เมนู

7. เขมกสุตฺตวณฺณนา

[89] สตฺตเม อตฺตนิยนฺติ อตฺตโน ปริกฺขารชาตํฯ อสฺมีติ อธิคตนฺติ อสฺมีติ เอวํ ปวตฺตา ตณฺหามานา อธิคตาฯ สนฺธาวนิกายาติ ปุนปฺปุนํ คมนาคมเนนฯ อุปสงฺกมีติ พทริการามโต คาวุตมตฺตํ โฆสิตารามํ อคมาสิฯ ทาสกตฺเถโร ปน จตุกฺขตฺตุํ คมนาคมเนน ตํทิวสํ ทฺวิโยชนํ อทฺธานํ อาหิณฺฑิฯ กสฺมา ปน ตํ เถรา ปหิณิํสุ? วิสฺสุตสฺส ธมฺมกถิกสฺส สนฺติกา ธมฺมํ สุณิสฺสามาติฯ สยํ กสฺมา น คตาติ? เถรสฺส วสนฏฺฐานํ อรญฺญํ สมฺพาธํ, ตตฺถ สฏฺฐิมตฺตานํ เถรานํ ฐาตุํ วา นิสีทิตุํ วา โอกาโส นตฺถีติ น คตาฯ ‘‘อิธาคนฺตฺวา อมฺหากํ ธมฺมํ กเถตู’’ติปิ กสฺมา ปน น ปหิณิํสูติ? เถรสฺส อาพาธิกตฺตาฯ อถ กสฺมา ปุนปฺปุนํ ปหิณิํสูติ? สยเมว ญตฺวา อมฺหากํ กเถตุํ อาคมิสฺสตีติฯ เถโรปิ เตสํ อชฺฌาสยํ ญตฺวาว อคมาสีติฯ

น ขฺวาหํ, อาวุโส, รูปนฺติ โย หิ รูปเมว อสฺมีติ วทติ, เตน อิตเร จตฺตาโร ขนฺธา ปจฺจกฺขาตา โหนฺติฯ โย อญฺญตฺร รูปา วทติ, เตน รูปํ ปจฺจกฺขาตํ โหติฯ เวทนาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เถรสฺส ปน สมูหโต ปญฺจสุปิ ขนฺเธสุ อสฺมีติ อธิคโต, ตสฺมา เอวมาหฯ โหเตวาติ โหติเยวฯ อนุสหคโตติ สุขุโมฯ อูเสติ ฉาริกาขาเรฯ ขาเรติ อูสขาเรฯ สมฺมทฺทิตฺวาติ เตเมตฺวา ขาเทตฺวาฯ

เอวเมว โขติ เอตฺถ อิทํ โอปมฺมสํสนฺทนํ – กิลิฏฺฐวตฺถํ วิย หิ ปุถุชฺชนสฺส จิตฺตาจาโร, ตโย ขารา วิย ติสฺโส อนุปสฺสนา, ตีหิ ขาเรหิ โธตวตฺถํ วิย เทสนาย มทฺทิตฺวา ฐิโต อนาคามิโน จิตฺตาจาโร, อนุสหคโต อูสาทิคนฺโธ วิย อรหตฺตมคฺควชฺฌา กิเลสา, คนฺธกรณฺฑโก วิย อรหตฺตมคฺคญาณํ คนฺธกรณฺฑกํ อาคมฺม อนุสหคตานํ อูสคนฺธาทีนํ สมุคฺฆาโต วิย อรหตฺตมคฺเคน สพฺพกิเลสกฺขโย, คนฺธปริภาวิตวตฺถํ นิวาเสตฺวา ฉณทิวเส อนฺตรวีถิยํ สุคนฺธคนฺธิโน วิจรณํ วิย ขีณาสวสฺส สีลคนฺธาทีหิ ทส ทิสา อุปวายนฺตสฺส ยถากามจาโรฯ

อาจิกฺขิตุนฺติ กเถตุํฯ เทเสตุนฺติ ปกาเสตุํฯ ปญฺญาเปตุนฺติ ชานาเปตุํฯ ปฏฺฐเปตุนฺติ ปติฏฺฐาเปตุํฯ วิวริตุนฺติ วิวฏํ กาตุํฯ วิภชิตุนฺติ สุวิภตฺตํ กาตุํฯ อุตฺตานีกาตุนฺติ อุตฺตานกํ กาตุํฯ สฏฺฐิมตฺตานํ เถรานนฺติ เต กิร เถเรน กถิตกถิตฏฺฐาเน วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา อุปรูปริ สมฺมสนฺตา เทสนาปริโยสาเน อรหตฺตํ ปาปุณิํสุฯ เถโรปิ อญฺเญน นีหาเรน อกเถตฺวา วิปสฺสนาสหคตจิตฺเตเนว กเถสิฯ ตสฺมา โสปิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘สฏฺฐิมตฺตานํ เถรานํ ภิกฺขูนํ อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตานิ วิมุจฺจิํสุ อายสฺมโต เขมกสฺส จา’’ติฯ สตฺตมํฯ

