6. ลกุณฺฑกภทฺทิยสุตฺตวณฺณนา

[240] ฉฏฺเฐ ทุพฺพณฺณนฺติ วิรูปสรีรวณฺณํฯ โอโกฏิมกนฺติ รสฺสํฯ ปริภูตรูปนฺติ ปมาณวเสน ปริภูตชาติกํฯ ตํ กิร ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู, ‘‘อาวุโส ภทฺทิย, อาวุโส, ภทฺทิยา’’ติ ตตฺถ ตตฺถ ปรามสิตฺวา นานปฺปการํ กีฬนฺติ อากฑฺฒนฺติ ปริกฑฺฒนฺติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ปริภูตรูป’’นฺติฯ กสฺมา ปเนส เอวรูโป ชาโต? อยํ กิร อตีเต เอโก มหาราชา อโหสิ, ตสฺส มหลฺลกา จ มหลฺลกิตฺถิโย จ ปฏิกูลา โหนฺติฯ โส สเจ มหลฺลเก ปสฺสติ, เตสํ จูฬํ ฐปาเปตฺวา กจฺฉํ พนฺธาเปตฺวา ยถารุจิ กีฬาเปติฯ มหลฺลกิตฺถิโยปิ ทิสฺวา ตาสมฺปิ อิจฺฉิติจฺฉิตํ วิปฺปการํ กตฺวา ยถารุจิ กีฬาเปติฯ เตสํ ปุตฺตธีตาทีนํ สนฺติเก มหาสารชฺชํ อุปฺปชฺชติฯ ตสฺส ปาปกิริยา ปถวิโต ปฏฺฐาย ฉเทวโลเก เอกโกลาหลํ อกาสิฯ

อถ สกฺโก จินฺเตสิ – ‘‘อยํ อนฺธพาโล มหาชนํ วิเหเฐติ, กริสฺสามิสฺส นิคฺคห’’นฺติฯ โส มหลฺลกคามิยวณฺณํ กตฺวา ยานเก เอกํ ตกฺกจาฏิํ อาโรเปตฺวา ยานํ เปเสนฺโต นครํ ปวิสติฯ ราชาปิ หตฺถิํ อารุยฺห นครโต นิกฺขนฺโต ตํ ทิสฺวา – ‘‘อยํ มหลฺลโก ตกฺกยานเกน อมฺหากํ อภิมุโข อาคจฺฉติ, วาเรถ วาเรถา’’ติ อาหฯ มนุสฺสา อิโต จิโต จ ปกฺขนฺทนฺตาปิ น ปสฺสนฺติฯ สกฺโก หิ ‘‘ราชาว มํ ปสฺสตุ, มา อญฺเญ’’ติ เอวํ อธิฏฺฐหิฯ อถ เตสุ มนุสฺเสสุ ‘‘กหํ, เทว, กหํ เทวา’’ติ วทนฺเตสุ เอว ราชา สห หตฺถินา วจฺโฉ วิย เธนุยา ยานสฺส เหฏฺฐา ปาวิสิฯ สกฺโก ตกฺกจาฏิํ ภินฺทิฯ

ราชา สีสโต ปฏฺฐาย ตกฺเกน กิลินฺนสรีโร อโหสิฯ โส สรีรํ อุพฺพฏฺฏาเปตฺวา อุยฺยานโปกฺขรณิยํ นฺหตฺวา อลงฺกตสรีโร นครํ ปวิสนฺโต ปุน ตํ อทฺทสฯ ทิสฺวา ‘‘อยํ โส อมฺเหหิ ทิฏฺฐมหลฺลโก ปุน ทิสฺสติฯ วาเรถ วาเรถ น’’นฺติ อาหฯ มนุสฺสา ‘‘กหํ, เทว, กหํ, เทวา’’ติ อิโต จิโต จ วิธาวิํสุฯ โส ปฐมวิปฺปการเมว ปุน ปาปุณิฯ

