เมนู

5. มหารุกฺขสุตฺตวณฺณนา

[55] ปญฺจเม อุทฺธํ โอชํ อภิหรนฺตีติ ปถวีรสญฺจ อาโปรสญฺจ อุปริ อาโรเปนฺติฯ โอชาย อาโรปิตตฺตา หตฺถสตุพฺเพธสฺส รุกฺขสฺส องฺกุรคฺเคสุ พินฺทุพินฺทูนิ วิย หุตฺวา สิเนโห ติฏฺฐติฯ อิทํ ปเนตฺถ โอปมฺมสํสนฺทนํ – มหารุกฺโข วิย หิ เตภูมกวฏฺฏํ, มูลานิ วิย อายตนานิ, มูเลหิ โอชาย อาโรหนํ วิย ฉหิ ทฺวาเรหิ กมฺมาโรหนํ, โอชาย อภิรุฬฺหตฺตา มหารุกฺขสฺส ยาวกปฺปฏฺฐานํ วิย วฏฺฏนิสฺสิตพาลปุถุชฺชนสฺส ฉหิ ทฺวาเรหิ กมฺมํ อายูหนฺตสฺส อปราปรํ วฏฺฏสฺส วฑฺฒนวเสน ทีฆรตฺตํ ฐานํฯ

กุทฺทาลปิฏกนฺติ กุทฺทาลญฺเจว ปจฺฉิภาชนญฺจฯ ขณฺฑาขณฺฑิกํ ฉินฺเทยฺยาติ ขุทฺทกมหนฺตานิ ขณฺฑาขณฺฑานิ กโรนฺโต ฉินฺเทยฺยฯ อิทํ ปเนตฺถ โอปมฺมสํสนฺทนํ – อิธาปิ หิ มหารุกฺโข วิย เตภูมกวฏฺฏํ, รุกฺขํ นาเสตุกาโม ปุริโส วิย โยคาวจโร, กุทฺทาโล วิย ญาณํ, ปจฺฉิ วิย สมาธิ, รุกฺขจฺเฉทนผรสุ วิย ญาณํ, รุกฺขสฺส มูเล ฉินฺนกาโล วิย โยคิโน อาจริยสนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา มนสิกโรนฺตสฺส ปญฺญา, ขณฺฑาขณฺฑิกํ ฉินฺทนกาโล วิย สงฺเขปโต จตุนฺนํ มหาภูตานํ มนสิกาโร, ผาลนํ วิย ทฺเวจตฺตาลีสาย โกฏฺฐาเสสุ วิตฺถารมนสิกาโร, สกลิกํ สกลิกํ กรณกาโล วิย อุปาทารูปสฺส เจว รูปกฺขนฺธารมฺมณสฺส วิญฺญาณสฺส จาติ อิเมสํ วเสน นามรูปปริคฺคโห, มูลานํ อุปจฺเฉทนํ วิย ตสฺเสว นามรูปสฺส ปจฺจยปริเยสนํ, วาตาตเป วิโสเสตฺวา อคฺคินา ฑหนกาโล วิย อนุปุพฺเพน วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อญฺญตรํ สปฺปายํ ลภิตฺวา กมฺมฏฺฐาเน วิภูเต อุปฏฺฐหมาเน เอกปลฺลงฺเก นิสินฺนสฺส สมณธมฺมํ กโรนฺตสฺส อคฺคผลปฺปตฺติ, มสิกรณํ วิย อรหตฺตปฺปตฺตทิวเสเยว อปรินิพฺพายนฺตสฺส ยาวตายุกํ ฐิต กาโล, มหาวาเต โอปุนนํ นทิยา ปวาหนํ วิย จ อุปาทิณฺณกกฺขนฺธเภเทน อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพุตสฺส วฏฺฏวูปสโม เวทิตพฺโพฯ ปญฺจมํฯ

6. ทุติยมหารุกฺขสุตฺตวณฺณนา

[56] ฉฏฺเฐปิ อุปมํ ปฐมํ วตฺวา ปจฺฉา อตฺโถ วุตฺโต, อิทเมว นานตฺตํฯ ฉฏฺฐํฯ

7. ตรุณรุกฺขสุตฺตวณฺณนา

[57-59] สตฺตเม ตรุโณติ อชาตผโลฯ ปลิมชฺเชยฺยาติ โสเธยฺยฯ ปํสุํ ทเทยฺยาติ ถทฺธผรุสปํสุํ หริตฺวา มุทุโคมยจุณฺณมิสฺสํ มธุรปํสุํ ปกฺขิเปยฺยฯ วุทฺธินฺติ วุทฺธิํ อาปชฺชิตฺวา ปุปฺผูปโค ปุปฺผํ, ผลูปโค ผลํ คณฺเหยฺยฯ อิทํ ปเนตฺถ โอปมฺมสํสนฺทนํ – ตรุณรุกฺโข วิย หิ เตภูมกวฏฺฏํ, รุกฺขชคฺคโก ปุริโส วิย วฏฺฏนิสฺสิโต ปุถุชฺชโน, มูลผลสนฺตานาทีนิ วิย ตีหิ ทฺวาเรหิ กุสลากุสลกมฺมายูหนํ, รุกฺขสฺส วุฑฺฒิอาปชฺชนํ วิย ปุถุชฺชนสฺส ตีหิ ทฺวาเรหิ กมฺมํ อายูหโต อปราปรํ วฏฺฏปฺปวตฺติฯ วิวฏฺฏํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ อฏฺฐมนวมานิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ สตฺตมาทีนิฯ

10. นิทานสุตฺตวณฺณนา

[60] ทสเม กุรูสุ วิหรตีติ กุรูติ เอวํ พหุวจนวเสน ลทฺธโวหาเร ชนปเท วิหรติฯ กมฺมาสธมฺมํ นาม กุรูนํ นิคโมติ เอวํนามโก กุรูนํ นิคโม, ตํ โคจรคามํ กตฺวาติ อตฺโถฯ อายสฺมาติ ปิยวจนเมตํ ครุวจนเมตํฯ อานนฺโทติ ตสฺส เถรสฺส นามํฯ เอกมนฺตํ นิสีทีติ ฉ นิสชฺชโทเส วิวชฺเชนฺโต ทกฺขิณชาณุมณฺฑลสฺส อภิมุขฏฺฐาเน ฉพฺพณฺณานํ พุทฺธรสฺมีนํ อนฺโต ปวิสิตฺวา ปสนฺนลาขารสํ วิคาหนฺโต วิย สุวณฺณปฏํ ปารุปนฺโต วิย รตฺตกมฺพลวิตานมชฺฌํ ปวิสนฺโต วิย ธมฺมภณฺฑาคาริโก อายสฺมา อานนฺโท นิสีทิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘เอกมนฺตํ นิสีที’’ติฯ

กาย ปน เวลาย เกน การเณน อยมายสฺมา ภควนฺตํ อุปสงฺกมนฺโตติ? สายนฺหเวลาย ปจฺจยาการปญฺหํ ปุจฺฉนการเณนฯ