อาหรสิ, ทารุกฺขนฺธํ ปน นาหรสี’’ติฯ สุลโภ เอส, เทว, ปุนวาเร ชานิสฺสามีติฯ ปุนวาเร ตมฺพวณฺเณน อุทเกน อาลิงฺคมานา วิย อาคจฺฉติฯ โสปิ ตเถว อนุโสตํ นิปชฺชิตฺวา, อุทเก คเต สีสํ อุกฺขิปิตฺวา, นจฺจนฺโต วิย ติฏฺฐติฯ อยํ อตฺตโน มุทุตาย คงฺคํ โอตริตฺวา…เป.… น ลภติฯ

อปโร คงฺคาย นทิยา ติริยํ ปติโต วาลิกาย โอตฺถริโต อนฺตรเสตุ วิย พหูนํ ปจฺจโย ชาโต, อุโภสุ ตีเรสุ เวฬุนฬกรญฺชกกุธาทโย อุปฺลวิตฺวา ตตฺเถว ลคฺคนฺติฯ ตถา นานาวิธา คจฺฉา วุยฺหมานา ภินฺนมุสลภินฺนสุปฺปอหิกุกฺกุรหตฺถิอสฺสาทิกุณปานิปิ ตตฺเถว ลคฺคนฺติฯ มหาคงฺคาปิ นํ อาสชฺช ภิชฺชิตฺวา ทฺวิธา คจฺฉติ, มจฺฉกจฺฉปกุมฺภีลมกราทโยปิ ตตฺเถว วาสํ กปฺเปนฺติฯ อยมฺปิ ติริยํ ปติตฺวา มหาชนสฺส ปจฺจยตฺตกตภาเวน คงฺคํ โอตริตฺวา วงฺกฏฺฐาเนสุ วิลาสมาโน สาครํ ปตฺวา มณิวณฺเณ อูมิปิฏฺเฐ โสภิตุํ น ลภติฯ

อิติ ภควา อิเมหิ อฏฺฐหิ โทเสหิ วิมุตฺตตฺตา โสตปฏิปนฺนสฺส ทารุกฺขนฺธสฺส อปเร สมุทฺทปตฺติยา อนฺตรายกเร อฏฺฐ โทเส ทสฺเสตุํ อมุํ มหนฺตํ ทารุกฺขนฺธํ คงฺคาย นทิยา โสเตน วุยฺหมานนฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ น ถเล อุสฺสีทิสฺสตีติ ถลํ นาภิรุหิสฺสติฯ น มนุสฺสคฺคาโห คเหสฺสตีติ ‘‘มหา วตายํ ทารุกฺขนฺโธ’’ติ ทิสฺวา, อุฬุมฺเปน ตรมานา คนฺตฺวา, โคปานสีอาทีนํ อตฺถาย มนุสฺสา น คณฺหิสฺสนฺติฯ น อมนุสฺสคฺคาโห คเหสฺสตีติ ‘‘มหคฺโฆ อยํ จนฺทนสาโร, วิมานทฺวาเร นํ ฐเปสฺสามา’’ติ มญฺญมานา น อมนุสฺสา คณฺหิสฺสนฺติฯ

เอวเมว โขติ เอตฺถ สทฺธิํ พาหิเรหิ อฏฺฐหิ โทเสหิ เอวํ โอปมฺมสํสนฺทนํ เวทิตพฺพํ – คงฺคาย อวิทูเร ปพฺพตตเล ชาโต ตตฺเถว อุปจิกาทีหิ ขชฺชมาโน อปณฺณตฺติกภาวํ คตทารุกฺขนฺโธ วิย หิ ‘‘นตฺถิ ทินฺน’’นฺติอาทิกาย มิจฺฉาทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโต ปุคฺคโล เวทิตพฺโพฯ อยญฺหิ สาสนสฺส ทูรีภูตตฺตา อริยมคฺคํ โอรุยฺห สมาธิกุลฺเล นิสินฺโน นิพฺพานสาครํ ปาปุณิตุํ น สกฺโกติฯ

คงฺคาตีเร พหิมูโล อนฺโตสาโข หุตฺวา ชาโต วิย อจฺฉินฺนคิหิพนฺธโน สมณกุฏิมฺพิกปุคฺคโล ทฏฺฐพฺโพฯ อยญฺหิ ‘‘จิตฺตํ นาเมตํ อนิพทฺธํ, ‘สมโณมฺหี’ติ วทนฺโตว คิหี โหติ, ‘คิหีมฺหี’ติ วทนฺโตว สมโณ โหติฯ โก ชานิสฺสติ, กิํ ภวิสฺสตี’’ติ? มหลฺลกกาเล ปพฺพชนฺโตปิ คิหิพนฺธนํ น วิสฺสชฺเชติฯ มหลฺลกปพฺพชิตานญฺจ สมฺปตฺติ นาม นตฺถิฯ ตสฺส สเจ จีวรํ ปาปุณาติ, อนฺตจฺฉินฺนกํ วา ชิณฺณทุพฺพณฺณํ วา ปาปุณาติฯ เสนาสนมฺปิ วิหารปจฺจนฺเต ปณฺณสาลา วา มณฺฑโป วา ปาปุณาติฯ ปิณฺฑาย จรนฺเตนาปิ ปุตฺตนตฺตกานํ ทารกานํ ปจฺฉโต จริตพฺพํ โหติ, ปริยนฺเต นิสีทิตพฺพํ โหติฯ เตน โส ทุกฺขี ทุมฺมโน อสฺสูนิ มุญฺจนฺโต, ‘‘อตฺถิ เม กุลสนฺตกํ ธนํ, กปฺปติ นุ โข ตํ ขาทนฺเตน ชีวิตุ’’นฺติ จินฺเตตฺวา เอกํ วินยธรํ ปุจฺฉติ – ‘‘กิํ, ภนฺเต อาจริย, อตฺตโน สนฺตกํ วิจาเรตฺวา ขาทิตุํ กปฺปติ, โน กปฺปตี’’ติ? ‘‘นตฺเถตฺถ โทโส, กปฺปเตต’’นฺติฯ โส อตฺตโน ภชมานเก กติปเย ทุพฺพเจ ทุราจาเร ภิกฺขู คเหตฺวา, สายนฺหสมเย อนฺโตคามํ คนฺตฺวา, คามมชฺเฌ ฐิโต คามิเก ปกฺโกสาเปตฺวา, ‘‘อมฺหากํ ปโยคโต อุฏฺฐิตํ อายํ กสฺส เทถา’’ติ อาหฯ