8. ฉนฺนสุตฺตวณฺณนา

[90] อฏฺฐเม อายสฺมา ฉนฺโนติ ตถาคเตน สทฺธิํ เอกทิวเส ชาโต มหาภินิกฺขมนทิวเส สทฺธิํ นิกฺขมิตฺวา ปุน อปรภาเค สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา ‘‘อมฺหากํ พุทฺโธ อมฺหากํ ธมฺโม’’ติ เอวํ มกฺขี เจว ปฬาสี จ หุตฺวา สพฺรหฺมจารีนํ ผรุสวาจาย สงฺฆฏฺฏนํ กโรนฺโต เถโรฯ อวาปุรณํ อาทายาติ กุญฺจิกํ คเหตฺวาฯ วิหาเรน วิหารํ อุปสงฺกมิตฺวาติ เอกํ วิหารํ ปวิสิตฺวา ตโต อญฺญํ, ตโต อญฺญนฺติ เอวํ เตน เตน วิหาเรน ตํ ตํ วิหารํ อุปสงฺกมิตฺวาฯ เอตทโวจ โอวทนฺตุ มนฺติ กสฺมา เอวํ มหนฺเตน อุสฺสาเหน ตตฺถ ตตฺถ คนฺตฺวา เอตํ อโวจาติ? อุปฺปนฺนสํเวคตายฯ ตสฺส หิ ปรินิพฺพุเต สตฺถริ ธมฺมสงฺคาหกตฺเถเรหิ เปสิโต อายสฺมา อานนฺโท โกสมฺพิํ คนฺตฺวา พฺรหฺมทณฺฑํ อทาสิฯ โส ทินฺเน พฺรหฺมทณฺเฑ สญฺชาตปริฬาโห วิสญฺญีภูโต ปติตฺวา ปุน สญฺญํ ลภิตฺวา วุฏฺฐาย เอกสฺส ภิกฺขุโน สนฺติกํ คโต, โส เตน สทฺธิํ กิญฺจิ น กเถสิฯ อญฺญสฺส สนฺติกํ อคมาสิ, โสปิ น กเถสีติ เอวํ สกลวิหารํ วิจริตฺวา นิพฺพินฺโน ปตฺตจีวรํ อาทาย พาราณสิํ คนฺตฺวา อุปฺปนฺนสํเวโค ตตฺถ ตตฺถ คนฺตฺวา เอวํ อโวจฯ

สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ สพฺเพ เตภูมกสงฺขารา อนิจฺจาฯ สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ สพฺเพ จตุภูมกธมฺมา อนตฺตาฯ อิติ สพฺเพปิ เต ภิกฺขู เถรํ โอวทนฺตา อนิจฺจลกฺขณํ อนตฺตลกฺขณนฺติ ทฺเวว ลกฺขณานิ กเถตฺวา ทุกฺขลกฺขณํ น กถยิํสุฯ กสฺมา? เอวํ กิร เนสํ อโหสิ – ‘‘อยํ ภิกฺขุ วาที ทุกฺขลกฺขเณ ปญฺญาปิยมาเน รูปํ ทุกฺขํ…เป.… วิญฺญาณํ ทุกฺขํ, มคฺโค ทุกฺโข, ผลํ ทุกฺขนฺติ ‘ตุมฺเห ทุกฺขปฺปตฺตา ภิกฺขู นามา’ติ คหณํ คณฺเหยฺย, ยถา คหณํ คเหตุํ น สกฺโกติ, เอวํ นิทฺโทสเมวสฺส กตฺวา กเถสฺสามา’’ติ ทฺเวว ลกฺขณานิ กถยิํสุฯ

ปริตสฺสนา อุปาทานํ อุปฺปชฺชตีติ ปริตสฺสนา จ อุปาทานญฺจ อุปฺปชฺชติฯ ปจฺจุทาวตฺตติ มานสํ, อถ โก จรหิ เม อตฺตาติ ยทิ รูปาทีสุ เอโกปิ อนตฺตา, อถ โก นาม เม อตฺตาติ เอวํ ปฏินิวตฺตติ ‘‘มยฺหํ มานส’’นฺติฯ