เมนู

อริยมคฺโค จ นาเมโส วฏฺฏํ นิโรเธนฺโต วฏฺฏํ สมุจฺฉินฺทนฺโต อุปฺปชฺชติ , ตเทว ตํ วฏฺฏํ อุจฺเฉททิฏฺฐิยา คหิตาการสฺส สมฺภเว สติ วินาว มคฺคภาวนาย นิรุชฺฌตีติ มคฺคภาวนา นิรตฺถกา โหติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘พฺรหฺมจริยวาโส น โหตี’’ติฯ

ทุติยนเย อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรนฺติ ยสฺส อยํ ทิฏฺฐิ, โส ‘‘สรีรํ อิเธว อุจฺฉิชฺชติ, น ชีวิตํ, ชีวิตํ ปน ปญฺชรโต สกุโณ วิย ยถาสุขํ คจฺฉตี’’ติ คณฺหาติฯ เอวํ คณฺหโต สา ทิฏฺฐิ ‘‘อิมสฺมา โลกา ชีวิตํ ปรโลกํ คต’’นฺติ คหิตตฺตา สสฺสตทิฏฺฐิ นาม โหติฯ อยญฺจ อริยมคฺโค เตภูมกวฏฺฏํ วิวฏฺเฏนฺโต อุปฺปชฺชติ, โส เอกสงฺขาเรปิ นิจฺเจ ธุเว สสฺสเต สติ อุปฺปนฺโนปิ วฏฺฏํ วิวฏฺเฏตุํ น สกฺโกตีติ มคฺคภาวนา นิรตฺถกา โหติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรนฺติ วา ภิกฺขุ ทิฏฺฐิยา สติ พฺรหฺมจริยวาโส น โหตี’’ติฯ

วิสูกายิกานีติอาทิ สพฺพํ มิจฺฉาทิฏฺฐิเววจนเมวฯ สา หิ สมฺมาทิฏฺฐิยา วินิวิชฺฌนฏฺเฐน วิสูกมิว อตฺตานํ อาวรณโต วิสูกายิกํ, สมฺมาทิฏฺฐิํ อนนุวตฺติตฺวา ตสฺสา วิโรเธน ปวตฺตนโต วิเสวิตํ, กทาจิ อุจฺเฉทสฺส กทาจิ สสฺสตสฺส คหณโต วิรูปํ ผนฺทิตํ วิปฺผนฺทิตนฺติ วุจฺจติฯ ตาลาวตฺถุกตานีติ ตาลวตฺถุ วิย กตานิ, ปุน อวิรุหณฏฺเฐน มตฺถกจฺฉินฺนตาโล วิย สมูลํ ตาลํ อุทฺธริตฺวา ตสฺส ปติฏฺฐิตฏฺฐานํ วิย จ กตานีติ อตฺโถฯ อนภาวํกตานีติ อนุอภาวํ กตานีติฯ ปญฺจมํฯ

6. ทุติยอวิชฺชาปจฺจยสุตฺตวณฺณนา

[36] ฉฏฺเฐ อิติ วา, ภิกฺขเว, โย วเทยฺยาติ ตสฺสํ ปริสติ ทิฏฺฐิคติโก ปญฺหํ ปุจฺฉิตุกาโม อตฺถิ, โส ปน อวิสารทธาตุโก อุฏฺฐาย ทสพลํ ปุจฺฉิตุํ น สกฺโกติ, ตสฺมา ตสฺส อชฺฌาสเยน สยเมว ปุจฺฉิตฺวา วิสฺสชฺเชนฺโต สตฺถา เอวมาหฯ ฉฏฺฐํฯ

7. นตุมฺหสุตฺตวณฺณนา

[37] สตฺตเม น ตุมฺหากนฺติ อตฺตนิ หิ สติ อตฺตนิยํ นาม โหติฯ อตฺตาเยว จ นตฺถิ, ตสฺมา ‘‘น ตุมฺหาก’’นฺติ อาหฯ นปิ อญฺเญสนฺติ อญฺโญ นาม ปเรสํ อตฺตา, ตสฺมิํ สติ อญฺเญสํ นาม สิยา, โสปิ นตฺถิ, ตสฺมา ‘‘นปิ อญฺเญส’’นฺติ อาหฯ ปุราณมิทํ, ภิกฺขเว, กมฺมนฺติ นยิทํ ปุราณกมฺมเมว, ปุราณกมฺมนิพฺพตฺโต ปเนส กาโย, ตสฺมา ปจฺจยโวหาเรน เอวํ วุตฺโตฯ อภิสงฺขตนฺติอาทิ กมฺมโวหารสฺเสว วเสน ปุริมลิงฺคสภาคตาย วุตฺตํ, อยํ ปเนตฺถ อตฺโถ – อภิสงฺขตนฺติ ปจฺจเยหิ กโตติ ทฏฺฐพฺโพฯ อภิสญฺเจตยิตนฺติ เจตนาวตฺถุโก เจตนามูลโกติ ทฏฺฐพฺโพฯ เวทนิยนฺติ เวทนิยวตฺถูติ ทฏฺฐพฺโพฯ สตฺตมํฯ

8. เจตนาสุตฺตวณฺณนา

[38] อฏฺฐเม ยญฺจ, ภิกฺขเว, เจเตตีติ ยํ เจตนํ เจเตติ, ปวตฺเตตีติ อตฺโถฯ ยญฺจ ปกปฺเปตีติ ยํ ปกปฺปนํ ปกปฺเปติ, ปวตฺเตติจฺเจว อตฺโถฯ ยญฺจ อนุเสตีติ ยญฺจ อนุสยํ อนุเสติ, ปวตฺเตติจฺเจว อตฺโถฯ เอตฺถ จ เจเตตีติ เตภูมกกุสลากุสลเจตนา คหิตา, ปกปฺเปตีติ อฏฺฐสุ โลภสหคตจิตฺเตสุ ตณฺหาทิฏฺฐิกปฺปา คหิตา, อนุเสตีติ ทฺวาทสนฺนํ เจตนานํ สหชาตโกฏิยา เจว อุปนิสฺสยโกฏิยา จ อนุสโย คหิโตฯ อารมฺมณเมตํ โหตีติ (เจตนาทิธมฺมชาเต สติ กมฺมวิญฺญาณสฺส อุปฺปตฺติยา อวาริตตฺตา) เอตํ เจตนาทิธมฺมชาตํ ปจฺจโย โหติฯ ปจฺจโย หิ อิธ อารมฺมณนฺติ อธิปฺเปตาฯ วิญฺญาณสฺส ฐิติยาติ กมฺมวิญฺญาณสฺส ฐิตตฺถํฯ อารมฺมเณ สตีติ ตสฺมิํ ปจฺจเย สติฯ ปติฏฺฐา วิญฺญาณสฺส โหตีติ ตสฺส กมฺมวิญฺญาณสฺส ปติฏฺฐา โหติฯ ตสฺมิํ ปติฏฺฐิเต วิญฺญาเณติ ตสฺมิํ กมฺมวิญฺญาเณ ปติฏฺฐิเตฯ วิรูฬฺเหติ กมฺมํ ชวาเปตฺวา ปฏิสนฺธิอากฑฺฒนสมตฺถตาย นิพฺพตฺตมูเล ชาเตฯ ปุนพฺภวาภินิพฺพตฺตีติ ปุนพฺภวสงฺขาตา อภินิพฺพตฺติฯ