ภนฺเต, ตุมฺเห ปพฺพชิตา, มยํ กสฺส ทสฺสามาติ? กิํ ปพฺพชิตานํ อตฺตโน สนฺตกํ น วฏฺฏตีติ? กุทฺทาล-ปิฏกํ คเหตฺวา, เขตฺตมริยาทพนฺธนาทีนิ กโรนฺโต นานาปฺปการํ ปุพฺพณฺณาปรณฺณญฺเจว ผลาผเล จ สงฺคณฺหิตฺวา, เหมนฺตคิมฺหวสฺสาเนสุ ยํ ยํ อิจฺฉติ, ตํ ตํ ปจาเปตฺวา ขาทนฺโต สมณกุฏุมฺพิโก หุตฺวา ชีวติฯ เกวลมสฺส ปญฺจจูฬเกน ทารเกน สทฺธิํ ปาทปริจาริกาว เอกา นตฺถิฯ อยํ ปุคฺคโล กิญฺจาปิ โอลมฺพินีหิ สาขาหิ อุทกํ ผุสมาโน อนฺโตสาโข รุกฺโข วิย เจติยงฺคณโพธิยงฺคณาทีสุ ภิกฺขูนํ กายสามคฺคิํ เทติ, คิหิพนฺธนสฺส ปน อจฺฉินฺนตาย พหิมูลตฺตา อริยมคฺคํ โอตริตฺวา สมาธิกุลฺเล นิสินฺโน นิพฺพานสาครํ ปาปุณิตุํ น สกฺโกติฯ

คงฺคาย มชฺเฌ ชาโต พหิทฺธา วลฺลีหิ อาพทฺธวงฺกสาขา วิย สงฺฆสนฺตกํ นิสฺสาย ชีวมาโน ภินฺนาชีวปุคฺคโล ทฏฺฐพฺโพฯ เอกจฺโจ คิหิพนฺธนํ ปหาย ปพฺพชนฺโตปิ สารุปฺปฏฺฐาเน ปพฺพชฺชํ น ลภติฯ ปพฺพชฺชา หิ นาเมสา ปฏิสนฺธิคฺคหณสทิสาฯ ยถา มนุสฺสา ยตฺถ ปฏิสนฺธิํ คณฺหนฺติ, เตสํเยว กุลานํ อาจารํ สิกฺขนฺติ, เอวํ ภิกฺขูปิ เยสํ สนฺติเก ปพฺพชนฺติ, เตสํเยว อาจารํ คณฺหนฺติฯ ตสฺมา เอกจฺโจ อสารุปฺปฏฺฐาเน ปพฺพชิตฺวา โอวาทานุสาสนีอุทฺเทสปริปุจฺฉาทีหิ ปริพาหิโร หุตฺวา ปาโตว มุณฺฑฆฏํ คเหตฺวา อุทกติตฺถํ คจฺฉติ, อาจริยุปชฺฌายานํ ภตฺตตฺถาย ขนฺเธ ปตฺตํ กตฺวา ภตฺตสาลํ คจฺฉติ, ทุพฺพจสามเณเรหิ สทฺธิํ นานากีฬํ กีฬติ, อารามิกทารเกหิ สํสฏฺโฐ วิหรติฯ

โส ทหรภิกฺขุกาเล อตฺตโน อนุรูเปหิ ทหรภิกฺขูหิ เจว อารามิเกหิ จ สทฺธิํ สงฺฆโภคํ คนฺตฺวา, ‘‘อยํ ขีณาสเวหิ อสุกรญฺโญ สนฺติกา ปฏิคฺคหิตสงฺฆโภโค, ตุมฺเห สงฺฆสฺส อิทญฺจิทญฺจ น เทถ, น หิ ตุมฺหากํ ปวตฺติํ สุตฺวา ราชา วา ราชมหามตฺตา วา อตฺตมนา ภวิสฺสนฺติ, เอถ ทานิ อิทญฺจิทญฺจ กโรถา’’ติ กุทฺทาล-ปิฏกานิ คาหาเปตฺวา เหฏฺฐา ตฬากมาติกาสุ กตฺตพฺพกิจฺจานิ การาเปตฺวา พหุํ ปุพฺพณฺณาปรณฺณํ วิหารํ ปเวเสตฺวา อารามิเกหิ อตฺตโน อุปการภาวํ สงฺฆสฺส อาโรจาเปติฯ สงฺโฆ ‘‘อยํ ทหโร พหูปกาโร, อิมสฺส สตํ วา ทฺวิสตํ วา เทถา’’ติ ทาเปติฯ อิติ โส อิโต จิโต จ สงฺฆสนฺตเกเนว วฑฺฒนฺโต พหิทฺธา เอกวีสติวิธาหิ อเนสนาหิ พทฺโธ อริยมคฺคํ โอตริตฺวา สมาธิกุลฺเล นิสินฺโน นิพฺพานสาครํ ปาปุณิตุํ น สกฺโกติฯ

ปติตฏฺฐาเนเยว วาลิกาย โอตฺถริตฺวา ปูติภาวํ อาปาทิตรุกฺโข วิย อาลสิยมหคฺฆโส เวทิตพฺโพฯ เอวรูปญฺหิ ปุคฺคลํ อามิสจกฺขุํ ปจฺจยโลลํ วิสฺสฏฺฐอาจริยุปชฺฌายวตฺตํ อุทฺเทสปริปุจฺฉาโยนิโสมนสิการวชฺชิตํ สนฺธาย ปญฺจ นีวรณานิ อตฺถโต เอวํ วทนฺติ – ‘‘โภ, กสฺส สนฺติกํ คจฺฉามา’’ติ? อถ ถินมิทฺธํ อุฏฺฐาย เอวมาห – ‘‘กิํ น ปสฺสถ? เอโส อสุกวิหารวาสี กุสีตปุคฺคโล อสุกํ นาม คามํ คนฺตฺวา ยาคุมตฺถเก ยาคุํ, ปูวมตฺถเก ปูวํ, ภตฺตมตฺถเก ภตฺตํ อชฺโฌหริตฺวา วิหารํ อาคมฺม วิสฺสฏฺฐสพฺพวตฺโต อุทฺเทสาทิวิรหิโต มญฺจํ อุปคจฺฉนฺโต มยฺหํ โอกาสํ กโรตี’’ติฯ