ตสฺมิํ ขเณ สกฺโก โคเณ จ ยานญฺจ อนฺตรธาเปตฺวา อากาเส ฐตฺวา อาห, ‘‘อนฺธพาล, ตฺวํ มยิ ตกฺกวาณิชโก เอโส’’ติ สญฺญํ กโรสิ, สกฺโกหํ เทวราชา, ‘‘ตเวตํ ปาปกิริยํ นิวาเรสฺสามี’’ติ อาคโต, ‘‘มา ปุน เอวรูปํ อกาสี’’ติ สนฺตชฺเชตฺวา อคมาสิฯ อิมินา กมฺเมน โส ทุพฺพณฺโณ อโหสิฯ

วิปสฺสีสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล ปเนส จิตฺตปตฺตโกกิโล นาม หุตฺวา เขเม มิคทาเย วสนฺโต เอกทิวสํ หิมวนฺตํ คนฺตฺวา มธุรํ อมฺพผลํ ตุณฺเฑน คเหตฺวา อาคจฺฉนฺโต ภิกฺขุสงฺฆปริวารํ สตฺถารํ ทิสฺวา จินฺเตสิ – ‘‘อหํ อญฺเญสุ ทิวเสสุ ริตฺตโก ตถาคตํ ปสฺสามิฯ อชฺช ปน เม อิมํ อมฺพปกฺกํ อตฺถิ, ทสพลสฺส ตํ ทสฺสามี’’ติ โอตริตฺวา อากาเส จรติฯ สตฺถา ตสฺส จิตฺตํ ญตฺวา อุปฏฺฐากํ โอโลเกสิฯ โส ปตฺตํ นีหริตฺวา ทสพลํ วนฺทิตฺวา สตฺถุ หตฺเถ ฐเปสิฯ โกกิโล ทสพลสฺส ปตฺเต อมฺพปกฺกํ ปติฏฺฐาเปสิฯ สตฺถา ตตฺเถว นิสีทิตฺวา ตํ ปริภุญฺชิฯ โกกิโล ปสนฺนจิตฺโต ปุนปฺปุนํ ทสพลสฺส คุเณ อาวชฺเชตฺวา ทสพลํ วนฺทิตฺวา อตฺตโน กุลาวกํ คนฺตฺวา สตฺตาหํ ปีติสุเขเนว วีตินาเมสิฯ อิมินา กมฺเมน สโร มธุโร อโหสิฯ

กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล ปน เจติเย อารทฺเธ ‘‘กิํปมาณํ กโรม? สตฺตโยชนปฺปมาณํฯ อติมหนฺตํ เอตํ, ฉโยชนปฺปมาณํ กโรมฯ อิทมฺปิ อติมหนฺตํ, ปญฺจโยชนํ กโรม, จตุโยชนํ, ติโยชนํ, ทฺวิโยชน’’นฺติฯ อยํ ตทา เชฏฺฐกวฑฺฒกี หุตฺวา, ‘‘เอวํ, โภ, อนาคเต สุขปฏิชคฺคิตํ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติ วตฺวา รชฺชุํ อาทาย ปริกฺขิปนฺโต คาวุตมตฺตเก ฐตฺวา, ‘‘เอเกกํ มุขํ คาวุตํ โหตุ, เจติยํ โยชนาวฏฺฏํ โยชนุพฺเพธํ ภวิสฺสตี’’ติ อาหฯ เต ตสฺส วจเน อฏฺฐํสุฯ เจติยํ สตฺตทิวสสตฺตมาสาธิเกหิ สตฺตหิ สํวจฺฉเรหิ นิฏฺฐิตํฯ อิติ อปฺปมาณสฺส พุทฺธสฺส ปมาณํ อกาสีติฯ เตน กมฺเมน โอโกฏิมโก ชาโตฯ

หตฺถโย ปสทา มิคาติ หตฺถิโน จ ปสทมิคา จฯ นตฺถิ กายสฺมิํ ตุลฺยตาติ กายสฺมิํ ปมาณํ นาม นตฺถิ, อการณํ กายปมาณนฺติ อตฺโถฯ ฉฏฺฐํฯ

