9. อาทิตฺตสุตฺตวณฺณนา

[61] นวเม อาทิตฺตนฺติ เอกาทสหิ อคฺคีหิ อาทิตฺตํ ปชฺชลิตํฯ อิติ ทฺวีสุปิ อิเมสุ สุตฺเตสุ ทุกฺขลกฺขณเมว กถิตํฯ นวมํฯ

10. นิรุตฺติปถสุตฺตวณฺณนา

[62] ทสเม นิรุตฺติโยว นิรุตฺติปถา, อถ วา นิรุตฺติโย จ ตา นิรุตฺติวเสน วิญฺญาตพฺพานํ อตฺถานํ ปถตฺตา ปถา จาติ นิรุตฺติปถาฯ เสสปททฺวเยปิ เอเสว นโยฯ ตีณิปิ เจตานิ อญฺญมญฺญเววจนาเนวาติ เวทิตพฺพานิฯ อสํกิณฺณาติ อวิชหิตา, ‘‘โก อิเมหิ อตฺโถ’’ติ วตฺวา อฉฑฺฑิตาฯ อสํกิณฺณปุพฺพาติ อตีเตปิ น ชหิตปุพฺพาฯ น สํกียนฺตีติ เอตรหิปิ ‘‘กิเมเตหี’’ติ น ฉฑฺฑียนฺติฯ น สํกียิสฺสนฺตีติ อนาคเตปิ น ฉฑฺฑียิสฺสนฺติฯ อปฺปฏิกุฏฺฐาติ อปฺปฏิพาหิตาฯ อตีตนฺติ อตฺตโน สภาวํ ภงฺคเมว วา อติกฺกนฺตํฯ นิรุทฺธนฺติ เทสนฺตรํ อสงฺกมิตฺวา ตตฺเถว นิรุทฺธํ วูปสนฺตํฯ วิปริณตนฺติ วิปริณามํ คตํ นฏฺฐํฯ อชาตนฺติ อนุปฺปนฺนํฯ อปาตุภูตนฺติ อปากฏีภูตํฯ

อุกฺกลาติ อุกฺกลชนปทวาสิโนฯ วสฺสภญฺญาติ วสฺโส จ ภญฺโญ จฯ ทฺเวปิ หิ เต มูลทิฏฺฐิคติกาฯ อเหตุกวาทาติอาทีสุ ‘‘นตฺถิ เหตุ นตฺถิ ปจฺจโย’’ติ คหิตตฺตา อเหตุกวาทาฯ ‘‘กโรโต น กรียติ ปาป’’นฺติ คหิตตฺตา อกิริยวาทาฯ ‘‘นตฺถิ ทินฺน’’นฺติอาทิคหณโต นตฺถิกวาทาฯ ตตฺถ อิเม ทฺเว ชนา, ติสฺโส ทิฏฺฐิโย, กิํ เอเกกสฺส ทิยฑฺฒา โหตีติ? น ตถา, ยถา ปน เอโก ภิกฺขุ ปฏิปาฏิยา จตฺตาริปิ ฌานานิ นิพฺพตฺเตติ , เอวเมตฺถ เอเกโก ติสฺโสปิ ทิฏฺฐิโย นิพฺพตฺเตสีติ เวทิตพฺโพฯ ‘‘นตฺถิ เหตุ นตฺถิ ปจฺจโย’’ติ ปุนปฺปุนํ อาวชฺเชนฺตสฺส อาหรนฺตสฺส อภินนฺทนฺตสฺส อสฺสาเทนฺตสฺส มคฺคทสฺสนํ วิย โหติฯ โส มิจฺฉตฺตนิยามํ โอกฺกมติ, โส เอกนฺตกาฬโกติ วุจฺจติฯ ยถา ปน อเหตุกทิฏฺฐิยํ, เอวํ ‘‘กโรโต น กรียติ ปาปํ, นตฺถิ ทินฺน’’นฺติ อิเมสุปิ ฐาเนสุ มิจฺฉตฺตนิยามํ โอกฺกมติฯ

น ครหิตพฺพํ นปฺปฏิกฺโกสิตพฺพํ อมญฺญิํสูติ เอตฺถ ‘‘ยเทตํ อตีตํ นาม, นยิทํ อตีตํ, อิทมสฺส อนาคตํ วา ปจฺจุปฺปนฺนํ วา’’ติ วทนฺโต ครหติ นามฯ

ตตฺถ โทสํ ทสฺเสตฺวา ‘‘กิํ อิมินา ครหิเตนา’’ติ? วทนฺโต ปฏิกฺโกสติ นามฯ อิเม ปน นิรุตฺติปเถ เตปิ อจฺจนฺตกาฬกา ทิฏฺฐิคติกา น ครหิตพฺเพ น ปฏิกฺโกสิตพฺเพ มญฺญิํสุฯ อตีตํ ปน อตีตเมว, อนาคตํ อนาคตเมว, ปจฺจุปฺปนฺนํ ปจฺจุปฺปนฺนเมว กถยิํสุฯ นินฺทาฆฏฺฏนพฺยาโรสอุปารมฺภภยาติ วิญฺญูนํ สนฺติกา นินฺทาภเยน จ ฆฏฺฏนภเยน จ โทสาโรปนภเยน จ อุปารมฺภภเยน จฯ อิติ อิมสฺมิํ สุตฺเต จตุภูมิกขนฺธานํ ปณฺณตฺติ กถิตาติฯ ทสมํฯ

อุปยวคฺโค ฉฏฺโฐฯ

7. อรหนฺตวคฺโค

1. อุปาทิยมานสุตฺตวณฺณนา

[63] อรหนฺตวคฺคสฺส ปฐเม อุปาทิยมาโนติ ตณฺหามานทิฏฺฐิวเสน คณฺหมาโนฯ พทฺโธ มารสฺสาติ มารสฺส ปาเสน พทฺโธ นามฯ มุตฺโต ปาปิมโตติ ปาปิมโต ปาเสน มุตฺโต นาม โหติฯ ปฐมํฯ

2. มญฺญมานสุตฺตวณฺณนา

[64] ทุติเย มญฺญมาโนติ ตณฺหามานทิฏฺฐิมญฺญนาหิ มญฺญมาโนฯ ทุติยํฯ

3. อภินนฺทมานสุตฺตวณฺณนา

[65] ตติเย อภินนฺทมาโนติ ตณฺหามานทิฏฺฐิอภินนฺทนาหิเยว อภินนฺทมาโนฯ ตติยํฯ

4-5. อนิจฺจสุตฺตาทิวณฺณนา

[66-68] จตุตฺเถ ฉนฺโทติ ตณฺหาฉนฺโทฯ ปญฺจมฉฏฺเฐสุปิ เอเสว นโยฯ จตุตฺถาทีนิฯ

7. อนตฺตนิยสุตฺตวณฺณนา

[69] สตฺตเม อนตฺตนิยนฺติ น อตฺตโน สนฺตกํ, อตฺตโน ปริกฺขารภาเวน สุญฺญตนฺติ อตฺโถฯ สตฺตมํฯ