ตโต กามจฺฉนฺทนีวรณํ อุฏฺฐายาห – ‘‘โภ, ตว โอกาเส กเต มยฺหํ กโตว โหติ, อิทาเนว โส นิทฺทายิตฺวา กิเลสานุรญฺชิโตว ปพุชฺฌิตฺวา กามวิตกฺกํ วิตกฺเกสฺสตี’’ติฯ ตโต พฺยาปาทนีวรณํ อุฏฺฐายาห – ‘‘ตุมฺหากํ โอกาเส กเต มยฺหํ กโตว โหติฯ อิทาเนว นิทฺทายิตฺวา วุฏฺฐิโต ‘วตฺตปฏิวตฺตํ กโรหี’ติ วุจฺจมาโน, ‘โภ, อิเม อตฺตโน กมฺมํ อกตฺวา อมฺเหสุ พฺยาวฏา’ติ นานปฺปการํ ผรุสวจนํ วทนฺโต อกฺขีนิ นีหริตฺวา วิจริสฺสตี’’ติฯ ตโต อุทฺธจฺจนีวรณํ อุฏฺฐายาห – ‘‘ตุมฺหากํ โอกาเส กเต มยฺหํ กโตว โหติ, กุสีโต นาม วาตาหโต อคฺคิกฺขนฺโธ วิย อุทฺธโต โหตี’’ติฯ อถ กุกุจฺจนีวรณํ อุฏฺฐายาห – ‘‘ตุมฺหากํ โอกาเส กเต มยฺหํ กโตว โหติ, กุสีโต นาม กุกฺกุจฺจปกโตว โหติ, อกปฺปิเย กปฺปิยสญฺญํ กปฺปิเย จ อกปฺปิยสญฺญํ อุปฺปาเทตี’’ติฯ อถ วิจิกิจฺฉานีวรณํ อุฏฺฐายาห – ‘‘ตุมฺหากํ โอกาเส กเต มยฺหํ กโตว โหติฯ เอวรูโป หิ อฏฺฐสุ ฐาเนสุ มหาวิจิกิจฺฉํ อุปฺปาเทสี’’ติฯ เอวํ อาลสิยมหคฺฆสํ ปญฺจ นีวรณานิ จณฺฑสุนขาทโย วิย สิงฺคจฺฉินฺนํ ชรคฺควํ อชฺโฌตฺถริตฺวา คณฺหนฺติฯ โสปิ อริยมคฺคโสตํ โอตริตฺวา สมาธิกุลฺเล นิสินฺโน นิพฺพานสาครํ ปาปุณิตุํ น สกฺโกติฯ

ทฺวินฺนํ ปาสาณานํ อนฺตเร นิขาตมูลากาเรน ฐิตรุกฺโข วิย ทิฏฺฐิํ อุปฺปาเทตฺวา ฐิโต ทิฏฺฐิคติโก เวทิตพฺโพฯ

โส หิ ‘‘อรูปภเว รูปํ อตฺถิ, อสญฺญีภเว จิตฺตํ ปวตฺตติ, พหุจิตฺตกฺขณิโก โลกุตฺตรมคฺโค, อนุสโย จิตฺตวิปฺปยุตฺโต, เต จ สตฺตา สนฺธาวนฺติ สํสรนฺตี’’ติ วทนฺโต อริฏฺโฐ วิย กณฺฏกสามเณโร วิย จ วิจรติฯ ปิสุณวาโจ ปน โหติ, อุปชฺฌายาทโย สทฺธิวิหาริกาทีหิ ภินฺทนฺโต วิจรติฯ โสปิ อริยมคฺคโสตํ โอตริตฺวา สมาธิกุลฺเล นิสินฺโน นิพฺพานสาครํ ปาปุณิตุํ น สกฺโกติฯ

อพฺโภกาเส นภํ ปูเรตฺวา วลฺลีหิ อาพทฺโธ ฐิโต เอกํ ทฺเว สํวจฺฉเร อติกฺกมิตฺวา อาคเต มโหเฆ สกิํ วา ทฺวิกฺขตฺตุํ วา เตมนรุกฺโข วิย มหลฺลกกาเล ปพฺพชิตฺวา ปจฺจนฺเต วสมาโน ทุลฺลภสงฺฆทสฺสโน เจว ทุลฺลภธมฺมสฺสวโน จ ปุคฺคโล เวทิตพฺโพฯ เอกจฺโจ หิ วุฑฺฒกาเล ปพฺพชิโต กติปาเหน อุปสมฺปทํ ลภิตฺวา ปญฺจวสฺสกาเล ปาติโมกฺขํ ปคุณํ กตฺวา ทสวสฺสกาเล วินยธรตฺเถรสฺส สนฺติเก วินยกถากาเล มริจํ วา หรีตกขณฺฑํ วา มุเข ฐเปตฺวา พีชเนน มุขํ ปิธาย นิทฺทายนฺโต นิสีทิตฺวา เลสกปฺเปน กตวินโย นาม หุตฺวา ปตฺตจีวรํ อาทาย ปจฺจนฺตํ คจฺฉติฯ ตตฺร นํ มนุสฺสา สกฺกริตฺวา ภิกฺขุทสฺสนสฺส ทุลฺลภตาย ‘‘อิเธว, ภนฺเต, วสถา’’ติ วิหารํ กาเรตฺวา ปุปฺผูปคผลูปครุกฺเข โรเปตฺวา ตตฺถ วาเสนฺติฯ