7. วิสาขสุตฺตวณฺณนา

[241] สตฺตเม โปริยา วาจายาติ ปุรวาสีนํ นครมนุสฺสานํ วาจาสทิสาย อปริหีนกฺขรปทาย มธุรวาจายฯ วิสฺสฏฺฐายาติ อสนฺทิทฺธาย อปลิพุทฺธาย, ปิตฺตเสมฺเหหิ อนุปหตายาติ อตฺโถฯ อเนลคลายาติ ยถา ทนฺธมนุสฺสา มุเขน เขฬํ คฬนฺเตน วาจํ ภาสนฺติ, น เอวรูปาย, อถ โข นิทฺโทสาย วิสทวาจายฯ ปริยาปนฺนายาติ จตุสจฺจปริยาปนฺนาย จตฺตาริ สจฺจานิ อมุญฺจิตฺวา ปวตฺตายฯ อนิสฺสิตายาติ วฏฺฏนิสฺสิตํ กตฺวา อกถิตายฯ ธมฺโม หิ อิสินํ ธโชติ นววิธโลกุตฺตรธมฺโม อิสีนํ ธโช นามาติฯ สตฺตมํฯ

8. นนฺทสุตฺตวณฺณนา

[242] อฏฺฐเม อาโกฏิตปจฺจาโกฏิตานีติ เอกสฺมิํ ปสฺเส ปาณินา วา มุคฺคเรน วา อาโกฏเนน อาโกฏิตานิ, ปริวตฺเตตฺวา อาโกฏเนน ปจฺจาโกฏิตานิฯ อญฺเชตฺวาติ อญฺชเนน ปูเรตฺวาฯ อจฺฉํ ปตฺตนฺติ วิปฺปสนฺนวณฺณํ มตฺติกาปตฺตํฯ กสฺมา ปน เถโร เอวมกาสีติ? สตฺถุ อชฺฌาสยชานนตฺถํฯ เอวํ กิรสฺส อโหสิ ‘‘สเจ สตฺถา ‘โสภติ วต เม อยํ กนิฏฺฐภาติโก’ติ วกฺขติ, ยาวชีวํ อิมินา วากาเรน จริสฺสามิฯ สเจ เอตฺถ โทสํ ทสฺสติ, อิมํ อาการํ ปหาย สงฺการโจฬํ คเหตฺวา จีวรํ กตฺวา ธาเรนฺโต ปริยนฺตเสนาสเน วสนฺโต จริสฺสามี’’ติฯ อสฺสสีติ ภวิสฺสสิฯ

อญฺญาตุญฺเฉนาติ อภิลกฺขิเตสุ อิสฺสรชนเคเหสุ กฏุกภณฺฑสมฺภารํ สุคนฺธํ โภชนํ ปริเยสนฺตสฺส อุญฺโฉ ญาตุญฺโฉ นามฯ ฆรปฏิปาฏิยา ปน ทฺวาเร ฐิเตน ลทฺธํ มิสฺสกโภชนํ อญฺญาตุญฺโฉ นามฯ อยมิธ อธิปฺเปโตฯ กาเมสุ อนเปกฺขินนฺติ วตฺถุกามกิเลสกาเมสุ นิรเปกฺขํฯ อารญฺญิโก จาติอาทิ สพฺพํ สมาทานวเสเนว วุตฺตํฯ กาเมสุ จ อนเปกฺโขติ อิทํ สุตฺตํ เทวโลเก อจฺฉราโย ทสฺเสตฺวา อาคเตน อปรภาเค กถิตํฯ อิมสฺส กถิตทิวสโต ปฏฺฐาย เถโร ฆเฏนฺโต วายมนฺโต กติปาเหเนว อรหตฺเต ปติฏฺฐาย สเทวเก โลเก อคฺคทกฺขิเณยฺโย ชาโตฯ อฏฺฐมํฯ