เมนู

ฉสฺสุ ยทา สุภาวิโตติ ฉสุ อารมฺมเณสุ ยทา สุฏฺฐุ ภาวิโตฯ ผุฏฺฐสฺส จิตฺตํ น วิกมฺปเต กฺวจีติ สุขผสฺเสน วา ทุกฺขผสฺเสน วา ผุฏฺฐสฺส กิสฺมิญฺจิ จิตฺตํ น กมฺปติ น เวธติฯ ภวตฺถ ชาติมรณสฺส ปารคาติ ชาติมรณานํ ปารํ นิพฺพานํ คมกา โหถฯ

2. มาลุกฺยปุตฺตสุตฺตวณฺณนา

[95] ทุติเย มาลุกฺยปุตฺโตติ มาลุกฺยพฺราหฺมณิยา ปุตฺโตฯ เอตฺถาติ เอตสฺมิํ ตว โอวาทายาจเนฯ อิมินา เถรํ อปสาเทติปิ อุสฺสาเทติปิฯ กถํ? อยํ กิร ทหรกาเล รูปาทีสุ ปมชฺชิตฺวา ปจฺฉา มหลฺลกกาเล อรญฺญวาสํ ปตฺเถนฺโต กมฺมฏฺฐานํ ยาจติฯ อถ ภควา ‘‘เอตฺถ ทหเร กิํ วกฺขาม? มาลุกฺยปุตฺโต วิย ตุมฺเหปิ ตรุณกาเล ปมชฺชิตฺวา มหลฺลกกาเล อรญฺญํ ปวิสิตฺวา สมณธมฺมํ กเรยฺยาถา’’ติ อิมินา อธิปฺปาเยน ภณนฺโต เถรํ อปสาเทติ นามฯ

ยสฺมา ปน เถโร มหลฺลกกาเลปิ อรญฺญํ ปวิสิตฺวา สมณธมฺมํ กาตุกาโม, ตสฺมา ภควา ‘‘เอตฺถ ทหเร กิํ วกฺขาม? อยํ อมฺหากํ มาลุกฺยปุตฺโต มหลฺลกกาเลปิ อรญฺญํ ปวิสิตฺวา สมณธมฺมํ กตฺตุกาโม กมฺมฏฺฐานํ ยาจติ, ตุมฺเห นาม ตรุณกาเลปิ วีริยํ น กโรถา’’ติ อิมินา อธิปฺปาเยน ภณนฺโต เถรํ อุสฺสาเทติ นามฯ

ยตฺร หิ นามาติ โย นามฯ กิญฺจาปาหนฺติ กิญฺจาปิ ‘‘อหํ มหลฺลโก’’ติ ญาตํฯ ยทิ อหํ มหลฺลโก, มหลฺลโก สมาโนปิ สกฺขิสฺสามิ สมณธมฺมํ กาตุํ, เทเสตุ เม, ภนฺเต, ภควาติ อธิปฺปาเยน มหลฺลกภาวํ อนุคฺคณฺหนฺโต โอวาทญฺจ ปสํสนฺโต เอวมาหฯ

อทิฏฺฐา อทิฏฺฐปุพฺพาติ อิมสฺมิํ อตฺตภาเว อทิฏฺฐา อตีเตปิ อทิฏฺฐปุพฺพาฯ น จ ปสฺสสีติ เอตรหิปิ น ปสฺสสิฯ น จ เต โหติ ปสฺเสยฺยนฺติ เอวํ สมนฺนาหาโรปิ เต ยตฺถ นตฺถิ, อปิ นุ เต ตตฺถ ฉนฺทาทโย อุปฺปชฺเชยฺยุนฺติ ปุจฺฉติฯ

ทิฏฺเฐ ทิฏฺฐมตฺตนฺติ รูปายตเน จกฺขุวิญฺญาเณน ทิฏฺเฐ ทิฏฺฐมตฺตํ ภวิสฺสติฯ จกฺขุวิญฺญาณญฺหิ รูเป รูปมตฺตเมว ปสฺสติ, น นิจฺจาทิสภาวํ, อิติ เสสวิญฺญาเณหิปิ เม เอตฺถ ทิฏฺฐมตฺตเมว จิตฺตํ ภวิสฺสตีติ อตฺโถฯ