อถ มหาวิหารสทิสวิหารา พหุสฺสุตา ภิกฺขู, ‘‘ชนปเท จีวรรชนาทีนิ กตฺวา อาคมิสฺสามา’’ติ ตตฺถ คจฺฉนฺติฯ โส เต ทิสฺวา, หฏฺฐตุฏฺโฐ วตฺตปฏิวตฺตํ กตฺวา, ปุนทิวเส อาทาย ภิกฺขาจารคามํ ปวิสิตฺวา, ‘‘อสุโก เถโร สุตฺตนฺติโก, อสุโก อภิธมฺมิโก, อสุโก วินยธโร, อสุโก เตปิฏโก, เอวรูเป เถเร กทา ลภิสฺสถ, ธมฺมสวนํ กาเรถา’’ติ วทติฯ อุปาสกา ‘‘ธมฺมสฺสวนํ กาเรสฺสามา’’ติ วิหารมคฺคํ โสเธตฺวา, สปฺปิเตลาทีนิ อาทาย, มหาเถรํ อุปสงฺกมิตฺวา, ‘‘ภนฺเต, ธมฺมสฺสวนํ กาเรสฺสาม, ธมฺมกถิกานํ วิจาเรถา’’ติ วตฺวา ปุนทิวเส อาคนฺตฺวา ธมฺมํ สุณนฺติฯ

เนวาสิกตฺเถโร อาคนฺตุกานํ ปตฺตจีวรานิ ปฏิสาเมนฺโต อนฺโตคพฺเภเยว ทิวสภาคํ วีตินาเมติฯ

ทิวากถิโก อุฏฺฐิโต สรภาณโก ฆเฏน อุทกํ วเมนฺโต วิย สรภาณํ ภณิตฺวา อุฏฺฐิโต, ตมฺปิ โส น ชานาติฯ รตฺติกถิโก สาครํ โขเภนฺโต วิย รตฺติํ กเถตฺวา อุฏฺฐิโต, ตมฺปิ โส น ชานาติฯ ปจฺจูสกถิโก กเถตฺวา อุฏฺฐาสิ, ตมฺปิ โส น ชานาติฯ ปาโตว ปน อุฏฺฐาย มุขํ โธวิตฺวา, เถรานํ ปตฺตจีวรานิ อุปนาเมตฺวา, ภิกฺขาจารํ อุปคจฺฉนฺโต มหาเถรํ อาห – ‘‘ภนฺเต, ทิวากถิโก กตรํ ชาตกํ นาม กเถสิ, สรภาณโก กตรํ สุตฺตํ นาม ภณิ, รตฺติกถิโก กตรํ ธมฺมกถํ นาม กเถสิ, ปจฺจูสกถิโก กตรํ ชาตกํ นาม กเถสิ, ขนฺธา นาม กติ, ธาตุโย นาม กติ, อายตนา นาม กตี’’ติฯ เอวรูโป เอกํ ทฺเว สํวจฺฉรานิ อติกฺกมิตฺวา ภิกฺขุทสฺสนญฺเจว ธมฺมสฺสวนญฺจ ลภนฺโตปิ โอเฆ อาคเต อุทเกน สกิํ วา ทฺวิกฺขตฺตุํ วา เตมิตรุกฺขสทิโส โหติฯ โส เอวํ สงฺฆทสฺสนโต จ ธมฺมสฺสวนโต จ ปฏิกฺกมฺม ทูเร วสนฺโต อริยมคฺคํ โอตริตฺวา สมาธิกุลฺเล นิสินฺโน นิพฺพานสาครํ ปาปุณิตุํ น สกฺโกติฯ

มชฺเฌ คงฺคาย ทีปเก ชาโต มุทุรุกฺโข วิย มธุรสฺสรภาณกปุคฺคโล เวทิตพฺโพฯ โส หิ อภิญฺญาตานิ อภิญฺญาตานิ เวสฺสนฺตราทีนิ ชาตกานิ อุคฺคณฺหิตฺวา, ทุลฺลภภิกฺขุทสฺสนํ ปจฺจนฺตํ คนฺตฺวา, ตตฺถ ธมฺมกถาย ปสาทิตหทเยน ชเนน อุปฏฺฐิยมาโน อตฺตานํ อุทฺทิสฺส กเต สมฺปนฺนปุปฺผผลรุกฺเข นนฺทนวนาภิราเม วิหาเร วสติฯ อถสฺส ภารหารภิกฺขู ตํ ปวตฺติํ สุตฺวา, ‘‘อสุโก กิร เอวํ อุปฏฺฐาเกสุ ปฏิพทฺธจิตฺโต วิหรติฯ ปณฺฑิโต ภิกฺขุ ปฏิพโล พุทฺธวจนํ วา อุคฺคณฺหิตุํ, กมฺมฏฺฐานํ วา มนสิกาตุํ, อาเนตฺวา เตน สทฺธิํ อสุกตฺเถรสฺส สนฺติเก ธมฺมํ อุคฺคณฺหิสฺสาม, อสุกตฺเถรสฺส สนฺติเก กมฺมฏฺฐาน’’นฺติ ตตฺถ คจฺฉนฺติฯ

โส เตสํ วตฺตํ กตฺวา สายนฺหสมยํ วิหารจาริกํ นิกฺขนฺเตหิ เตหิ ‘‘อิมํ, อาวุโส, เจติยํ ตยา การิต’’นฺติ ปุฏฺโฐ, ‘‘อาม, ภนฺเต’’ติ วทติฯ ‘‘อยํ โพธิ, อยํ มณฺฑโป, อิทํ อุโปสถาคารํ, เอสา อคฺคิสาลา, อยํ จงฺกโม ตยา การิโตฯ อิเม รุกฺเข โรปาเปตฺวา ตยา นนฺทนวนาภิราโม วิหาโร การิโต’’ติฯ ‘‘อาม, ภนฺเต’’ติ, วทติฯ

โส สายํ เถรุปฏฺฐานํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ปุจฺฉติ – ‘‘กสฺมา, ภนฺเต, อาคตตฺถา’’ติ? ‘‘อาวุโส, ตํ อาทาย คนฺตฺวา, อสุกตฺเถรสฺส สนฺติเก ธมฺมํ อุคฺคณฺหิตฺวา, อสุกตฺเถรสฺส สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ, อสุกสฺมิํ นาม อรญฺเญ สมคฺคา สมณธมฺมํ กริสฺสามาติ อิมินา การเณน อาคตมฺหา’’ติฯ สาธุ, ภนฺเต, ตุมฺเห นาม มยฺหํ อตฺถาย อาคตา, อหมฺปิ จิรนิวาเสน อิธ อุกฺกณฺฐิโต คจฺฉามิ, ปตฺตจีวรํ คณฺหามิ, ภนฺเตติฯ อาวุโส, สามเณรทหรา มคฺคกิลนฺตา, อชฺช วสิตฺวา สฺเว ปจฺฉาภตฺตํ คมิสฺสามาติฯ สาธุ, ภนฺเตติ ปุนทิวเส เตหิ สทฺธิํ ปิณฺฑาย ปวิสติฯ คามวาสิโน ‘‘อมฺหากํ อยฺโย พหู อาคนฺตุเก ภิกฺขู คเหตฺวา อาคโต’’ติ อาสนานิ ปญฺญาเปตฺวา ยาคุํ ปาเยตฺวา สุขนิสินฺนกถํ สุตฺวา ภตฺตํ อทํสุฯ เถรา ‘‘ตฺวํ, อาวุโส, อนุโมทนํ กตฺวา นิกฺขม, มยํ อุทกผาสุกฏฺฐาเน ภตฺตกิจฺจํ กริสฺสามา’’ติ นิกฺขนฺตาฯ

คามวาสิโน อนุโมทนํ สุตฺวา ปุจฺฉิํสุ, ‘‘กุโต, ภนฺเต, เถรา อาคตา’’ติ? เอเต อมฺหากํ อาจริยุปชฺฌายา สมานุปชฺฌายา สนฺทิฏฺฐา สมฺภตฺตาติฯ กสฺมา อาคตาติ? มํ คเหตฺวา คนฺตุกามตายาติฯ ตุมฺเห ปน คนฺตุกามาติ? อามาวุโสติฯ กิํ วเทถ, ภนฺเต, อมฺเหหิ กสฺส อุโปสถาคารํ การิตํ, กสฺส โภชนสาลา, กสฺส อคฺคิสาลาทโย การิตา, มยํ มงฺคลามงฺคเลสุ กสฺส สนฺติกํ คมิสฺสามาติ? มหาอุปาสิกาโยปิ ตตฺเถว นิสีทิตฺวา อสฺสูนิ ปวตฺตยิํสุฯ ทหโร ‘‘ตุมฺเหสุ เอวํ ทุกฺขิเตสุ อหํ คนฺตฺวา กิํ กริสฺสามิ? เถเร อุยฺโยเชสฺสามี’’ติ วิหารํ คโตฯ

เถราปิ กตภตฺตกิจฺจา ปตฺตจีวรานิ คเหตฺวา นิสินฺนา ตํ ทิสฺวาว, ‘‘กิํ, อาวุโส, จิรายสิ, ทิวา โหติ, คจฺฉามา’’ติ อาหํสุฯ อาม, ภนฺเต, ตุมฺเห สุขิตา, อสุกเคหสฺส อิฏฺฐกามูลํ ฐิตสณฺฐาเนเนว ฐิตํ, อสุกเคหาทีนํ จิตฺตกมฺมมูลาทีนิ อตฺถิ, คตสฺสาปิ เม จิตฺตวิกฺเขโป ภวิสฺสติ, ตุมฺเห ปุรโต คนฺตฺวา อสุกวิหาเร จีวรโธวนรชนาทีนิ กโรถ, อหํ ตตฺถ สมฺปาปุณิสฺสามีติฯ เต ตสฺส โอสกฺกิตุกามตํ ญตฺวา ตฺวํ ปจฺฉา อาคจฺเฉยฺยาสีติ ปกฺกมิํสุฯ

โส เถเร อนุคนฺตฺวา นิวตฺโต วิหารเมว อาคนฺตฺวา โภชนสาลาทีนิ โอโลเกนฺโต วิหารํ รามเณยฺยกํ ทิสฺวา จินฺเตสิ – ‘‘สาธุ วตมฺหิ น คโตฯ

สเจ อคมิสฺสํ, โกจิ, เทว, ธมฺมกถิโก อาคนฺตฺวา , สพฺเพสํ มนํ ภินฺทิตฺวา, วิหารํ อตฺตโน นิกายสนฺตกํ กเรยฺย, อถ มยา ปจฺฉา อาคนฺตฺวา เอตสฺส ปจฺฉโต ลทฺธปิณฺฑํ ภุญฺชนฺเตน จริตพฺพํ ภวิสฺสตี’’ติฯ

โส อปเรน สมเยน สุณาติ, ‘‘เต กิร ภิกฺขู คตฏฺฐาเน เอกนิกายทฺเวนิกายเอกปิฏกทฺเวปิฏกาทิวเสน พุทฺธวจนํ อุคฺคณฺหิตฺวา อฏฺฐกถาจริยา ชาตา วินยธรา ชาตา สตปริวาราปิ สหสฺสปริวาราปิ จรนฺติฯ เย ปเนตฺถ สมณธมฺมํ กาตุํ คตา, เต ฆเฏนฺตา วายมนฺตา โสตาปนฺนา ชาตา, สกทาคามิโน อนาคามิโน อรหนฺโต ชาตา, มหาสกฺกาเรน ปรินิพฺพุตา’’ติ ฯ โส จินฺเตสิ – ‘‘สเจ อหมฺปิ อคมิสฺสํ, มยฺหมฺเปสา สมฺปตฺติ อภวิสฺส, อิมํ ปน ฐานํ มุญฺจิตุํ อสกฺโกนฺโต อติวิย ปริหีนมฺหี’’ติฯ อยํ ปุคฺคโล อตฺตโน มุทุตาย ตํ ฐานํ อมุญฺจนฺโต อริยมคฺคํ โอตริตฺวา สมาธิกุลฺเล นิสินฺโน นิพฺพานสาครํ ปาปุณิตุํ น สกฺโกติฯ

