เมนู

7. เหตุสุตฺตวณฺณนา

[212] นตฺถิ เหตุ นตฺถิ ปจฺจโยติ เอตฺถ ปจฺจโยติ เหตุเววจนเมวฯ อุภเยนาปิ วิชฺชมานเมว กายทุจฺจริตาทีนํ สํกิเลสปจฺจยํ, กายสุจริตาทีนญฺจ วิสุทฺธิปจฺจยํ ปฏิกฺขิปนฺติฯ นตฺถิ พลนฺติ ยมฺหิ อตฺตโน พเล ปติฏฺฐิตา อิเม สตฺตา เทวตฺตมฺปิ มารตฺตมฺปิ พฺรหฺมตฺตมฺปิ สาวกโพธิมฺปิ ปจฺเจกโพธิมฺปิ สพฺพญฺญุตมฺปิ ปาปุณนฺติ, ตํ พลํ ปฏิกฺขิปนฺติฯ นตฺถิ วีริยนฺติอาทีนิ สพฺพานิ อญฺญมญฺญเววจนาเนวฯ ‘‘อิทํ โน วีริเยน, อิทํ ปุริสถาเมน, อิทํ ปุริสปรกฺกเมน ปตฺต’’นฺติ, เอวํ ปวตฺตวจนปฏิกฺเขปกรณวเสน ปเนตานิ วิสุํ อาทิยนฺติฯ

สพฺเพ สตฺตาติ โอฏฺฐโคณคทฺรภาทโย อนวเสเส ปริคฺคณฺหนฺติฯ สพฺเพ ปาณาติ เอกินฺทฺริโย ปาโณ, ทฺวินฺทฺริโย ปาโณติอาทิวเสน วทนฺติฯ สพฺเพ ภูตาติ อณฺฑโกสวตฺถิโกเสสุ ภูเต สนฺธาย วทนฺติฯ สพฺเพ ชีวาติ สาลิยวโคธุมาทโย สนฺธาย วทนฺติฯ เตสุ หิ เต วิรุหนภาเวน ชีวสญฺญิโนฯ อวสา อพลา อวีริยาติ เตสํ อตฺตโน วโส วา พลํ วา วีริยํ วา นตฺถิฯ นิยติสงฺคติภาวปริณตาติ เอตฺถ นิยตีติ นิยตตาฯ สงฺคตีติ ฉนฺนํ อภิชาตีนํ ตตฺถ ตตฺถ คมนํฯ ภาโวติ สภาโวเยวฯ เอวํ นิยติยา จ สงฺคติยา จ ภาเวน จ ปริณตา นานปฺปการตํ ปตฺตาฯ เยน หิ ยถา ภวิตพฺพํ, โส ตเถว ภวติฯ เยน น ภวิตพฺพํ, โส น ภวตีติ ทสฺเสนฺติฯ ฉสฺเววาภิชาตีสูติ ฉสุ เอว อภิชาตีสุ ฐตฺวา สุขญฺจ ทุกฺขญฺจ ปฏิสํเวเทนฺติ, อญฺญา สุขทุกฺขภูมิ นตฺถีติ ทสฺเสนฺติฯ

8-10. มหาทิฏฺฐิสุตฺตาทิวณฺณนา

[213-215] อกฏาติ อกตาฯ อกฏวิธาติ อกตวิธานา, ‘‘เอวํ กโรหี’’ติ เกนจิ การิตาปิ น โหนฺตีติ อตฺโถฯ อนิมฺมิตาติ อิทฺธิยาปิ น นิมฺมิตาฯ อนิมฺมาตาติ อนิมฺมาปิตาฯ ‘‘อนิมฺมิตพฺพา’’ติปิ ปาโฐ, น นิมฺมิตพฺพาติ อตฺโถฯ วญฺฌาติ วญฺฌปสุวญฺฌตาลาทโย วิย อผลา กสฺสจิ อชนกาฯ ปพฺพตกูฏํ วิย ฐิตาติ กูฏฏฺฐาฯ เอสิกฏฺฐายิโน วิย หุตฺวา ฐิตาติ เอสิกฏฺฐายิฏฺฐิตา, ยถา สุนิขาโต เอสิกตฺถมฺโภ นิจฺจโล ติฏฺฐติ, เอวํ ฐิตาติ อตฺโถฯ อิญฺชนฺตีติ เอสิกตฺถมฺโภ วิย ฐิตตฺตา น จลนฺติฯ น วิปริณมนฺตีติ ปกติํ น วิชหนฺติฯ น อญฺญมญฺญํ พฺยาพาเธนฺตีติ อญฺญมญฺญํ น อุปหนนฺติฯ นาลนฺติ น สมตฺถาฯ ปถวีกาโยติอาทีสุ ปถวีเยว ปถวีกาโย, ปถวีสมูโห วาฯ สตฺตนฺนํตฺเวว กายานนฺติ ยถา มุคฺคราสิอาทีสุ ปหฏํ สตฺถํ มุคฺคราสิอาทีนํ อนฺตเรเนว ปวิสติ, เอวํ สตฺตนฺนํ กายานํ อนฺตเรน ฉิทฺเทน วิวเรน สตฺถํ ปวิสติฯ ตตฺถ ‘‘อหํ อิมํ ชีวิตา โวโรเปมี’’ติ เกวลํ สญฺญามตฺตเมว โหตีติ ทสฺเสนฺติฯ

