8. สมฺพหุลภิกฺขุสุตฺตวณฺณนา

[81] อฏฺฐเม อิธ โนติ เอตฺถ โน-กาโร นิปาตมตฺตเมวฯ เสสํ อุตฺตานตฺถเมวฯ เกวลํ อิธ ทุกฺขลกฺขณํ กถิตนฺติ เวทิตพฺพํฯ

9. โลกปญฺหาสุตฺตวณฺณนา

[82] นวเม ลุชฺชตีติ ปลุชฺชติ ภิชฺชติฯ อิธ อนิจฺจลกฺขณํ กถิตํฯ

10. ผคฺคุนปญฺหาสุตฺตวณฺณนา

[83] ทสเม ฉินฺนปปญฺเจติ ตณฺหาปปญฺจสฺส ฉินฺนตฺตา ฉินฺนปปญฺเจฯ ฉินฺนวฏุเมติ ตณฺหาวฏุมสฺเสว ฉินฺนตฺตา ฉินฺนวฏุเมฯ กิํ ปุจฺฉามีติ ปุจฺฉติ? อติกฺกนฺตพุทฺเธหิ ปริหริตานิ จกฺขุโสตาทีนิ ปุจฺฉามีติ ปุจฺฉติฯ อถ วา สเจ มคฺเค ภาวิเตปิ อนาคเต จกฺขุโสตาทิวฏฺฏํ วฑฺเฒยฺย, ตํ ปุจฺฉามีติ ปุจฺฉตีติฯ

คิลานวคฺโค อฏฺฐโมฯ

9. ฉนฺนวคฺโค

1. ปโลกธมฺมสุตฺตวณฺณนา

[84] ฉนฺนวคฺคสฺส ปฐเม ปโลกธมฺมนฺติ ภิชฺชนกสภาวํฯ เอวเมตฺถ อนิจฺจลกฺขณเมว กถิตํฯ

2. สุญฺญตโลกสุตฺตวณฺณนา

[85] ทุติเย อตฺตนิเยนาติ อตฺตโน สนฺตเกน ปริกฺขาเรนฯ เอวเมตฺถ อนตฺตลกฺขณเมว กถิตํฯ

3. สํขิตฺตธมฺมสุตฺตวณฺณนา

[86] ตติยํ ขนฺธิยวคฺเค อานนฺโทวาเท (สํ. นิ. 3.83) วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ

4. ฉนฺนสุตฺตวณฺณนา

[87] จตุตฺเถ ฉนฺโนติ เอวํนามโก เถโร, น อภินิกฺขมนํ นิกฺขนฺตเถโรฯ ปฏิสลฺลานาติ ผลสมาปตฺติโตฯ คิลานปุจฺฉกาติ คิลานุปฏฺฐากาฯ คิลานุปฏฺฐานํ นาม พุทฺธปสตฺถํ พุทฺธวณฺณิตํ, ตสฺมา เอวมาหฯ สีสเวฐํ ทเทยฺยาติ สีเส เวฐนํ สีสเวฐํ, ตญฺจ ทเทยฺยฯ สตฺถนฺติ ชีวิตหารกสตฺถํฯ นาวกงฺขามีติ น อิจฺฉามิฯ ปริจิณฺโณติ ปริจริโตฯ มนาเปนาติ มนวฑฺฒนเกน กายกมฺมาทินาฯ เอตฺถ จ สตฺต เสขา ปริจรนฺติ นาม, อรหา ปริจารี นาม, ภควา ปริจิณฺโณ นามฯ

เอตญฺหิ, อาวุโส, สาวกสฺส ปติรูปนฺติ, อาวุโส, สาวกสฺส นาม เอตํ อนุจฺฉวิกํฯ อนุปวชฺชนฺติ อปฺปวตฺติกํ อปฺปฏิสนฺธิกํฯ ปุจฺฉาวุโส สาริปุตฺต, สุตฺวา เวทิสฺสามาติ อยํ สาวกปวารณา นามฯ เอตํ มมาติอาทีนิ ตณฺหามานทิฏฺฐิคฺคาหวเสน วุตฺตานิฯ นิโรธํ ทิสฺวาติ ขยวยํ ญตฺวาฯ เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตาติ สมนุปสฺสามีติ อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตาติ สมนุปสฺสามิฯ เอตฺตเกสุ ฐาเนสุ ฉนฺนตฺเถโร สาริปุตฺตตฺเถเรน ปุจฺฉิตํ ปญฺหํ อรหตฺเต ปกฺขิปิตฺวา กเถสิฯ สาริปุตฺตตฺเถโร ปน ตสฺส ปุถุชฺชนภาวํ ญตฺวาปิ ตํ ‘‘ปุถุชฺชโน’’ติ วา ‘‘ขีณาสโว’’ติ วา อวตฺวา ตุณฺหีเยว อโหสิฯ จุนฺทตฺเถโร ปนสฺส ปุถุชฺชนภาวํ สญฺญาเปสฺสามีติ จินฺเตตฺวา โอวาทํ อทาสิฯ

ตตฺถ ตสฺมาติ ยสฺมา มารณนฺติกํ เวทนํ อธิวาเสตุํ อสกฺโกนฺโต สตฺถํ อาหรามีติ วทติ, ตสฺมา ปุถุชฺชโน อายสฺมา, เตน อิทมฺปิ มนสิกโรหีติ ทีเปติฯ ยสฺมา วา ฉนฺนํ อายตนานํ นิโรธํ ทิสฺวา จกฺขาทีนิ ติณฺณํ คาหานํ วเสน น สมนุปสฺสามีติ วทสิฯ ตสฺมา อิทมฺปิ ตสฺส ภควโต สาสนํ อายสฺมตา มนสิกาตพฺพนฺติปิ ปุถุชฺชนภาวเมว ทีเปนฺโต วทติฯ นิจฺจกปฺปนฺติ นิจฺจกาลํฯ นิสฺสิตสฺสาติ ตณฺหามานทิฏฺฐีหิ นิสฺสิตสฺสฯ จลิตนฺติ วิปฺผนฺทิตํ โหติฯ ยถยิทํ อายสฺมโต อุปฺปนฺนํ เวทนํ อธิวาเสตุํ อสกฺโกนฺตสฺส ‘‘อหํ เวทยามิ, มม เวทนา’’ติ อปฺปหีนคฺคาหสฺส อิทานิ วิปฺผนฺทิตํ โหติ, อิมินาปิ นํ ‘‘ปุถุชฺชโนว ตฺว’’นฺติ วทติฯ