คงฺคาย นทิยา ติริยํ ปติตฺวา, วาลิกาย โอตฺถฏภาเวน อนฺตรเสตุ วิย หุตฺวา, พหูนํ ปจฺจโย ชาตรุกฺโข วิย รถวินีตมหาอริยวํสจนฺโทปมาทิปฏิปทาสุ อญฺญตรํ ปฏิปทํ อุคฺคเหตฺวา ฐิโต โอลีนวุตฺติโก ปุคฺคโล เวทิตพฺโพฯ โส หิ ตํ ปฏิปตฺตินิสฺสิตํ ธมฺมํ อุคฺคเหตฺวา ปกติยา มญฺชุสฺสโร จิตฺตลปพฺพตาทิสทิสํ มหนฺตํ ฐานํ คนฺตฺวา เจติยงฺคณวตฺตาทีนิ กโรติฯ อถ นํ ธมฺมสฺสวนคฺคํ ปตฺตํ อาคนฺตุกา ทหรา ‘‘ธมฺมํ กเถหี’’ติ วทนฺติฯ โส สมฺมา อุคฺคหิตํ ธมฺมํ ปฏิปทํ ทีเปตฺวา กเถติฯ อถสฺส ปํสุกูลิกปิณฺฑปาติกาทโย สพฺเพ เถรนวมชฺฌิมา ภิกฺขู ‘‘อโห สปฺปุริโส’’ติ อตฺตมนา ภวนฺติฯ

โส กสฺสจิ นิทานมตฺตํ, กสฺสจิ อุปฑฺฒคาถํ, กสฺสจิ คาถํ อุปฏฺฐาเปนฺโต อยปฏฺฏเกน อาพนฺธนฺโต วิย ทหรสามเณเร สงฺคณฺหิตฺวา มหาเถเร อุปสงฺกมิตฺวา, ‘‘ภนฺเต, อยํ โปราณกวิหาโร อตฺถิ, เอตฺถ โกจิ ตตฺรุปฺปาโท’’ติ?, ปุจฺฉติฯ เถรา – ‘‘กิํ วเทสิ, อาวุโส, จตุวีสติ กรีสสหสฺสานิ ตตฺรุปฺปาโท’’ติฯ ภนฺเต, ตุมฺเห เอวํ วเทถ, อุทฺธเน ปน อคฺคิปิ น ชลตีติฯ

อาวุโส, มหาวิหารวาสีหิ ลทฺธา นาม เอวเมว นสฺสนฺติ, น โกจิ สณฺฐเปตีติฯ ภนฺเต, โปราณกราชูหิ ทินฺนํ ขีณาสเวหิ ปฏิคฺคหิตํ กสฺมา เอเต นาเสนฺตีติ? อาวุโส, ตาทิเสน ธมฺมกถิเกน สกฺกา ภเวยฺย ลทฺธุนฺติฯ ภนฺเต, มา เอวํ วเทถ, อมฺเห ปฏิปตฺติทีปกธมฺมกถิกา นาม, ตุมฺเห มํ ‘‘สงฺฆกุฏุมฺพิโก วิหารุปฏฺฐาโก’’ติ มญฺญมานา กาตุกามาติฯ กิํ นุ โข, อาวุโส, อกปฺปิยเมตํ, ตุมฺหาทิเสหิ ปน กถิเต อมฺหากํ อุปฺปชฺเชยฺยาติ? เตน หิ, ภนฺเต, อารามิเกสุ อาคเตสุ อมฺหากํ ภารํ กโรถ, เอกํ กปฺปิยทฺวารํ กเถสฺสามาติฯ

โส ปาโตว คนฺตฺวา, สนฺนิปาตสาลายํ ฐตฺวา, อารามิเกสุ อาคเตสุ ‘‘อุปาสกา อสุกเขตฺเต ภาโค กุหิํ, อสุกเขตฺเต กหาปณํ กุหิ’’นฺติอาทีนิ วตฺวา, อญฺญสฺส เขตฺตํ คเหตฺวา, อญฺญสฺส เทติฯ เอวํ อนุกฺกเมน ตํ ตํ ปฏิเสเธนฺโต ตสฺส ตสฺส เทนฺโต ตถา อกาสิ , ยถา ยาคุหตฺถา ปูวหตฺถา ภตฺตหตฺถา เตลมธุผาณิตฆตาทิหตฺถา จ อตฺตโนว สนฺติกํ อาคจฺฉนฺติฯ สกลวิหาโร เอกโกลาหโล โหติ, เปสลา ภิกฺขู นิพฺพิชฺช อปกฺกมิํสุฯ

โสปิ อาจริยุปชฺฌาเยหิ วิสฺสฏฺฐกานํ พหูนํ ทุพฺพจปุคฺคลานํ อุปชฺฌํ เทนฺโต วิหารํ ปูเรติฯ อาคนฺตุกา ภิกฺขู วิหารทฺวาเร ฐตฺวาว ‘‘วิหาเร เก วสนฺตี’’ติ, ปุจฺฉิตฺวา, ‘‘เอวรูปา นาม ภิกฺขู’’ติ สุตฺวา พาหิเรเนว ปกฺกมนฺติฯ อยํ ปุคฺคโล สาสเน ติริยํ นิปนฺนตาย มหาชนสฺส ปจฺจยภาวํ อุปคโต อริยมคฺคํ โอตริตฺวา สมาธิกุลฺเล นิสินฺโน นิพฺพานสาครํ ปาปุณิตุํ น สกฺโกติฯ

ภควนฺตํ เอตทโวจาติ ‘‘นิพฺพานปพฺภารา’’ติ ปเทน โอสาปิตํ ธมฺมเทสนํ ญตฺวา อนุสนฺธิกุสลตาย เอตํ ‘‘กิํ นุ โข, ภนฺเต’’ติอาทิวจนํ อโวจฯ ตถาคโตปิ หิ อิมิสฺสํ ปริสติ นิสินฺโน ‘‘อนุสนฺธิกุสโล ภิกฺขุ อตฺถิ, โส มํ ปญฺหํ ปุจฺฉิสฺสตี’’ติ ตสฺเสว โอกาสกรณตฺถาย อิมสฺมิํ ฐาเน เทสนํ นิฏฺฐาเปสิฯ

