เอกตฺถาติ อารมฺมณวเสน เอกตฺถา ‘‘อปฺปมาณํ อากิญฺจญฺญํ สุญฺญตํ อนิมิตฺต’’นฺติ หิ สพฺพาเนตานิ นิพฺพานสฺเสว นามานิฯ อิติ อิมินา ปริยาเยน เอกตฺถาฯ อญฺญสฺมิํ ปน ฐาเน อปฺปมาณาปิ โหติ, อญฺญสฺมิํ อากิญฺจญฺญา, อญฺญสฺมิํ สุญฺญตา, อญฺญสฺมิํ อนิมิตฺตาติ อิมินา ปริยาเยน นานาพฺยญฺชนาติฯ

8. นิคณฺฐนาฏปุตฺตสุตฺตวณฺณนา

[350] อฏฺฐเม เตนุปสงฺกมีติ สยํ อาคตาคโม วิญฺญาตสาสโน อนาคามี อริยสาวโก สมาโน กสฺมา นคฺคโภคฺคํ นิสฺสิริกํ นิคณฺฐํ อุปสงฺกมีติ? อุปวาทโมจนตฺถญฺเจว วาทาโรปนตฺถญฺจฯ นิคณฺฐา กิร ‘‘สมณสฺส โคตมสฺส สาวกา ถทฺธขทิรขาณุกสทิสา, เกนจิ สทฺธิํ ปฏิสนฺถารมฺปิ น กโรนฺตี’’ติ อุปวทนฺติ, ตสฺส อุปวาทสฺส โมจนตฺถญฺจ, ‘‘วาทญฺจสฺส อาโรเปสฺสามี’’ติ อุปสงฺกมิฯ น ขฺวาหํ เอตฺถ ภนฺเต ภควโต สทฺธาย คจฺฉามีติ ยสฺส ญาเณน อสจฺฉิกตํ โหติฯ โส ‘‘เอวํ กิเรต’’นฺติ อญฺญสฺส สทฺธาย คจฺเฉยฺย, มยา ปน ญาเณเนตํ สจฺฉิกตํ, ตสฺมา นาหํ เอตฺถ ภควโต สทฺธาย คจฺฉามีติ ทีเปนฺโต เอวมาหฯ

อุลฺโลเกตฺวาติ กายํ อุนฺนาเมตฺวา กุจฺฉิํ นีหริตฺวา คีวํ ปคฺคยฺห สพฺพํ ทิสํ เปกฺขมาโน อุลฺโลเกตฺวาฯ พาเธตพฺพํ มญฺเญยฺยาติ ยถา วินิวิชฺฌิตฺวา น นิกฺขมติ, เอวํ ปฏิพาหิตพฺพํ มญฺเญยฺย พนฺธิตพฺพํ วาฯ สหธมฺมิกาติ สการณาฯ อถ มํ ปฏิหเรยฺยาสิ สทฺธิํ นิคณฺฐปริสายาติ เอเตสํ อตฺเถ ญาเต อถ เม นิคณฺฐปริสาย สทฺธิํ อภิคจฺเฉยฺยาสิ, ปตีหารสฺส เม สนฺติกํ อาคนฺตฺวา อตฺตโน อาคตภาวํ ชานาเปยฺยาสีติ อตฺโถฯ เอโก ปญฺโหติ เอโก ปญฺหมคฺโค, เอกํ ปญฺหคเวสนนฺติ อตฺโถฯ เอโก อุทฺเทโสติ เอกํ นาม กินฺติ? อยํ เอโก อุทฺเทโสฯ เอกํ เวยฺยากรณนฺติ ‘‘สพฺเพ สตฺตา อาหารฏฺฐิติกา’’ติ (ขุ. ปา. 4.1; อ. นิ. 10.27) อิทํ เอกํ เวยฺยากรณํฯ เอวํ สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

9. อเจลกสฺสปสุตฺตวณฺณนา

[351] นวเม กีวจิรํ ปพฺพชิตสฺสาติ กีวจิโร กาโล ปพฺพชิตสฺสาติ อตฺโถฯ อุตฺตริ มนุสฺสธมฺมาติ มนุสฺสธมฺโม นาม ทสกุสลกมฺมปถา, ตโต มนุสฺสธมฺมโต อุตฺตริฯ อลมริยญาณทสฺสนวิเสโสติ อริยภาวํ กาตุํ สมตฺถตาย อลมริโยติ สงฺขาโต ญาณทสฺสนวิเสโสฯ นคฺเคยฺยาติ นคฺคภาวโตฯ มุณฺเฑยฺยาติ มุณฺฑภาวโตฯ ปวาฬนิปฺโผฏนายาติ ปาวฬนิปฺโผฏนโต, ภูมิยํ นิสีทนฺตสฺส อานิสทฏฺฐาเน ลคฺคานํ ปํสุรชวาลิกานํ โผฏนตฺถํ คหิตโมรปิญฺฉมตฺตโตติ อตฺโถฯ

10. คิลานทสฺสนสุตฺตวณฺณนา

[352] ทสเม อารามเทวตาติ ปุปฺผารามผลาราเมสุ อธิวตฺถา เทวตาฯ วนเทวตาติ วนสณฺเฑสุ อธิวตฺถา เทวตาฯ รุกฺขเทวตาติ มตฺตราชกาเล เวสฺสวโณ จ เทวตาติ เอวํ เตสุ เตสุ รุกฺเขสุ อธิวตฺถา เทวตาฯ โอสธิติณวนปฺปตีสูติ หรีตกามลกีอาทีสุ มุญฺชปพฺพชาทีสุ วนเชฏฺฐรุกฺเขสุ จ อธิวตฺถา เทวตาฯ สํคมฺมาติ สนฺนิปติตฺวาฯ สมาคมฺมาติ ตโต ตโต สมาคนฺตฺวาฯ ปณิเธหีติ ปตฺถนาวเสน ฐเปหิฯ อิชฺฌิสฺสติ สีลวโต เจโตปณิธีติ สมิชฺฌิสฺสติ สีลวนฺตสฺส จิตฺตปตฺถนาฯ ธมฺมิโกติ ทสกุสลธมฺมสมนฺนาคโต อคติคมนรหิโตฯ ธมฺมราชาติ ตสฺเสว เววจนํ, ธมฺเมน วา ลทฺธรชฺชตฺตา ธมฺมราชาฯ ตสฺมาติ ‘‘ยสฺมา เตน หิ, อยฺยปุตฺต, อมฺเหปิ โอวทาหี’’ติ วทถ, ตสฺมาฯ อปฺปฏิวิภตฺตนฺติ ‘‘อิทํ ภิกฺขูนํ ทสฺสาม, อิทํ อตฺตนา ภุญฺชิสฺสามา’’ติ เอวํ อวิภตฺตํ ภิกฺขูหิ สทฺธิํ สาธารณเมว ภวิสฺสตีติฯ

จิตฺตสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