อิเม ปน เถรา อุปมํ อาหรนฺตา สริกฺขเกเนว จ วิชฺชมานคุเณน จ อาหริํสุฯ กถํ? อยญฺหิ อิทฺธิ นาม อจฺจุคฺคตฏฺเฐน เจว วิปุลฏฺเฐน จ หิมวนฺตสทิสา, ปญฺญา จตุภูมกธมฺเม อนุปวิสิตฺวา ฐิตฏฺเฐน สพฺพพฺยญฺชเนสุ อนุปวิฏฺฐโลณรสสทิสาฯ เอวํ ตาว สริกฺขกฏฺเฐน อาหริํสุฯ สมาธิลกฺขณํ ปน มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรสฺส วิภูตํ ปากฏํฯ กิญฺจาปิ สาริปุตฺตตฺเถรสฺส อวิชฺชมานอิทฺธิ นาม นตฺถิ, ภควตา ปน ‘‘เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ อิทฺธิมนฺตานํ ยทิทํ มหาโมคฺคลฺลาโน’’ติ อยเมว เอตทคฺเค ฐปิโตฯ วิปสฺสนาลกฺขณํ ปน สาริปุตฺตตฺเถรสฺส วิภูตํ ปากฏํฯ กิญฺจาปิ มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรสฺสาปิ ปญฺญา อตฺถิ, ภควตา ปน ‘‘เอตทคฺคํ, ภิกฺขเว, มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ มหาปญฺญานํ ยทิทํ สาริปุตฺโต’’ติ (อ. นิ. 1.189) อยเมว เอตทคฺเค ฐปิโตฯ ตสฺมา ยถา เอเต อญฺญมญฺญสฺส ธุรํ น ปาปุณนฺติ, เอวํ วิชฺชมานคุเณน อาหริํสุฯ สมาธิลกฺขณสฺมิญฺหิ มหาโมคฺคลฺลาโน นิปฺผตฺติํ คโต, วิปสฺสนาลกฺขเณ สาริปุตฺตตฺเถโร, ทฺวีสุปิ เอเตสุ สมฺมาสมฺพุทฺโธติฯ ตติยํฯ

4. นวสุตฺตวณฺณนา

[238] จตุตฺเถ อปฺโปสฺสุกฺโกติ นิรุสฺสุกฺโกฯ สงฺกสายตีติ วิหรติฯ เวยฺยาวจฺจนฺติ จีวเร กตฺตพฺพกิจฺจํฯ อาภิเจตสิกานนฺติ อภิจิตฺตํ อุตฺตมจิตฺตํ นิสฺสิตานํฯ นิกามลาภีติ อิจฺฉิติจฺฉิตกฺขเณ สมาปชฺชนสมตฺถตาย นิกามลาภีฯ อกิจฺฉลาภีติ ฌานปาริปนฺถิเก สุเขน วิกฺขมฺเภตฺวา สมาปชฺชนสมตฺถตาย อทุกฺขลาภีฯ อกสิรลาภีติ ยถาปริจฺเฉเทน วุฏฺฐานสมตฺถตาย วิปุลลาภี, ปคุณชฺฌาโนติ อตฺโถฯ สิถิลมารพฺภาติ สิถิลวีริยํ ปวตฺเตตฺวาฯ จตุตฺถํฯ

5. สุชาตสุตฺตวณฺณนา

[239] ปญฺจเม อภิรูโปติ อญฺญานิ รูปานิ อติกฺกนฺตรูโปฯ ทสฺสนีโยติ ทฏฺฐพฺพยุตฺโตฯ ปาสาทิโกติ ทสฺสเนน จิตฺตํ ปสาเทตุํ สมตฺโถฯ วณฺณโปกฺขรตายาติ ฉวิวณฺณสุนฺทรตายฯ ปญฺจมํฯ

6. ลกุณฺฑกภทฺทิยสุตฺตวณฺณนา

[240] ฉฏฺเฐ ทุพฺพณฺณนฺติ วิรูปสรีรวณฺณํฯ โอโกฏิมกนฺติ รสฺสํฯ ปริภูตรูปนฺติ ปมาณวเสน ปริภูตชาติกํฯ ตํ กิร ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู, ‘‘อาวุโส ภทฺทิย, อาวุโส, ภทฺทิยา’’ติ ตตฺถ ตตฺถ ปรามสิตฺวา นานปฺปการํ กีฬนฺติ อากฑฺฒนฺติ ปริกฑฺฒนฺติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ปริภูตรูป’’นฺติฯ กสฺมา ปเนส เอวรูโป ชาโต? อยํ กิร อตีเต เอโก มหาราชา อโหสิ, ตสฺส มหลฺลกา จ มหลฺลกิตฺถิโย จ ปฏิกูลา โหนฺติฯ โส สเจ มหลฺลเก ปสฺสติ, เตสํ จูฬํ ฐปาเปตฺวา กจฺฉํ พนฺธาเปตฺวา ยถารุจิ กีฬาเปติฯ มหลฺลกิตฺถิโยปิ ทิสฺวา ตาสมฺปิ อิจฺฉิติจฺฉิตํ วิปฺปการํ กตฺวา ยถารุจิ กีฬาเปติฯ เตสํ ปุตฺตธีตาทีนํ สนฺติเก มหาสารชฺชํ อุปฺปชฺชติฯ ตสฺส ปาปกิริยา ปถวิโต ปฏฺฐาย ฉเทวโลเก เอกโกลาหลํ อกาสิฯ

อถ สกฺโก จินฺเตสิ – ‘‘อยํ อนฺธพาโล มหาชนํ วิเหเฐติ, กริสฺสามิสฺส นิคฺคห’’นฺติฯ โส มหลฺลกคามิยวณฺณํ กตฺวา ยานเก เอกํ ตกฺกจาฏิํ อาโรเปตฺวา ยานํ เปเสนฺโต นครํ ปวิสติฯ ราชาปิ หตฺถิํ อารุยฺห นครโต นิกฺขนฺโต ตํ ทิสฺวา – ‘‘อยํ มหลฺลโก ตกฺกยานเกน อมฺหากํ อภิมุโข อาคจฺฉติ, วาเรถ วาเรถา’’ติ อาหฯ มนุสฺสา อิโต จิโต จ ปกฺขนฺทนฺตาปิ น ปสฺสนฺติฯ สกฺโก หิ ‘‘ราชาว มํ ปสฺสตุ, มา อญฺเญ’’ติ เอวํ อธิฏฺฐหิฯ อถ เตสุ มนุสฺเสสุ ‘‘กหํ, เทว, กหํ เทวา’’ติ วทนฺเตสุ เอว ราชา สห หตฺถินา วจฺโฉ วิย เธนุยา ยานสฺส เหฏฺฐา ปาวิสิฯ สกฺโก ตกฺกจาฏิํ ภินฺทิฯ

ราชา สีสโต ปฏฺฐาย ตกฺเกน กิลินฺนสรีโร อโหสิฯ โส สรีรํ อุพฺพฏฺฏาเปตฺวา อุยฺยานโปกฺขรณิยํ นฺหตฺวา อลงฺกตสรีโร นครํ ปวิสนฺโต ปุน ตํ อทฺทสฯ ทิสฺวา ‘‘อยํ โส อมฺเหหิ ทิฏฺฐมหลฺลโก ปุน ทิสฺสติฯ วาเรถ วาเรถ น’’นฺติ อาหฯ มนุสฺสา ‘‘กหํ, เทว, กหํ, เทวา’’ติ อิโต จิโต จ วิธาวิํสุฯ โส ปฐมวิปฺปการเมว ปุน ปาปุณิฯ