อิทานิ โอริมํ ตีรนฺติอาทินา นเยน วุตฺเตสุ อชฺฌตฺติกายตนาทีสุ เอวํ อุปคมนานุปคมนาทีนิ เวทิตพฺพานิฯ

‘‘มยฺหํ จกฺขุ-ปสนฺนํ, อหํ อปฺปมตฺตกมฺปิ รูปารมฺมณํ ปฏิวิชฺฌิตุํ สกฺโกมี’’ติ เอตํ นิสฺสาย จกฺขุํ อสฺสาเทนฺโตปิ ติมิรกวาตาทีหิ อุปหตปสาโท ‘‘อมนาปํ มยฺหํ จกฺขุ, มหนฺตมฺปิ รูปารมฺมณํ วิภาเวตุํ น สกฺโกมี’’ติ โทมนสฺสํ อาปชฺชนฺโตปิ จกฺขายตนํ อุปคจฺฉติ นามฯ อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตาติ ติณฺณํ ลกฺขณานํ วเสน วิปสฺสนฺโต ปน น อุปคจฺฉติ นามฯ โสตาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

มนายตเน ปน ‘‘มนาปํ วต เม มโน, กิญฺจิ วามโต อคฺคเหตฺวา สพฺพํ ทกฺขิณโตว คณฺหาตี’’ติ วา ‘‘มเนน เม จินฺติตจินฺติตสฺส อลาโภ นาม นตฺถี’’ติ วา เอวํ อสฺสาเทนฺโตปิ, ‘‘ทุจินฺติตจินฺติตสฺส เม มโน อปฺปทกฺขิณคฺคาหี’’ติ เอวํ โทมนสฺสํ อุปฺปาเทนฺโตปิ มนายตนํ อุปคจฺฉติ นามฯ อิฏฺเฐ ปน รูเป ราคํ, อนิฏฺเฐ ปฏิฆํ อุปฺปาเทนฺโต รูปายตนํ อุปคจฺฉติ นามฯ สทฺทายตนาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

นนฺทีราคสฺเสตํ อธิวจนนฺติ ยถา หิ มชฺเฌ สํสีทิตฺวา ถลํ ปตฺตํ ทารุกฺขนฺธํ สณฺหถูลวาลิกา ปิทหติ, โส ปุน สีสํ อุกฺขิปิตุํ น สกฺโกติ, เอวํ นนฺทีราเคน อาพทฺโธ ปุคฺคโล จตูสุ มหาอปาเยสุ ปติโต มหาทุกฺเขน ปิธียติ, โส อเนเกหิปิ วสฺสสหสฺเสหิ ปุน สีสํ อุกฺขิปิตุํ น สกฺโกติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘นนฺทีราคสฺเสตํ อธิวจน’’นฺติฯ

อสฺมิมานสฺเสตํ อธิวจนนฺติ ยถา หิ ถเล อารุฬฺโห ทารุกฺขนฺโธ เหฏฺฐา คงฺโคทเกน เจว อุปริ วสฺเสน จ เตเมนฺโต อนุกฺกเมน เสวาลปริโยนทฺโธ ‘‘ปาสาโณ นุ โข เอส ขาณุโก’’ติ วตฺตพฺพตํ อาปชฺชติ, เอวเมว อสฺมิมาเนน อุนฺนโต ปุคฺคโล ปํสุกูลิกฏฺฐาเน ปํสุกูลิโก โหติ, ธมฺมกถิกฏฺฐาเน ธมฺมกถิโก, ภณฺฑนการกฏฺฐาเน ภณฺฑนการโก, เวชฺชฏฺฐาเน เวชฺโช, ปิสุณฏฺฐาเน ปิสุโณฯ โส นานปฺปการํ อเนสนํ อาปชฺชนฺโต ตาหิ ตาหิ อาปตฺตีหิ ปลิเวฐิโต ‘‘อตฺถิ นุ โข อสฺส อพฺภนฺตเร กิญฺจิ สีลํ, อุทาหุ นตฺถี’’ติ วตฺตพฺพตํ อาปชฺชติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อสฺมิมานสฺเสตํ อธิวจน’’นฺติฯ

ปญฺจนฺเนตํ กามคุณานํ อธิวจนนฺติ ยถา หิ อาวฏฺเฏ ปติตทารุขนฺโธ อนฺโตเยว ปาสาณาทีสุ อาหตสมพฺภาหโต ภิชฺชิตฺวา จุณฺณวิจุณฺณํ โหติ, เอวํ ปญฺจกามคุณาวฏฺเฏ ปติตปุคฺคโล จตูสุ อปาเยสุ กมฺมการณขุปฺปิปาสาทิทุกฺเขหิ อาหตสมพฺภาหโต ทีฆรตฺตํ จุณฺณวิจุณฺณตํ อาปชฺชติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ปญฺจนฺเนตํ กามคุณานํ อธิวจน’’นฺติฯ

ทุสฺสีโลติ นิสฺสีโลฯ ปาปธมฺโมติ ลามกธมฺโมฯ อสุจีติ น สุจิฯ สงฺกสฺสรสมาจาโรติ ‘‘อิมสฺส มญฺเญ อิมสฺส มญฺเญ อิทํ กมฺม’’นฺติ เอวํ ปเรหิ สงฺกาย สริตพฺพสมาจาโรฯ สงฺกาย วา ปเรสํ สมาจารํ สรตีติปิ สงฺกสฺสรสมาจาโรฯ ตสฺส หิ ทฺเว ตโย ชเน กเถนฺเต ทิสฺวา, ‘‘มม โทสํ มญฺเญ กเถนฺตี’’ติ เตสํ สมาจารํ สงฺกสฺสรติ ธาวตีติ สงฺกสฺสรสมาจาโรฯ

