7. อาณิสุตฺตวณฺณนา

[229] สตฺตเม ทสารหานนฺติ เอวํนามกานํ ขตฺติยานํฯ เต กิร สตโต ทสภาคํ คณฺหิํสุ, ตสฺมา ‘‘ทสารหา’’ติ ปญฺญายิํสุฯ อานโกติ เอวํลทฺธนาโม มุทิงฺโคฯ หิมวนฺเต กิร มหากุฬีรทโห อโหสิฯ ตตฺถ มหนฺโต กุฬีโร โอติณฺโณติณฺณํ หตฺถิํ ขาทติฯ อถ หตฺถี อุปทฺทุตา เอกํ กเรณุํ สกฺกริํสุ ‘‘อิมิสฺสา ปุตฺตํ นิสฺสาย อมฺหากํ โสตฺถิ ภวิสฺสตี’’ติฯ สาปิ มเหสกฺขํ ปุตฺตํ วิชายิฯ เต ตมฺปิ สกฺกริํสุฯ โส วุทฺธิปฺปตฺโต มาตรํ ปุจฺฉิ, ‘‘กสฺมา มํ เอเต สกฺกโรนฺตี’’ติ? สา ตํ ปวตฺติมาจิกฺขิฯ โส ‘‘กิํ มยฺหํ กุฬีโร ปโหติ? เอถ คจฺฉามา’’ติ มหาหตฺถิปริวาโร ตตฺถ คนฺตฺวา ปฐมเมว โอตริฯ กุฬีโร อุทกสทฺเทเนว อาคนฺตฺวา ตํ อคฺคเหสิฯ มหนฺโต กุฬีรสฺส อโฬ, โส ตํ อิโต วา เอตฺโต วา จาเลตุํ อสกฺโกนฺโต มุเข โสณฺฑํ ปกฺขิปิตฺวา วิรวิฯ หตฺถิโน ‘‘ยํนิสฺสาย มยํ ‘โสตฺถิ ภวิสฺสตี’ติ อมญฺญิมฺหา, โส ปฐมตรํ คหิโต’’ติ ตโต ตโต ปลายิํสุฯ

อถสฺส มาตา อวิทูเร ฐตฺวา ‘‘มยํ ถลนาคา, ตุมฺเห อุทกนาคา นาม, นาเคหิ นาโค น วิเหเฐตพฺโพ’’ติ กุฬีรํ ปิยวจเนน วตฺวา อิมํ คาถมาห –

‘‘เย กุฬีรา สมุทฺทสฺมิํ, คงฺคาย ยมุนาย จ;

เตสํ ตฺวํ วาริโช เสฏฺโฐ, มุญฺจ โรทนฺติยา ปช’’นฺติฯ

มาตุคามสทฺโท นาม ปุริเส โขเภตฺวา ติฏฺฐติ, ตสฺมา โส คหณํ สิถิลมกาสิฯ หตฺถิโปโต เวเคน อุโภ ปาเท อุกฺขิปิตฺวา ตํ ปิฏฺฐิยํ อกฺกมิฯ สห อกฺกมนา ปิฏฺฐิ มตฺติกภาชนํ วิย ภิชฺชิฯ อถ นํ ทนฺเตหิ วิชฺฌิตฺวา อุกฺขิปิตฺวา ถเล ฉฑฺเฑตฺวา ตุฏฺฐรวํ รวิฯ อถ นํ หตฺถี อิโต จิโต จ อาคนฺตฺวา มทฺทิํสุฯ ตสฺส เอโก อโฬ ปฏิกฺกมิตฺวา ปติ, ตํ สกฺโก เทวราชา คเหตฺวา คโตฯ

