เมนู

‘‘จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา อุปฺปชฺชติ อุเปกฺขา พาลสฺส มูฬฺหสฺส ปุถุชฺชนสฺส อโนธิชินสฺส อวิปากชินสฺส อนาทีนวทสฺสาวิโน อสฺสุตวโต ปุถุชฺชนสฺส ฯ ยา เอวรูปา อุเปกฺขา, รูปํ สา นาติวตฺตติ, ตสฺมา สา อุเปกฺขา เคหสิตาติ วุจฺจตี’’ติ; เอวํ ฉสุ ทฺวาเรสุ อิฏฺฐารมฺมเณ อาปาถคเต คุฬปิณฺฑเก นิลีนมกฺขิกา วิย รูปาทีนิ อนติวตฺตมานา ตตฺเถว ลคฺคา ลคฺคิตา หุตฺวา อุปฺปนฺนกามคุณนิสฺสิตา อุเปกฺขา ฉ เคหสิตอุเปกฺขา นามฯ

‘‘รูปานํ ตฺเวว อนิจฺจตํ วิทิตฺวา วิปริณามวิราคนิโรธํ ปุพฺเพ เจว รูปา เอตรหิ จ, ‘สพฺเพ เต รูปา อนิจฺจา ทุกฺขา วิปริณามธมฺมา’ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสโต อุปฺปชฺชติ อุเปกฺขาฯ ยา เอวรูปา อุเปกฺขา, รูปํ สา อติวตฺตติ, ตสฺมา สา อุเปกฺขา เนกฺขมฺมสิตาติ วุจฺจตี’’ติ; เอวํ ฉสุ ทฺวาเรสุ อิฏฺฐาทิอารมฺมเณ อาปาถคเต อิฏฺเฐ อรชฺชนฺตสฺส อนิฏฺเฐ อทุสฺสนฺตสฺส อสมเปกฺขเน อมุยฺหนฺตสฺส อุปฺปนฺนา วิปสฺสนาญาณสมฺปยุตฺตา อุเปกฺขา เนกฺขมฺมสิตอุเปกฺขา นามฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต สพฺพสงฺคาหโก จตุภูมกธมฺมปริจฺเฉโท กถิโตฯ ตติยาทีนิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

11. นิรามิสสุตฺตวณฺณนา

[279] เอกาทสเม สามิสาติ กิเลสามิเสน สามิสาฯ นิรามิสตราติ นิรามิสายปิ ฌานปีติยา นิรามิสตราวฯ นนุ จ ทฺวีสุ ฌาเนสุ ปีติ มหคฺคตาปิ โหติ โลกุตฺตราปิ, ปจฺจเวกฺขณปีติ โลกิยาว, สา กสฺมา นิรามิสตรา ชาตาติ? สนฺตปณีตธมฺมปจฺจเวกฺขณวเสน อุปฺปนฺนตฺตาฯ ยถา หิ ราชวลฺลโภ จูฬุปฏฺฐาโก อปฺปฏิหาริกํ ยถาสุขํ ราชกุลํ ปวิสนฺโต เสฏฺฐิเสนาปติอาทโย ปาเทน ปหรนฺโตปิ น คเณติฯ กสฺมา? รญฺโญ อาสนฺนปริจารกตฺตาฯ อิติ โส เตหิ อุตฺตริตโร โหติ, เอวมยมฺปิ สนฺตปณีตธมฺมปจฺจเวกฺขณวเสน อุปฺปนฺนตฺตา โลกุตฺตรปีติโตปิ อุตฺตริตราติ เวทิตพฺพาฯ เสสวาเรสุปิ เอเสว นโยฯ

วิโมกฺขวาเร ปน รูปปฏิสํยุตฺโต วิโมกฺโข อตฺตโน อารมฺมณภูเตน รูปามิสวเสเนว สามิโส นาม, อรูปปฏิสํยุตฺโต รูปามิสาภาเวน นิรามิโส นามาติฯ

เวทนาสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. มาตุคามสํยุตฺตํ

1. ปฐมเปยฺยาลวคฺโค

1-2. มาตุคามสุตฺตาทิวณฺณนา

[280-281] มาตุคามสํยุตฺตสฺส ปฐเม องฺเคหีติ อคุณงฺเคหิฯ น จ รูปวาติ น รูปสมฺปนฺโน วิรูโป ทุทฺทสิโกฯ น จ โภควาติ น โภคสมฺปนฺโน นิทฺธโนฯ น จ สีลวาติ น สีลสมฺปนฺโน ทุสฺสีโลฯ อลโส จาติ กนฺตนปจนาทีนิ กมฺมานิ กาตุํ น สกฺโกติ, กุสีโต อาลสิโย นิสินฺนฏฺฐาเน นิสินฺโนว, ฐิตฐาเน ฐิโตว นิทฺทายติ เอวฯ ปชญฺจสฺส น ลภตีติ อสฺส ปุริสสฺส กุลวํสปติฏฺฐาปกํ ปุตฺตํ น ลภติ, วญฺฌิตฺถี นาม โหติฯ สุกฺกปกฺโข วุตฺตวิปริยาเยน เวทิตพฺโพฯ ทุติยํ ปฐเม วุตฺตนเยเนว ปริวตฺเตตพฺพํฯ

3. อาเวณิกทุกฺขสุตฺตวณฺณนา

[282] ตติเย อาเวณิกานีติ ปาฏิปุคฺคลิกานิ ปุริเสหิ อสาธารณานิฯ ปาริจริยนฺติ ปริจาริกภาวํฯ

4. ตีหิธมฺเมหิสุตฺตาทิวณฺณนา

[283-303] จตุตฺเถ มจฺเฉรมลปริยุฏฺฐิเตนาติ ปุพฺพณฺหสมยสฺมิญฺหิ มาตุคาโม ขีรทธิสงฺโคปนรนฺธนปจนาทีนิ กาตุํ อารทฺโธ, ปุตฺตเกหิปิ ยาจิยมาโน กิญฺจิ ทาตุํ น อิจฺฉติฯ เตเนตํ วุตฺตํ ‘‘ปุพฺพณฺหสมยํ มจฺเฉรมลปริยุฏฺฐิเตน เจตสา’’ติฯ มชฺฌนฺหิกสมเย ปน มาตุคาโม โกธาภิภูโตว โหติ, อนฺโตฆเร กลหํ อลภนฺโต ปฏิวิสฺสกฆรมฺปิ คนฺตฺวา กลหํ กโรติ, สามิกสฺส จ ฐิตนิสินฺนฏฺฐานานิ วิโลเกนฺโต วิจรติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘มชฺฌนฺหิกสมยํ อิสฺสาปริยุฏฺฐิเตน เจตสา’’ติฯ สายนฺเห ปนสฺสา อสทฺธมฺมปฏิเสวนาย จิตฺตํ นมติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘สายนฺหสมยํ กามราคปริยุฏฺฐิเตน เจตสา’’ติฯ ปญฺจมาทีนิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

3. พลวคฺโค