สมณปฏิญฺโญติ สลากคฺคหณาทีสุ ‘‘กิตฺตกา วิหาเร สมณา’’ติ คณนาย อารทฺธาย ‘‘อหมฺปิ สมโณ, อหมฺปิ สมโณ’’ติ ปฏิญฺญํ เทติ, สลากคฺคหณาทีนิ กโรติฯ พฺรหฺมจาริปฏิญฺโญติ อุโปสถปวารณาทีสุ ‘‘อหมฺปิ พฺรหฺมจารี’’ติ ปฏิญฺญาย ตานิ กมฺมานิ ปวิสติ อนฺโตปูตีติ วกฺกหทยาทีสุ อปูติกสฺสปิ คุณานํ ปูติภาเวน, อนฺโตปูติฯ อวสฺสุโตติ ราเคน ตินฺโตฯ กสมฺพุชาโตติ ราคาทีหิ กิเลเสหิ กจวรชาโตฯ

เอตทโวจาติ โคคณํ คงฺคาตีราภิมุขํ กตฺวา ปริสปริยนฺเต ฐิโต อาทิโต ปฏฺฐาย ยาว ปริโยสานา สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา, ‘‘สตฺถา โอริมตีราทีนํ อนุปคจฺฉนฺตาทิวเสน สกฺกา ปฏิปตฺติํ ปูเรตุนฺติ วทติฯ ยทิ เอวํ ปูเรตุํ สกฺกา, อหํ ปพฺพชิตฺวา ปูเรสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา เอตํ ‘‘อหํ โข, ภนฺเต’’ติอาทิวจนํ อโวจฯ

วจฺฉคิทฺธินิโยติ วจฺเฉสุ สสฺเนหา ถเนหิ ขีรํ ปคฺฆรนฺเตหิ วจฺฉกสฺเนเหน สยเมว คมิสฺสนฺตีติฯ นิยฺยาเตเหวาติ นิยฺยาเตหิเยวฯ คาวีสุ หิ อนิยฺยาติตาสุ โคสามิกา อาคนฺตฺวา, ‘‘เอกา คาวี น ทิสฺสติ, เอโก โคโณ, เอโก วจฺฉโก น ทิสฺสตี’’ติ ตุยฺหํ ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโต วิจริสฺสนฺติ, อิติ เต อผาสุกํ ภวิสฺสติฯ ปพฺพชฺชา จ นาเมสา สอิณสฺส น รุหติ, อณณา ปพฺพชฺชา จ พุทฺธาทีหิ สํวณฺณิตาติ ทสฺสนตฺถํ เอวมาหฯ นิยฺยาตาติ นิยฺยาติตาฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตํฯ

5. ทุติยทารุกฺขนฺโธปมสุตฺตวณฺณนา

[242] ปญฺจเม กิมิลายนฺติ กิมิลานามเก นคเรฯ สํกิลิฏฺฐนฺติ ปฏิจฺฉนฺนกาลโต ปฏฺฐาย อสํกิลิฏฺฐา นาม อาปตฺติ นตฺถิ, เอวรูปํ สํกิลิฏฺฐํ อาปตฺติํฯ น วุฏฺฐานํ ปญฺญายตีติ ปริวาสมานตฺตอพฺภาเนหิ วุฏฺฐานํ น ทิสฺสติฯ

6. อวสฺสุตปริยายสุตฺตวณฺณนา

[243] ฉฏฺเฐ นวํ สนฺถาคารนฺติ อธุนา การิตํ สนฺถาคารํ, เอกา มหาสาลาติ อตฺโถฯ อุยฺโยคกาลาทีสุ หิ ราชาโน ตตฺถ ฐตฺวา, ‘‘เอตฺตกา ปุรโต คจฺฉนฺตุ, เอตฺตกา ปจฺฉา, เอตฺตกา อุโภหิ ปสฺเสหิ, เอตฺตกา หตฺถี อภิรุหนฺตุ, เอตฺตกา อสฺเส, เอตฺตกา รเถสุ ติฏฺฐนฺตู’’ติ เอวํ สนฺถํ กโรนฺติ, มริยาทํ พนฺธนฺติ, ตสฺมา ตํ ฐานํ สนฺถาคารนฺติ วุจฺจติฯ อุยฺโยคฏฺฐานโต จ อาคนฺตฺวา ยาว เคเหสุ อลฺลโคมยปริภณฺฑาทีนิ กาเรนฺติ, ตาว ทฺเว ตีณิ ทิวสานิ เต ราชาโน ตตฺถ สนฺถรนฺตีติปิ สนฺถาคารํฯ เตสํ ราชูนํ สห อตฺถานุสาสนํ อคารนฺติปิ สนฺถาคารํฯ คณราชาโน หิ เต, ตสฺมา อุปฺปนฺนํ กิจฺจํ เอกสฺส วเสน น ฉิชฺชติ, สพฺเพสํ ฉนฺโทปิ ลทฺธุํ วฏฺฏติ, ตสฺมา สพฺเพ ตตฺถ สนฺนิปติตฺวา อนุสาสนฺติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘สห อตฺถานุสาสนํ อคารนฺติปิ สนฺถาคาร’’นฺติฯ ยสฺมา ปน เต ตตฺถ สนฺนิปติตฺวา, ‘‘อิมสฺมิํ กาเล กสิตุํ วฏฺฏติ, อิมสฺมิํ กาเล วปิตุ’’นฺติ เอวมาทินา นเยน ฆราวาสกิจฺจานิ สมฺมนฺตยนฺติ, ตสฺมา ฉิทฺทาวฉิทฺทํ ฆราวาสํ ตตฺถ สนฺถรนฺตีติปิ, สนฺถาคารํฯ อจิรการิตํ โหตีติ อิฏฺฐกกมฺมสุธากมฺมจิตฺตกมฺมาทิวเสน สุสชฺชิตํ เทววิมานํ วิย อธุนา นิฏฺฐาปิตํฯ สมเณน วาติ เอตฺถ ยสฺมา ฆรวตฺถุปริคฺคหณกาเลเยว เทวตา อตฺตโน วสนฏฺฐานํ คณฺหนฺติ, ตสฺมา ‘‘เทเวน วา’’ติ อวตฺวา, ‘‘สมเณน วา พฺราหฺมเณน วา เกนจิ วา มนุสฺสภูเตนา’’ติ วุตฺตํฯ