4. ทุติยญาณวตฺถุสุตฺตวณฺณนา

[34] จตุตฺเถ สตฺตสตฺตรีติ สตฺต จ สตฺตริ จฯ พฺยญฺชนภาณกา กิร เต ภิกฺขู, พหุพฺยญฺชนํ กตฺวา วุจฺจมาเน ปฏิวิชฺฌิตุํ สกฺโกนฺติ, ตสฺมา เตสํ อชฺฌาสเยน อิทํ สุตฺตํ วุตฺตํฯ ธมฺมฏฺฐิติญาณนฺติ ปจฺจยากาเร ญาณํฯ ปจฺจยากาโร หิ ธมฺมานํ ปวตฺติฏฺฐิติการณตฺตา ธมฺมฏฺฐิตีติ วุจฺจติ, เอตฺถ ญาณํ ธมฺมฏฺฐิติญาณํ, เอตสฺเสว ฉพฺพิธสฺส ญาณสฺเสตํ อธิวจนํฯ ขยธมฺมนฺติ ขยคมนสภาวํฯ วยธมฺมนฺติ วยคมนสภาวํฯ วิราคธมฺมนฺติ วิรชฺชนสภาวํฯ นิโรธธมฺมนฺติ นิรุชฺฌนสภาวํฯ สตฺตสตฺตรีติ เอเกกสฺมิํ สตฺต สตฺต กตฺวา เอกาทสสุ ปเทสุ สตฺตสตฺตริฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต วิปสฺสนาปฏิวิปสฺสนา กถิตาฯ จตุตฺถํฯ

5. อวิชฺชาปจฺจยสุตฺตวณฺณนา

[35] ปญฺจเม สมุทโย โหตีติ สตฺถา อิเธว เทสนํ โอสาเปสิฯ กิํการณาติ? ทิฏฺฐิคติกสฺส โอกาสทานตฺถํฯ ตสฺสญฺหิ ปริสติ อุปารมฺภจิตฺโต ทิฏฺฐิคติโก อตฺถิ, โส ปญฺหํ ปุจฺฉิสฺสติ, อถสฺสาหํ วิสฺสชฺเชสฺสามีติ ตสฺส โอกาสทานตฺถํ เทสนํ โอสาเปสิฯ โน กลฺโล ปญฺโหติ อยุตฺโต ปญฺโหฯ ทุปฺปญฺโห เอโสติ อตฺโถฯ นนุ จ ‘‘กตมํ นุ โข, ภนฺเต, ชรามรณ’’นฺติ? อิทํ สุปุจฺฉิตนฺติฯ กิญฺจาปิ สุปุจฺฉิตํ, ยถา ปน สตสหสฺสคฺฆนิเก สุวณฺณถาเล วฑฺฒิตสฺส สุโภชนสฺส มตฺถเก อามลกมตฺเตปิ คูถปิณฺเฑ ฐปิเต สพฺพํ โภชนํ ทุพฺโภชนํ โหติ ฉฑฺเฑตพฺพํ, เอวเมว ‘‘กสฺส จ ปนิทํ ชรามรณ’’นฺติ? อิมินา สตฺตูปลทฺธิวาทปเทน คูถปิณฺเฑน ตํ โภชนํ ทุพฺโภชนํ วิย อยมฺปิ สพฺโพ ทุปฺปญฺโหว ชาโตติฯ

พฺรหฺมจริยวาโสติ อริยมคฺควาโสฯ ตํ ชีวํ ตํ สรีรนฺติ ยสฺส หิ อยํ ทิฏฺฐิ, โส ‘‘ชีเว อุจฺฉิชฺชมาเน สรีรํ อุจฺฉิชฺชติ, สรีเร อุจฺฉิชฺชนฺเต ชีวิตํ อุจฺฉิชฺชตี’’ติ คณฺหาติฯ เอวํ คณฺหโต สา ทิฏฺฐิ ‘‘สตฺโต อุจฺฉิชฺชตี’’ติ คหิตตฺตา อุจฺเฉททิฏฺฐิ นาม โหติ ฯ สเจ ปน สงฺขาราว อุปฺปชฺชนฺติ เจว นิรุชฺฌนฺติ จาติ คณฺเหยฺย, สาสนาวจรา สมฺมาทิฏฺฐิ นาม ภเวยฺยฯ