โยนิปมุขสตสหสฺสานีติ ปมุขโยนีนํ อุตฺตมโยนีนํ จุทฺทสสตสหสฺสานิ อญฺญานิ จ สฏฺฐิสตานิ อญฺญานิ จ ฉสตานิ ปญฺจ จ กมฺมุโน สตานีติ ปญฺจกมฺมสตานิ จาติ เกวลํ ตกฺกมตฺตเกน นิรตฺถกทิฏฺฐิํ ทีเปนฺติฯ ปญฺจ จ กมฺมานิ ตีณิ จ กมฺมานีติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เกจิ ปนาหุ ‘‘ปญฺจ กมฺมานีติ ปญฺจินฺทฺริยวเสน คณฺหนฺติ, ตีณีติ กายกมฺมาทิวเสนา’’ติฯ กมฺเม จ อฑฺฒกมฺเม จาติ เอตฺถ ปนสฺส กายกมฺมวจีกมฺมานิ กมฺมนฺติ ลทฺธิ, มโนกมฺมํ อุปฑฺฒกมฺมนฺติฯ ทฺวฏฺฐิปฏิปทาติ ทฺวาสฏฺฐิปฏิปทาติ วทนฺติฯ ทฺวฏฺฐนฺตรกปฺปาติ เอกสฺมิํ กปฺเป จตุสฏฺฐิ อนฺตรกปฺปา นาม โหนฺติ, อยํ ปน อญฺเญ ทฺเว อชานนฺโต เอวมาหฯ

ฉฬาภิชาติโยติ กณฺหาภิชาติ นีลาภิชาติ โลหิตาภิชาติ หลิทฺทาภิชาติ สุกฺกาภิชาติ ปรมสุกฺกาภิชาตีติ อิมา ฉ อภิชาติโย วทนฺติฯ ตตฺถ โอรพฺภิกา สูกริกา สากุณิกา มาควิกา ลุทฺทา มจฺฉฆาตกา โจรา โจรฆาตกา พนฺธนาคาริกา, เย วา ปนญฺเญปิ เกจิ กุรูรกมฺมนฺตา, อยํ กณฺหาภิชาตีติ วทนฺติฯ ภิกฺขู นีลาภิชาตีติ วทนฺติฯ เต กิร จตูสุ ปจฺจเยสุ กณฺฏเก ปกฺขิปิตฺวา ขาทนฺติ, ‘‘ภิกฺขู จ กณฺฏกวุตฺติกา’’ติ (อ. นิ. 6.57) อยํ หิสฺส ปาฬิ เอวฯ อถ วา กณฺฏกวุตฺติกา เอว นาม เอเก ปพฺพชิตาติ วทนฺติฯ โลหิตาภิชาติ นาม นิคณฺฐา เอกสาฏกาติ วทนฺติฯ อิเม กิร ปุริเมหิ ทฺวีหิ ปณฺฑรตราฯ คิหี โอทาตวสนา อเจลกสาวกา หลิทฺทาภิชาตีติ วทนฺติฯ เอวํ อตฺตโน ปจฺจยทายเก นิคณฺเฐหิปิ เชฏฺฐกตเร กโรนฺติฯ อาชีวกา อาชีวินิโย อยํ สุกฺกาภิชาตีติ วทนฺติฯ