2. อุปาทานสุตฺตวณฺณนา

[52] ทุติเย อุปาทานิเยสูติ จตุนฺนํ อุปาทานานํ ปจฺจเยสุ เตภูมกธมฺเมสุฯ อสฺสาทานุปสฺสิโนติ อสฺสาทํ อนุปสฺสนฺตสฺสฯ ตตฺราติ ตสฺมิํ อคฺคิกฺขนฺเธฯ ตทาหาโรติ ตํปจฺจโยฯ ตทุปาทาโนติ ตสฺเสว เววจนํฯ เอวเมว โขติ เอตฺถ อคฺคิกฺขนฺโธ วิย หิ ตโย ภวา, เตภูมกวฏฺฏนฺติปิ เอตเทว, อคฺคิชคฺคกปุริโส วิย วฏฺฏนิสฺสิโต พาลปุถุชฺชโน, สุกฺขติณโคมยาทิปกฺขิปนํ วิย อสฺสาทานุปสฺสิโน ปุถุชฺชนสฺส ตณฺหาทิวเสน ฉหิ ทฺวาเรหิ กุสลากุสลกมฺมกรณํฯ ติณโคมยาทีสุ ขีเณสุ ปุนปฺปุนํ เตสํ ปกฺขิปเนน อคฺคิกฺขนฺธสฺส วฑฺฒนํ วิย พาลปุถุชฺชนสฺส อุฏฺฐาย สมุฏฺฐาย ยถาวุตฺตกมฺมายูหเนน อปราปรํ วฏฺฏทุกฺขนิพฺพตฺตนํฯ

น กาเลน กาลํ สุกฺขานิ เจว ติณานิ ปกฺขิเปยฺยาติ ตญฺหิ โกจิ อตฺถกาโม เอวํ วเทยฺย – ‘‘โภ กสฺมา อุฏฺฐาย สมุฏฺฐาย กลาเป พนฺธิตฺวา สุกฺขติณกฏฺฐานํ ปจฺฉิยญฺจ ปูเรตฺวา สุกฺขโคมยานิ ปกฺขิปนฺโต เอตํ อคฺคิํ ชาเลสิ? อปิ นุ เต อตฺถิ อิโตนิทานํ กาจิ วฑฺฒีติ? วํสาคตเมตํ โภ อมฺหากํ, อิโตนิทานํ ปน เม อวฑฺฒิเยว, กุโต วฑฺฒิ? อหญฺหิ อิมํ อคฺคิํ ชคฺคนฺโต เนว นฺหายิตุํ น ภุญฺชิตุํ น นิปชฺชิตุํ ลภามีติฯ เตน หิ โภ กิํ เต อิมินา นิรตฺถเกน อคฺคิชาลเนน? เอหิ ตฺวํ เอตานิ อาภตานิ ติณาทีนิ เอตฺถ นิกฺขิป, ตานิ สยเมว ฌายิสฺสนฺติ, ตฺวํ ปน อสุกสฺมิํ ฐาเน สีโตทกา โปกฺขรณี อตฺถิ, ตตฺถ นฺหตฺวา, มาลาคนฺธวิเลปเนหิ อตฺตานํ มณฺเฑตฺวา สุนิวตฺโถ สุปารุโตว ปาทุกาหิ นครํ ปวิสิตฺวา ปาสาทวรมารุยฺห วาตปานํ วิวริตฺวา มหาวีถิยํ วิโรจมาโน นิสีท เอกคฺโค สุขสมปฺปิโต หุตฺวา, ตตฺถ เต นิสินฺนสฺส ติณาทีนํ ขเยน สยเมว อยํ อคฺคิ อปฺปณฺณตฺติภาวํ คมิสฺสตี’’ติฯ โส ตถา กเรยฺยฯ ตเถว จ ตตฺถ นิสินฺนสฺส โส อคฺคิ อุปาทานกฺขเยน อปฺปณฺณตฺติภาวํ คจฺเฉยฺยฯ อิทํ สนฺธาเยตํ ‘‘น กาเลน กาล’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ

เอวเมว โขติ เอตฺถ ปน อิทํ โอปมฺมสํสนฺทนํ – จตฺตาลีสาย กฏฺฐวาหานํ ชลมาโน มหาอคฺคิกฺขนฺโธ วิย หิ เตภูมกวฏฺฏํ ทฏฺฐพฺพํ, อคฺคิชคฺคนกปุริโส วิย วฏฺฏสนฺนิสฺสิตโก โยคาวจโร, อตฺถกาโม ปุริโส วิย สมฺมาสมฺพุทฺโธ, เตน ปุริเสน ตสฺส ทินฺนโอวาโท วิย ตถาคเตน ‘‘เอหิ ตฺวํ, ภิกฺขุ, เตภูมกธมฺเมสุ นิพฺพินฺท, เอวํ วฏฺฏทุกฺขา มุจฺจิสฺสสี’’ติ ตสฺส เตภูมกธมฺเมสุ กมฺมฏฺฐานสฺส กถิตกาโล, ตสฺส ปุริสสฺส ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชิตฺวา ปาสาเท นิสินฺนกาโล วิย โยคิโน สุคโตวาทํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา สุญฺญาคารํ ปวิฏฺฐสฺส เตภูมกธมฺเมสุ วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา อนุกฺกเมน ยถานุรูปํ อาหารสปฺปายาทิํ ลภิตฺวา, เอกาสเน นิสินฺนสฺส อคฺคผเล ปติฏฺฐิตกาโล, ตสฺส นฺหานวิเลปนาทีหิ สุโธตมณฺฑิตกายตฺตา ตสฺมิํ นิสินฺนสฺส เอกคฺคสุขสมปฺปิตกาโล วิย โยคิโน อริยมคฺคโปกฺขรณิยํ มคฺคญาโณทเกน สุนฺหาตสุโธตกิเลสมลสฺส หิโรตฺตปฺปสาฏเก นิวาเสตฺวา สีลวิเลปนานุลิตฺตสฺส อรหตฺตมณฺฑเนน อตฺตภาวํ มณฺเฑตฺวา วิมุตฺติปุปฺผทามํ ปิฬนฺธิตฺวา อิทฺธิปาทปาทุกา อารุยฺห นิพฺพานนครํ ปวิสิตฺวา ธมฺมปาสาทํ อารุยฺห สติปฏฺฐานมหาวีถิยํ วิโรจมานสฺส นิพฺพานารมฺมณํ ผลสมาปตฺติํ อปฺเปตฺวา นิสินฺนกาโลฯ ตสฺส ปน ปุริสสฺส ตสฺมิํ นิสินฺนสฺส ติณาทีนํ ขเยน อคฺคิกฺขนฺธสฺส อปฺปณฺณตฺติคมนกาโล วิย ขีณาสวสฺส ยาวตายุกํ ฐตฺวา อุปาทิณฺณกกฺขนฺธเภเทน อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพุตสฺส มหาวฏฺฏวูปสโม ทฏฺฐพฺโพฯ ทุติยํฯ

3. สํโยชนสุตฺตวณฺณนา

[53] ตติเย สํโยชนิเยสูติ ทสนฺนํ สํโยชนานํ ปจฺจเยสุฯ ฌาเยยฺยาติ ชเลยฺยฯ เตลํ อาสิญฺเจยฺย วฏฺฏิํ อุปสํหเรยฺยาติ ทีปปฏิชคฺคนตฺถํ เตลภาชนญฺจ มหนฺตญฺจ วฏฺฏิกปาลํ คเหตฺวา สมีเป นิจฺจํ ฐิโตว เตเล ขีเณ เตลํ อาสิญฺเจยฺย, วฏฺฏิยา ขีณาย วฏฺฏิํ อุปสํหเรยฺยฯ เสสเมตฺถ สทฺธิํ โอปมฺมสํสนฺทเนน ปุริมนเยเนว เวทิตพฺพํฯ ตติยํฯ

4. ทุติยสํโยชนสุตฺตวณฺณนา

[54] จตุตฺเถ อุปมํ ปฐมํ กตฺวา ปจฺฉา อตฺโถ วุตฺโตฯ เสสํ ตาทิสเมวฯ จตุตฺถํฯ