8. อาทิตฺตปริยายสุตฺตวณฺณนา

[235] อฏฺฐเม อนุพฺยญฺชนโส นิมิตฺตคฺคาโหติ ‘‘หตฺถา โสภนา ปาทา โสภนา’’ติ เอวํ อนุพฺยญฺชนวเสน นิมิตฺตคฺคาโหฯ นิมิตฺตคฺคาโหติ หิ สํสนฺเทตฺวา คหณํ, อนุพฺยญฺชนคฺคาโหติ วิภตฺติคหณํฯ นิมิตฺตคฺคาโห กุมฺภีลสทิโส สพฺพเมว คณฺหาติ, อนุพฺยญฺชนคฺคาโห รตฺตปาสทิโส วิภชิตฺวา หตฺถปาทาทีสุ ตํ ตํ โกฏฺฐาสํฯ อิเม ปน ทฺเว คาหา เอกชวนวาเรปิ ลพฺภนฺติ, นานาชวนวาเร วตฺตพฺพเมว นตฺถิฯ

นิมิตฺตสฺสาทคถิตนฺติ นิมิตฺตสฺสาเทน คนฺถิตํ พทฺธํฯ วิญฺญาณนฺติ กมฺมวิญฺญาณํฯ ตสฺมิํ เจ สมเย กาลํ กเรยฺยาติ น โกจิ สํกิลิฏฺเฐน จิตฺเตน กาลํ กโรนฺโต นาม อตฺถิฯ สพฺพสตฺตานญฺหิ ภวงฺเคเนว กาลกิริยา โหติฯ กิเลสภยํ ปน ทสฺเสนฺโต เอวมาหฯ สมยวเสน วา เอวํ วุตฺตํฯ จกฺขุทฺวารสฺมิญฺหิ อาปาถคเต อารมฺมเณ รตฺตจิตฺตํ วา ทุฏฺฐจิตฺตํ วา มูฬฺหจิตฺตํ วา อารมฺมณรสํ อนุภวิตฺวา ภวงฺคํ โอตรติ, ภวงฺเค ฐตฺวา กาลกิริยํ กโรติฯ ตสฺมิํ สมเย กาลํ กโรนฺตสฺส ทฺเวว คติโย ปาฏิกงฺขา, อิมสฺส สมยสฺส วเสเนตํ วุตฺตํฯ

อิมํ ขฺวาหํ, ภิกฺขเว, อาทีนวนฺติ อิมํ อเนกานิ วสฺสสตสหสฺสานิ นิรเย อนุภวิตพฺพํ ทุกฺขํ สมฺปสฺสมาโน เอวํ วทามิ ตตฺตาย อโยสลากาย อกฺขีนิ อญฺชาเปตุกาโมติฯ อิมินา นเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อโยสงฺกุนาติ อยสูเลนฯ สมฺปลิมฏฺฐนฺติ ทฺเวปิ กณฺณจฺฉิทฺทานิ วินิวิชฺฌิตฺวา ปถวิยํ อาโกฏนวเสน สมฺปลิมฏฺฐํฯ

ตติยวาเร สมฺปลิมฏฺฐนฺติ นขจฺเฉทนํ ปเวเสตฺวา อุกฺขิปิตฺวา สหธุนฏฺเฐน ฉินฺทิตฺวา ปาตนวเสน สมฺปลิมฏฺฐํฯ จตุตฺถวาเร สมฺปลิมฏฺฐนฺติ พนฺธนมูลํ เฉตฺวา ปาตนวเสน สมฺปลิมฏฺฐํฯ ปญฺจมวาเร สมฺปลิมฏฺฐนฺติ ติขิณาย สตฺติยา กายปสาทํ อุปฺปาเฏตฺวา ปตนวเสน สมฺปลิมฏฺฐํฯ สตฺติยาติ เอตฺถ มหตี ทณฺฑกวาสิ เวทิตพฺพาฯ โสตฺตนฺติ นิปชฺชิตฺวา นิทฺโทกฺกมนํฯ ยถารูปานํ วิตกฺกานํ วสํ คโต สงฺฆํ ภินฺเทยฺยาติ อิมินา วิตกฺกานํ ยาว สงฺฆเภทา ปาปกมฺมาวหนตา ทสฺสิตาฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

