9. ทุติยเจตนาสุตฺตวณฺณนา

[39] นวเม วิญฺญาณนามรูปานํ อนฺตเร เอโก สนฺธิ, เวทนาตณฺหานมนฺตเร เอโก, ภวชาตีนมนฺตเร เอโกติฯ นวมํฯ

10. ตติยเจตนาสุตฺตวณฺณนา

[40] ทสเม นตีติ ตณฺหาฯ สา หิ ปิยรูเปสุ รูปาทีสุ นมนฏฺเฐน ‘‘นตี’’ติ วุจฺจติฯ อาคติ คติ โหตีติ อาคติมฺหิ คติ โหติ, อาคเต ปจฺจุปฏฺฐิเต กมฺเม วา กมฺมนิมิตฺเต วา คหินิมิตฺเต วา ปฏิสนฺธิวเสน วิญฺญาณสฺส คติ โหติฯ จุตูปปาโตติ เอวํ วิญฺญาณสฺส อาคเต ปฏิสนฺธิวิสเย คติยา สติ อิโต จวนสงฺขาตา จุติ, ตตฺถูปปตฺติสงฺขาโต อุปปาโตติ อยํ จุตูปปาโต นาม โหติฯ เอวํ อิมสฺมิํ สุตฺเต นติยา จ อาคติคติยา จ อนฺตเร เอโกว สนฺธิ กถิโตติฯ ทสมํฯ

กฬารขตฺติยวคฺโค จตุตฺโถฯ

5. คหปติวคฺโค

1. ปญฺจเวรภยสุตฺตวณฺณนา

[41] คหปติวคฺคสฺส ปฐเม ยโตติ ยทาฯ ภยานิ เวรานีติ ภยเวรเจตนาโยฯ โสตาปตฺติยงฺเคหีติ ทุวิธํ โสตาปตฺติยา องฺคํ, (โสตาปตฺติยา จ องฺคํ,) ยํ ปุพฺพภาเค โสตาปตฺติปฏิลาภาย สํวตฺตติ, ‘‘สปฺปุริสสํเสโว สทฺธมฺมสฺสวนํ โยนิโสมนสิกาโร ธมฺมานุธมฺมปฺปฏิปตฺตี’’ติ (ที. นิ. 3.311) เอวํ อาคตํ, ปฏิลทฺธคุณสฺส จ โสตาปตฺติํ ปตฺวา ฐิตสฺส องฺคํ, ยํ โสตาปนฺนสฺส องฺคนฺติปิ วุจฺจติ, พุทฺเธ อเวจฺจปฺปสาทาทีนํ เอตํ อธิวจนํฯ อิทมิธ อธิปฺเปตํฯ อริโยติ นิทฺโทโส นิรุปารมฺโภฯ ญาโยติ ปฏิจฺจสมุปฺปนฺนํ ญตฺวา ฐิตญาณมฺปิ ปฏิจฺจสมุปฺปาโทปิฯ ยถาห – ‘‘ญาโย วุจฺจติ ปฏิจฺจสมุปฺปาโท, อริโยปิ อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค ญาโย’’ติฯ ปญฺญายาติ อปราปรํ อุปฺปนฺนาย วิปสฺสนาปญฺญายฯ สุทิฏฺโฐ โหตีติ อปราปรํ อุปฺปชฺชิตฺวา ทสฺสนวเสน สุฏฺฐุ ทิฏฺโฐฯ

ขีณนิรโยติอาทีสุ อายติํ ตตฺถ อนุปฺปชฺชนตาย ขีโณ นิรโย มยฺหนฺติ โส อหํ ขีณนิรโยฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ โสตาปนฺโนติ มคฺคโสตํ อาปนฺโนฯ อวินิปาตธมฺโมติ น วินิปาตสภาโว ฯ นิยโตติ ปฐมมคฺคสงฺขาเตน สมฺมตฺตนิยาเมน นิยโตฯ สมฺโพธิปรายโนติ อุตฺตริมคฺคตฺตยสงฺขาโต สมฺโพธิ ปรํ อยนํ มยฺหนฺติ โสหํ สมฺโพธิปรายโน, ตํ สมฺโพธิํ อวสฺสํ อภิสมฺพุชฺฌนโกติ อตฺโถฯ

ปาณาติปาตปจฺจยาติ ปาณาติปาตกมฺมการณาฯ ภยํ เวรนฺติ อตฺถโต เอกํฯ เวรญฺจ นาเมตํ ทุวิธํ โหติ พาหิรํ อชฺฌตฺติกนฺติฯ เอเกน หิ เอกสฺส ปิตา มาริโต โหติ, โส จินฺเตสิ ‘‘เอเตน กิร เม ปิตา มาริโต, อหมฺปิ ตํเยว มาเรสฺสามี’’ติ นิสิตํ สตฺถํ อาทาย จรติฯ ยา ตสฺส อพฺภนฺตเร อุปฺปนฺนเวรเจตนา, อิทํ พาหิรํ เวรํ นามฯ ยา ปน อิตรสฺส ‘‘อยํ กิร มํ มาเรสฺสามีติ จรติ, อหเมว นํ ปฐมตรํ มาเรสฺสามี’’ติ เจตนา อุปฺปชฺชติ, อิทํ อชฺฌตฺติกํ เวรํ นามฯ อิทํ ตาว อุภยมฺปิ ทิฏฺฐธมฺมิกเมวฯ ยา ปน ตํ นิรเย อุปฺปนฺนํ ทิสฺวา ‘‘เอตํ ปหริสฺสามี’’ติ ชลิตํ อยมุคฺครํ คณฺหโต นิรยปาลสฺส เจตนา อุปฺปชฺชติ, อิทมสฺส สมฺปรายิกํ พาหิรเวรํฯ ยา จสฺส ‘‘อยํ นิทฺโทสํ มํ ปหริสฺสามีติ อาคจฺฉติ, อหเมว นํ ปฐมตรํ ปหริสฺสามี’’ติ เจตนา อุปฺปชฺชติ, อิทมสฺส สมฺปรายิกํ อชฺฌตฺตเวรํฯ ยํ ปเนตํ พาหิรเวรํ, ตํ อฏฺฐกถายํ ‘‘ปุคฺคลเวร’’นฺติ วุตฺตํฯ ทุกฺขํ โทมนสฺสนฺติ อตฺถโต เอกเมวฯ ยถา เจตฺถ, เอวํ เสสปเทสุปิ ‘‘อิมินา มม ภณฺฑํ หฏํ , มยฺหํ ทาเรสุ จาริตฺตํ อาปนฺนํ, มุสา วตฺวา อตฺโถ ภคฺโค, สุรามทมตฺเตน อิทํ นาม กต’’นฺติอาทินา นเยน เวรุปฺปตฺติ เวทิตพฺพาฯ อเวจฺจปฺปสาเทนาติ อธิคเตน อจลปฺปสาเทนฯ อริยกนฺเตหีติ ปญฺจหิ สีเลหิฯ ตานิ หิ อริยานํ กนฺตานิ ปิยานิฯ ภวนฺตรคตาปิ อริยา ตานิ น วิชหนฺติ, ตสฺมา ‘‘อริยกนฺตานี’’ติ วุจฺจนฺติฯ เสสเมตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ สิยา, ตํ สพฺพํ วิสุทฺธิมคฺเค อนุสฺสตินิทฺเทเส วุตฺตเมวฯ ปฐมํฯ

2. ทุติยปญฺจเวรภยสุตฺตวณฺณนา

[42] ทุติเย ภิกฺขูนํ กถิตภาวมตฺตเมว วิเสโสฯ ทุติยํฯ