เมนู

สญฺเจตนามูลกญฺหิ อชฺฌตฺตํ สุขทุกฺขํ อุปฺปชฺเชยฺย, สา สญฺเจตนา เอเตสํ วิรุหนาทีนํ อตฺถานํ อภาเวน ตสฺส สุขทุกฺขสฺส เนว เขตฺตํ, น วตฺถุ น อายตนํ, น อธิกรณํ โหตีติฯ อิมสฺมิํ สุตฺเต เวทนาทีสุ สุขทุกฺขเมว กถิตํ, ตญฺจ โข วิปากเมวาติฯ ปญฺจมํฯ

ฉฏฺฐํ อุปวาณสุตฺตํ อุตฺตานเมวฯ เอตฺถ ปน วฏฺฏทุกฺขเมว กถิตนฺติฯ ฉฏฺฐํฯ

7. ปจฺจยสุตฺตวณฺณนา

[27-28] สตฺตเม ปฏิปาฏิยา วุตฺเตสุ ปริโยสานปทํ คเหตฺวา กตมญฺจ, ภิกฺขเว, ชรามรณนฺติอาทิ วุตฺตํฯ เอวํ ปจฺจยํ ปชานาตีติ เอวํ ทุกฺขสจฺจวเสน ปจฺจยํ ชานาติฯ ปจฺจยสมุทยาทโยปิ สมุทยสจฺจาทีนํเยว วเสน เวทิตพฺพาฯ ทิฏฺฐิสมฺปนฺโนติ มคฺคทิฏฺฐิยา สมฺปนฺโนฯ ทสฺสนสมฺปนฺโนติ ตสฺเสว เววจนํฯ อาคโต อิมํ สทฺธมฺมนฺติ มคฺคสทฺธมฺมํ อาคโตฯ ปสฺสตีติ มคฺคสทฺธมฺมเมว ปสฺสติฯ เสกฺเขน ญาเณนาติ มคฺคญาเณเนวฯ เสกฺขาย วิชฺชายาติ มคฺควิชฺชาย เอวฯ ธมฺมโสตํ สมาปนฺโนติ มคฺคสงฺขาตเมว ธมฺมโสตํ สมาปนฺโนฯ อริโยติ ปุถุชฺชนภูมิํ อติกฺกนฺโตฯ นิพฺเพธิกปญฺโญติ นิพฺเพธิกปญฺญาย สมนฺนาคโตฯ อมตทฺวารํ อาหจฺจ ติฏฺฐตีติ อมตํ นาม นิพฺพานํ, ตสฺส ทฺวารํ อริยมคฺคํ อาหจฺจ ติฏฺฐตีติฯ อฏฺฐมํ อุตฺตานเมวฯ สตฺตมอฏฺฐมานิฯ

9. สมณพฺราหฺมณสุตฺตวณฺณนา

[29-30] นวมํ อกฺขรภาณกานํ ภิกฺขูนํ อชฺฌาสเยน วุตฺตํฯ เต หิ ปรีติ อุปสคฺคํ ปกฺขิปิตฺวา วุจฺจมาเน ปฏิวิชฺฌิตุํ สกฺโกนฺติฯ นวมํฯ

ทสเม สพฺพํ อุตฺตานเมวฯ อิเมสุ ทฺวีสุ สุตฺเตสุ จตุสจฺจปฏิเวโธว กถิโตฯ ทสมํฯ

ทสพลวคฺโค ตติโยฯ

4. กฬารขตฺติยวคฺโค

1. ภูตสุตฺตวณฺณนา

[31] กฬารขตฺติยวคฺคสฺส ปฐเม อชิตปญฺเหติ อชิตมาณเวน ปุจฺฉิตปญฺเหฯ สงฺขาตธมฺมาเสติ สงฺขาตธมฺมา วุจฺจนฺติ ญาตธมฺมา ตุลิตธมฺมา ตีริตธมฺมาฯ เสกฺขาติ สตฺต เสกฺขาฯ ปุถูติ เตเยว สตฺต ชเน สนฺธาย ปุถูติ วุตฺตํฯ อิธาติ อิมสฺมิํ สาสเนฯ นิปโกติ เนปกฺกํ วุจฺจติ ปญฺญา, ตาย สมนฺนาคตตฺตา นิปโก, ตฺวํ ปณฺฑิโต ปพฺรูหีติ ยาจติฯ อิริยนฺติ วุตฺติํ อาจารํ โคจรํ วิหารํ ปฏิปตฺติํฯ มาริสาติ ภควนฺตํ อาลปติฯ เสกฺขานญฺจ สงฺขาตธมฺมานญฺจ ขีณาสวานญฺจ ปฏิปตฺติํ มยา ปุจฺฉิโต ปณฺฑิต, มาริส, มยฺหํ กเถหีติ อยเมตฺถ สงฺเขปตฺโถฯ

ตุณฺหี อโหสีติ กสฺมา ยาว ตติยํ ปุฏฺโฐ ตุณฺหี อโหสิ? กิํ ปญฺเห กงฺขติ, อุทาหุ อชฺฌาสเยติ? อชฺฌาสเย กงฺขติ, โน ปญฺเหฯ เอวํ กิรสฺส อโหสิ – ‘‘สตฺถา มํ เสกฺขาเสกฺขานํ อาคมนียปฏิปทํ กถาเปตุกาโม; สา จ ขนฺธวเสน ธาตุวเสน อายตนวเสน ปจฺจยาการวเสนาติ พหูหิ การเณหิ สกฺกา กเถตุํฯ กถํ กเถนฺโต นุ โข สตฺถุ อชฺฌาสยํ คเหตฺวา กเถตุํ สกฺขิสฺสามี’’ติ? อถ สตฺถา จินฺเตสิ – ‘‘ฐเปตฺวา มํ อญฺโญ ปตฺตํ อาทาย จรนฺโต สาวโก นาม ปญฺญาย สาริปุตฺตสโม นตฺถิฯ อยมฺปิ มยา ปญฺหํ ปุฏฺโฐ ยาว ตติยํ ตุณฺหี เอวฯ ปญฺเห นุ โข กงฺขติ, อุทาหุ อชฺฌาสเย’’ติฯ อถ ‘‘อชฺฌาสเย’’ติ ญตฺวา ปญฺหกถนตฺถาย นยํ ททมาโน ภูตมิทนฺติ, สาริปุตฺต, ปสฺสสีติ อาหฯ

ตตฺถ ภูตนฺติ ชาตํ นิพฺพตฺตํ, ขนฺธปญฺจกสฺเสตํ นามํฯ อิติ สตฺถา ‘‘ปญฺจกฺขนฺธวเสน, สาริปุตฺต, อิมํ ปญฺหํ กเถหี’’ติ เถรสฺส นยํ เทติฯ สหนยทาเนน ปน เถรสฺส ตีเร ฐิตปุริสสฺส วิวโฏ เอกงฺคโณ มหาสมุทฺโท วิย นยสเตน นยสหสฺเสน ปญฺหพฺยากรณํ อุปฏฺฐาสิฯ อถ นํ พฺยากโรนฺโต ภูตมิทนฺติ, ภนฺเตติอาทิมาหฯ ตตฺถ ภูตมิทนฺติ อิทํ นิพฺพตฺตํ ขนฺธปญฺจกํฯ สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสตีติ สห วิปสฺสนาย มคฺคปญฺญาย สมฺมา ปสฺสติฯ