9-10. ปฐมหตฺถปาโทปมสุตฺตาทิวณฺณนา

[236-237] นวเม หตฺเถสุ, ภิกฺขเว, สตีติ หตฺเถสุ วิชฺชมาเนสุฯ ทสเม น โหตีติ วุจฺจมาเน พุชฺฌนกานํ อชฺฌาสยวเสน วุตฺตํฯ ทฺวีสุปิ เจเตสุ วิปากสุขทุกฺขเมว ทสฺเสตฺวา วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตนฺติฯ

สมุทฺทวคฺโค นิฏฺฐิโตฯ

19. อาสีวิสวคฺโค

1. อาสีวิโสปมสุตฺตวณฺณนา

[238] อาสีวิสวคฺคสฺส ปฐเม ภิกฺขู อามนฺเตสีติ เอกจาริกทฺวิจาริกติจาริกจตุจาริกปญฺจจาริเก สภาควุตฺติโน การเก ยุตฺตปยุตฺเต สพฺเพปิ ทุกฺขลกฺขณกมฺมฏฺฐานิเก ปริวาเรตฺวา นิสินฺเน โยคาวจเร ภิกฺขู อามนฺเตสิฯ อิทญฺหิ สุตฺตํ ปุคฺคลชฺฌาสเยน วุตฺตํฯ ปุคฺคเลสุปิ วิปญฺจิตญฺญูนํ ทิสาวาสิกานํ ทุกฺขลกฺขณกมฺมฏฺฐานิกานํ อุปฏฺฐานเวลาย อาคนฺตฺวา สตฺถารํ ปริวาเรตฺวา นิสินฺนานํ วเสน วุตฺตํฯ เอวํ สนฺเตปิ อุคฺฆฏิตญฺญูอาทีนํ จตุนฺนมฺปิ ปุคฺคลานํ ปจฺจยภูตเมเวตํฯ อุคฺฆฏิตญฺญู ปุคฺคโล หิ อิมสฺส สุตฺตสฺส มาติกานิกฺเขเปเนว อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสติ, วิปญฺจิตญฺญู มาติกาย วิตฺถารภาชเนน, เนยฺยปุคฺคโล อิมเมว สุตฺตํ สชฺฌายนฺโต ปริปุจฺฉนฺโต โยนิโส มนสิกโรนฺโต กลฺยาณมิตฺเต เสวนฺโต ภชนฺโต ปยิรุปาสนฺโต อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสติฯ ปทปรมสฺเสตํ สุตฺตํ อนาคเต วาสนา ภวิสฺสตีติ เอวํ สพฺเพสมฺปิ อุปการภาวํ ญตฺวา ภควา สิเนรุํ อุกฺขิปนฺโต วิย อากาสํ วิตฺถาเรนฺโต วิย จกฺกวาฬปพฺพตํ กมฺเปนฺโต วิย จ มหนฺเตน อุสฺสาเหน เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเวติ อิมํ อาสีวิโสปมสุตฺตํ อารภิฯ

ตตฺถ จตฺตาโร อาสีวิสาติ กฏฺฐมุโข, ปูติมุโข, อคฺคิมุโข, สตฺถมุโขติ อิเม จตฺตาโรฯ เตสุ กฏฺฐมุเขน ทฏฺฐสฺส สกลสรีรํ สุกฺขกฏฺฐํ วิย ถทฺธํ โหติ, สนฺธิปพฺเพสุ อธิมตฺตํ อยสูลสมปฺปิตํ วิย ติฏฺฐติฯ