อถ วา ทิฏฺเฐ ทิฏฺฐํ นาม จกฺขุวิญฺญาณํ, รูเป รูปวิชานนนฺติ อตฺโถฯ มตฺตาติ ปมาณํ, ทิฏฺฐํ มตฺตา อสฺสาติ ทิฏฺฐมตฺตํ, จิตฺตํ, จกฺขุวิญฺญาณมตฺตเมว เม จิตฺตํ ภวิสฺสตีติ อตฺโถฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยถา อาปาถคตรูเป จกฺขุวิญฺญาณํ น รชฺชติ น ทุสฺสติ น มุยฺหติ, เอวํ ราคาทิวิรเหน จกฺขุวิญฺญาณมตฺตเมว ชวนํ ภวิสฺสติ, จกฺขุวิญฺญาณปมาเณเนว ชวนํ ฐเปสฺสามีติฯ อถ วา ทิฏฺฐํ นาม จกฺขุวิญฺญาเณน ทิฏฺฐรูปํ, ทิฏฺเฐ ทิฏฺฐมตฺตํ นาม ตตฺเถว อุปฺปนฺนํ สมฺปฏิจฺฉนสนฺตีรณโวฏฺฐพฺพนสงฺขาตํ จิตฺตตฺตยํฯ ยถา ตํ น รชฺชติ, น ทุสฺสติ, น มุยฺหติ, เอวํ อาปาถคเต รูเป เตเนว สมฺปฏิจฺฉนาทิปฺปมาเณน ชวนํ อุปฺปาเทสฺสามิ, นาหํ ตํ ปมาณํ อติกฺกมิตฺวา รชฺชนาทิวเสน อุปฺปชฺชิตุํ ทสฺสามีติ อยเมตฺถ อตฺโถฯ เอเสว นโย สุตมุเตสุ

วิญฺญาเต วิญฺญาตมตฺตนฺติ เอตฺถ ปน วิญฺญาตํ นาม มโนทฺวาราวชฺชเนน วิญฺญาตารมฺมณํ, ตสฺมิํ วิญฺญาเต วิญฺญาตมตฺตนฺติ อาวชฺชนปมาณํฯ ยถา อาวชฺชเนน น รชฺชติ น ทุสฺสติ น มุยฺหติ, เอวํ รชฺชนาทิวเสน อุปฺปชฺชิตุํ อทตฺวา อาวชฺชนปมาเณเนว จิตฺตํ ฐเปสฺสามีติ อยเมตฺถ อตฺโถฯ

ยโตติ ยทาฯ ตโตติ ตทาฯ น เตนาติ เตน ราเคน วา รตฺโต, โทเสน วา ทุฏฺโฐ, โมเหน วา มูฬฺโห น ภวิสฺสติฯ ตโต ตฺวํ มาลุกฺยปุตฺต น ตตฺถาติ ยทา ตฺวํ เตน ราเคน วา โทสโมเหหิ วา รตฺโต วา ทุฏฺโฐ วา มูฬฺโห วา น ภวิสฺสสิ, ตทา ตฺวํ น ตตฺถ ตสฺมิํ ทิฏฺเฐ วา สุตมุตวิญฺญาเต วา ปฏิพทฺโธ อลฺลีโน ปติฏฺฐิโต นาม ภวิสฺสสิฯ เนวิธาติอาทิ วุตฺตตฺถเมวฯ

สติ มุฏฺฐาติ สติ นฏฺฐาฯ ตญฺจ อชฺโฌสาติ ตํ อารมฺมณํ คิลิตฺวาฯ อภิชฺฌา จ วิเหสา จาติ อภิชฺฌาย จ วิหิํสาย จฯ อถ วา ‘‘ตสฺส วฑฺฒนฺตี’’ติ ปเทนาปิ สทฺธิํ โยเชตพฺพํ, อภิชฺฌา จ วิเหสา จาติ อิเมปิ ทฺเว ธมฺมา ตสฺส วฑฺฒนฺตีติ อตฺโถฯ