อิตโร ปน อโฬ วาตาตเปน สุกฺขิตฺวา ปกฺกลาขารสวณฺโณ อโหสิ, โส เทเว วุฏฺเฐ อุทโกเฆน วุยฺหนฺโต ทสภาติกานํ ราชูนํ อุปริโสเต ชาลํ ปสาราเปตฺวา คงฺคาย กีฬนฺตานํ อาคนฺตฺวา ชาเล ลคฺคิฯ เต กีฬาปริโยสาเน ชาลมฺหิ อุกฺขิปิยมาเน ตํ ทิสฺวา ปุจฺฉิํสุ ‘‘กิํ เอต’’นฺติ? ‘‘กุฬีรอโฬ สามี’’ติฯ ‘‘น สกฺกา เอส อาภรณตฺถาย อุปเนตุํ, ปริโยนนฺธาเปตฺวา เภริํ กริสฺสามา’’ติ? ปริโยนนฺธาเปตฺวา ปหริํสุฯ สทฺโท ทฺวาทสโยชนํ นครํ อวตฺถริฯ ตโต อาหํสุ – ‘‘น สกฺกา อิทํ ทิวเส ทิวเส วาเทตุํ, ฉณทิวสตฺถาย มงฺคลเภรี โหตู’’ติ มงฺคลเภริํ อกํสุฯ ตสฺมิํ วาทิเต มหาชโน อนฺหายิตฺวา อปิฬนฺธิตฺวา หตฺถิยานาทีนิ อารุยฺห สีฆํ สนฺนิปตนฺติฯ อิติ มหาชนํ ปกฺโกสิตฺวา วิย อาเนตีติ อานโก ตฺเววสฺส นามํ อโหสิฯ

อญฺญํ อาณิํ โอทหิํสูติ อญฺญํ สุวณฺณรชตาทิมยํ อาณิํ ฆฏยิํสุฯ อาณิสงฺฆาโฏว อวสิสฺสีติ สุวณฺณาทิมยานํ อาณีนํ สงฺฆาฏมตฺตเมว อวเสสํ อโหสิฯ อถสฺส ทฺวาทสโยชนปฺปมาโณ สทฺโท อนฺโตสาลายมฺปิ ทุกฺเขน สุยฺยิตฺถฯ

คมฺภีราติ ปาฬิวเสน คมฺภีรา สลฺลสุตฺตสทิสาฯ คมฺภีรตฺถาติ อตฺถวเสน คมฺภีรา มหาเวทลฺลสุตฺตสทิสา (ม. นิ. 1.449 อาทโย)ฯ โลกุตฺตราติ โลกุตฺตรอตฺถทีปกาฯ สุญฺญตปฺปฏิสํยุตฺตาติ สตฺตสุญฺญตธมฺมมตฺตเมว ปกาสกา สํขิตฺตสํยุตฺตสทิสาฯ อุคฺคเหตพฺพํ ปริยาปุณิตพฺพนฺติ อุคฺคเหตพฺเพ จ ปริยาปุณิตพฺเพ จฯ กวิกตาติ กวีหิ กตาฯ อิตรํ ตสฺเสว เววจนํฯ จิตฺตกฺขราติ วิจิตฺรอกฺขราฯ อิตรํ ตสฺเสว เววจนํฯ พาหิรกาติ สาสนโต พหิภูตาฯ สาวกภาสิตาติ เตสํ เตสํ สาวเกหิ ภาสิตาฯ สุสฺสูสิสฺสนฺตีติ อกฺขรจิตฺตตาย เจว สวนสมฺปตฺติยา จ อตฺตมนา หุตฺวา สามเณรทหรภิกฺขุมาตุคามมหาคหปติกาทโย ‘‘เอส ธมฺมกถิโก’’ติ สนฺนิปติตฺวา โสตุกามา ภวิสฺสนฺติฯ ตสฺมาติ ยสฺมา ตถาคตภาสิตา สุตฺตนฺตา อนุคฺคยฺหมานา อนฺตรธายนฺติ, ตสฺมาฯ สตฺตมํฯ

8. กลิงฺครสุตฺตวณฺณนา

[230] อฏฺฐเม กลิงฺครูปธานาติ กลิงฺครฆฏิกํ สีสูปธานญฺเจว ปาทูปธานญฺจ กตฺวาฯ อปฺปมตฺตาติ สิปฺปุคฺคหเณ อปฺปมตฺตาฯ อาตาปิโนติ อุฏฺฐานวีริยาตาเปน ยุตฺตาฯ อุปาสนสฺมินฺติ สิปฺปานํ อภิโยเค อาจริยานญฺจ ปยิรุปาสเนฯ เต กิร ตทา ปาโตว อุฏฺฐาย สิปฺปสาลํ คจฺฉนฺติ, ตตฺถ สิปฺปํ อุคฺคเหตฺวา สชฺฌายาทีหิ อภิโยคํ กตฺวา มุขํ โธวิตฺวา ยาคุปานาย คจฺฉนฺติฯ ยาคุํ ปิวิตฺวา ปุน สิปฺปสาลํ คนฺตฺวา สิปฺปํ คณฺหิตฺวา สชฺฌายํ กโรนฺตา ปาตราสาย คจฺฉนฺติฯ กตปาตราสา สมานา ‘‘มา ปมาเทน จิรํ นิทฺโทกฺกมนํ อโหสี’’ติ ขทิรฆฏิกาสุ สีเส จ ปาเท จ อุปทหิตฺวา โถกํ นิปชฺชิตฺวา ปุน สิปฺปสาลํ คนฺตฺวา สิปฺปํ คเหตฺวา สชฺฌายนฺติฯ สายํ สชฺฌายํ กโรนฺตา จ เคหํ คนฺตฺวา ภุตฺตสายมาสา ปฐมยามํ สชฺฌายํ กตฺวา สยนกาเล ตเถว กลิงฺครํ อุปธานํ กตฺวา สยนฺติฯ เอวํ เต อกฺขณเวธิโน วาลเวธิโน จ อเหสุํฯ อิทํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ

โอตารนฺติ วิวรํฯ อารมฺมณนฺติ ปจฺจยํฯ ปธานสฺมินฺติ ปธานภูมิยํ วีริยํ กุรุมานาฯ ปฐมโพธิยํ กิร ภิกฺขู ภตฺตกิจฺจํ กตฺวาว กมฺมฏฺฐานํ มนสิ กโรนฺติฯ เตสํ มนสิกโรนฺตานํเยว สูริโย อตฺถํ คจฺฉติฯ เต นฺหายิตฺวา ปุน จงฺกมํ โอตริตฺวา ปฐมยามํ จงฺกมนฺติฯ ตโต ‘‘มา จิรํ นิทฺทายิมฺหา’’ติ สรีรทรถวิโนทนตฺถํ นิปชฺชนฺตา กฏฺฐขณฺฑํ อุปทหิตฺวา นิปชฺชนฺติ, เต ปุน ปจฺฉิมยาเม วุฏฺฐาย จงฺกมํ โอตรนฺติฯ เต สนฺธาย อิทํ วุตฺตํฯ อยมฺปิ ทีโป ติณฺณํ ราชูนํ กาเล เอกฆณฺฑินิคฺโฆโส เอกปธานภูมิ อโหสิฯ นานามุเข ปหฏฆณฺฑิ ปิลิจฺฉิโกฬิยํ โอสรติ, กลฺยาณิยํ ปหฏฆณฺฑิ นาคทีเป โอสรติ ฯ ‘‘อยํ ภิกฺขุ ปุถุชฺชโน, อยํ ปุถุชฺชโน’’ติ องฺคุลิํ ปสาเรตฺวา ทสฺเสตพฺโพ อโหสิฯ เอกทิวสํ สพฺเพ อรหนฺโตว อเหสุํฯ ตสฺมาติ ยสฺมา กลิงฺครูปธานานํ มาโร อารมฺมณํ น ลภติ, ตสฺมาฯ อฏฺฐมํฯ

9. นาคสุตฺตวณฺณนา

[231] นวเม อติเวลนฺติ อติกฺกนฺตเวลํ กาลํ อติกฺกนฺตปฺปมาณํ กาลํฯ กิมงฺคํ ปนาหนฺติ อหํ ปน กิํการณา น อุปสงฺกมิสฺสามิ? ภิสมุฬาลนฺติ ภิสญฺเจว มุฬาลญฺจฯ อพฺพุเหตฺวาติ อุทฺธริตฺวาฯ ภิงฺกจฺฉาปาติ หตฺถิโปตกาฯ เต กิร อภิณฺหํ ภิงฺการสทฺทํ กโรนฺติ, ตสฺมา ภิงฺกจฺฉาปาติ วุจฺจนฺติฯ ปสนฺนาการํ กโรนฺตีติ ปสนฺเนหิ กตฺตพฺพาการํ กโรนฺติ, จตฺตาโร ปจฺจเย เทนฺติฯ ธมฺมํ ภาสนฺตีติ เอกํ ทฺเว ชาตกานิ วา สุตฺตนฺเต วา อุคฺคณฺหิตฺวา อสมฺภินฺเนน สเรน ธมฺมํ เทเสนฺติฯ ปสนฺนาการํ กโรนฺตีติ เตสํ ตาย เทสนาย ปสนฺนา คิหี ปจฺจเย เทนฺติฯ เนว วณฺณาย โหติ น พลายาติ เนว คุณวณฺณาย, น ญาณพลาย โหติ, คุณวณฺเณ ปน ปริหายนฺเต สรีรวณฺโณปิ สรีรพลมฺปิ ปริหายติ, ตสฺมา สรีรสฺส เนว วณฺณาย น พลาย โหติฯ นวมํฯ