1. อฏฺฐิสุตฺตวณฺณนา

[202] ลกฺขณสํยุตฺเต ยฺวายํ อายสฺมา จ ลกฺขโณติ ลกฺขณตฺเถโร วุตฺโต, เอส ชฏิลสหสฺสพฺภนฺตเร เอหิภิกฺขูปสมฺปทาย อุปสมฺปนฺโน อาทิตฺตปริยายาวสาเน อรหตฺตํ ปตฺโต เอโก มหาสาวโกติ เวทิตพฺโพฯ ยสฺมา ปเนส ลกฺขณสมฺปนฺเนน สพฺพาการปริปูเรน พฺรหฺมสเมน อตฺตภาเวน สมนฺนาคโต, ตสฺมา ‘‘ลกฺขโณ’’ติ สงฺขํ คโตฯ มหาโมคฺคลฺลาโน ปน ปพฺพชิตทิวสโต สตฺตเม ทิวเส อรหตฺตํ ปตฺโต ทุติโย อคฺคสาวโกฯ

สิตํ ปาตฺวากาสีติ มนฺทหสิตํ ปาตุอกาสิ, ปกาสยิ ทสฺเสสีติ วุตฺตํ โหติฯ กิํ ปน ทิสฺวา เถโร สิตํ ปาตฺวากาสีติ? อุปริ ปาฬิยํ อาคตํ อฏฺฐิกสงฺขลิกํ เอกํ เปตโลเก นิพฺพตฺตํ สตฺตํ ทิสฺวาฯ ตญฺจ โข ทิพฺเพน จกฺขุนา, น ปสาทจกฺขุนาฯ ปสาทจกฺขุสฺส หิ เอเต อตฺตภาวา น อาปาถํ อาคจฺฉนฺติฯ เอวรูปํ ปน อตฺตภาวํ ทิสฺวา การุญฺเญ กตฺตพฺเพ กสฺมา สิตํ ปาตฺวากาสีติ? อตฺตโน จ พุทฺธญาณสฺส จ สมฺปตฺติํ สมนุสฺสรณโตฯ ตญฺหิ ทิสฺวา เถโร ‘‘อทิฏฺฐสจฺเจน นาม ปุคฺคเลน ปฏิลภิตพฺพา เอวรูปา อตฺตภาวา มุตฺโต อหํ, ลาภา วต เม, สุลทฺธํ วต เม’’ติ อตฺตโน จ สมฺปตฺติํ อนุสฺสริตฺวา – ‘‘อโห พุทฺธสฺส ภควโต ญาณสมฺปตฺติ, ‘โย กมฺมวิปาโก, ภิกฺขเว, อจินฺเตยฺโย น จินฺเตตพฺโพ’ติ เทเสสิ, ปจฺจกฺขํ วต กตฺวา พุทฺธา เทเสนฺติ, สุปฺปฏิวิทฺธา พุทฺธานํ ธมฺมธาตู’’ติ เอวํ พุทฺธญาณสมฺปตฺติญฺจ อนุสฺสริตฺวา สิตํ ปาตฺวากาสีติฯ

อถ ลกฺขณตฺเถโร กสฺมา น อทฺทส, กิมสฺส ทิพฺพจกฺขุ นตฺถีติ? โน นตฺถิ, มหาโมคฺคลฺลาโน ปน อาวชฺเชนฺโต อทฺทส, อิตโร ปน อนาวชฺชเนน น อทฺทสฯ