จิตฺตมสฺสูปหญฺญตีติ อภิชฺฌาวิเหสาหิ อสฺส จิตฺตํ อุปหญฺญติฯ อาจินโตติ อาจินนฺตสฺสฯ อารา นิพฺพาน วุจฺจตีติ เอวรูปสฺส ปุคฺคลสฺส นิพฺพานํ นาม ทูเร ปวุจฺจติฯ ฆตฺวาติ ฆายิตฺวาฯ

โภตฺวาติ ภุตฺวา สายิตฺวา เลหิตฺวาฯ ผุสฺสาติ ผุสิตฺวาฯ ปฏิสฺสโตติ ปฏิสฺสติสงฺขาตาย สติยา ยุตฺโตฯ เสวโต จาปิ เวทนนฺติ จตุมคฺคสมฺปยุตฺตํ นิพฺพตฺติตโลกุตฺตรเวทนํ เสวนฺตสฺสฯ ขียตีติ ขยํ คจฺฉติฯ กิํ ตํ? ทุกฺขมฺปิ กิเลสชาตมฺปิฯ อญฺญตโรติ อสีติยา มหาสาวกานํ อพฺภนฺตโร เอโกฯ อิติ อิมสฺมิํ สุตฺเต คาถาหิปิ วฏฺฏวิวฏฺฏเมว กถิตํฯ

3. ปริหานธมฺมสุตฺตวณฺณนา

[96] ตติเย ปริหานธมฺมนฺติ ปริหานสภาวํฯ อภิภายตนานีติ อภิภวิตานิ อายตนานิฯ สรสงฺกปฺปาติ เอตฺถ สรนฺตีติ สรา, ธาวนฺตีติ อตฺโถฯ สรา จ เต สงฺกปฺปา จ สรสงฺกปฺปาฯ สํโยชนิยาติ พนฺธนิยา พนฺธนสฺส ปจฺจยภูตาฯ ตญฺเจ ภิกฺขูติ ตํ เอวํ อุปฺปนฺนํ กิเลสชาตํ, ตํ วา อารมฺมณํฯ อธิวาเสตีติ จิตฺเต อาโรเปตฺวา วาเสติฯ นปฺปชหตีติ ฉนฺทราคปฺปหาเนน น ปชหติฯ เอวํ สพฺพปเทหิ โยเชตพฺพํฯ อภิภายตนญฺเหตํ วุตฺตํ ภควตาติ เอตํ พุทฺเธน ภควตา อภิภวิตํ อายตนนฺติ กถิตํฯ อิธ ธมฺมํ ปุจฺฉิตฺวา วิภชนฺเตน ปุคฺคเลน ธมฺโม ทสฺสิโตฯ

4. ปมาทวิหารีสุตฺตวณฺณนา

[97] จตุตฺเถ อสํวุตสฺสาติ อปิหิตสฺส น ปิทหิตฺวา สญฺฉาทิตฺวา ฐปิตสฺสฯ พฺยาสิญฺจตีติ วิอาสิญฺจติ, กิเลสตินฺตํ หุตฺวา วตฺตติฯ ปาโมชฺชนฺติ ทุพฺพลปีติฯ ปีตีติ พลวปีติฯ ปสฺสทฺธีติ ทรถปสฺสทฺธิฯ ธมฺมา น ปาตุภวนฺตีติ สมถวิปสฺสนาธมฺมา น อุปฺปชฺชนฺติฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต ปุคฺคลํ ปุจฺฉิตฺวา วิภชนฺเตน ธมฺเมน ปุคฺคโล ทสฺสิโตฯ

5. สํวรสุตฺตวณฺณนา

[98] ปญฺจเม กถญฺจ, ภิกฺขเว, อสํวโรติ อิทํ มคฺคกุสลสฺส วามํ มุญฺจิตฺวา ทกฺขิณํ คณฺเหยฺยาสีติ ปฐมํ ปหาตพฺพมคฺคกฺขานํ วิย อุทฺเทสกฺกเมน อวตฺวา เทสนากุสลตาย ปฐมํ ปหาตพฺพธมฺมกฺขานวเสน วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ อิธ ธมฺมํ ปุจฺฉิตฺวา ธมฺโมว วิภตฺโตฯ