3. อสฺสุสุตฺตวณฺณนา

[126] ตติเย กนฺทนฺตานนฺติ สสทฺทํ รุทมานานํฯ ปสฺสนฺนนฺติ สนฺทิตํ ปวตฺตํฯ จตูสุ มหาสมุทฺเทสูติ สิเนรุรสฺมีหิ ปริจฺฉินฺเนสุ จตูสุ มหาสมุทฺเทสุฯ สิเนรุสฺส หิ ปาจีนปสฺสํ รชตมยํ, ทกฺขิณปสฺสํ มณิมยํ, ปจฺฉิมปสฺสํ ผลิกมยํ, อุตฺตรปสฺสํ สุวณฺณมยํฯ ปุพฺพทกฺขิณปสฺเสหิ นิกฺขนฺตา รชตมณิรสฺมิโย เอกโต หุตฺวา มหาสมุทฺทปิฏฺเฐน คนฺตฺวา จกฺกวาฬปพฺพตํ อาหจฺจ ติฏฺฐนฺติ, ทกฺขิณปจฺฉิมปสฺเสหิ นิกฺขนฺตา มณิผลิกรสฺมิโย, ปจฺฉิมุตฺตรปสฺเสหิ นิกฺขนฺตา ผลิกสุวณฺณรสฺมิโย, อุตฺตรปาจีนปสฺเสหิ นิกฺขนฺตา สุวณฺณรชตรสฺมิโย เอกโต หุตฺวา มหาสมุทฺทปิฏฺเฐน คนฺตฺวา จกฺกวาฬปพฺพตํ อาหจฺจ ติฏฺฐนฺติฯ ตาสํ รสฺมีนํ อนฺตเรสุ จตฺตาโร มหาสมุทฺทา โหนฺติฯ เต สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘จตูสุ มหาสมุทฺเทสู’’ติฯ ญาติพฺยสนนฺติอาทีสุ พฺยสนนฺติ วิอสนํ, วินาโสติ อตฺโถฯ ญาตีนํ พฺยสนํ ญาติพฺยสนํ, โภคานํ พฺยสนํ โภคพฺยสนํฯ โรโค ปน สยเมว อาโรคฺยํ วิยสติ วินาเสตีติ พฺยสนํ, โรโคว พฺยสนํ โรคพฺยสนํฯ ตติยํฯ

4. ขีรสุตฺตวณฺณนา

[127] จตุตฺเถ มาตุถญฺญนฺติ เอกนามิกาย มนุสฺสมาตุ ขีรํฯ อิเมสญฺหิ สตฺตานํ คณฺฑุปฺปาทกิปิลฺลิกาทีสุ วา มจฺฉกจฺฉปาทีสุ วา ปกฺขิชาเตสุ วา นิพฺพตฺตกาเล มาตุขีรเมว นตฺถิ, อชปสุมหิํสาทีสุ นิพฺพตฺตกาเล ขีรํ อตฺถิ, ตถา มนุสฺเสสุฯ ตตฺถ อชาทิกาเล จ มนุสฺเสสุ จาปิ ‘‘เทวี สุมนา ติสฺสา’’ติ เอวํ นานานามิกานํ กุจฺฉิยํ นิพฺพตฺตกาเล อคฺคเหตฺวา ติสฺสาติ เอกนามิกาย เอว มาตุ กุจฺฉิยํ นิพฺพตฺตกาเล ปีตํ ถญฺญํ จตูสุ มหาสมุทฺเทสุ อุทกโต พหุตรนฺติ เวทิตพฺพํฯ จตุตฺถํฯ

5. ปพฺพตสุตฺตวณฺณนา

[128] ปญฺจเม สกฺกา ปน, ภนฺเตติ โส กิร ภิกฺขุ จินฺเตสิ – ‘‘สตฺถา อนมตคฺคสฺส สํสารสฺส ทีฆตมตฺตา ‘น สุกรํ น สุกร’นฺติ กเถติเยว , กถํ นจฺฉินฺทติ , สกฺกา นุ โข อุปมํ การาเปตุ’’นฺติฯ ตสฺมา เอวมาหฯ กาสิเกนาติ ตโย กปฺปาสํสู เอกโต คเหตฺวา กนฺติตสุตฺตมเยน อติสุขุมวตฺเถนฯ เตน ปน ปริมฏฺเฐ กิตฺตกํ ขีเยยฺยาติฯ สาสปมตฺตํฯ ปญฺจมํฯ

6. สาสปสุตฺตวณฺณนา

[129] ฉฏฺเฐ อายสํ นครนฺติ อายเสน ปากาเรน ปริกฺขิตฺตํ นครํ, น ปน อนฺโต อายเสหิ เอกภูมิกาทิปาสาเทหิ อากิณฺณนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ ฉฏฺฐํฯ

7. สาวกสุตฺตวณฺณนา

[130] สตฺตเม อนุสฺสเรยฺยุนฺติ เอเกน กปฺปสตสหสฺเส อนุสฺสริเต อปโร ตสฺส ฐิตฏฺฐานโต อญฺญํ สตสหสฺสํ, อญฺโญปิ อญฺญนฺติ เอวํ จตฺตาโรปิ จตฺตาริสตสหสฺสานิ อนุสฺสเรยฺยุํฯ สตฺตมํฯ

8-9. คงฺคาสุตฺตาทิวณฺณนา

[131-132] อฏฺฐเม ยา เอตสฺมิํ อนฺตเร วาลิกาติ ยา เอตสฺมิํ อายามโต ปญฺจโยชนสติเก อนฺตเร วาลิกาฯ นวเม วตฺตพฺพํ นตฺถิฯ อฏฺฐมนวมานิฯ

10. ปุคฺคลสุตฺตวณฺณนา

[133] ทสเม อฏฺฐิกงฺกโลติอาทีนิ ตีณิปิ ราสิเววจนาเนวฯ อิเมสํ ปน สตฺตานํ สอฏฺฐิกาลโต อนฏฺฐิกาโลว พหุตโรฯ คณฺฑุปฺปาทกาทิปาณภูตานญฺหิ เอเตสํ อฏฺฐิเมว นตฺถิ, มจฺฉกจฺฉปาทิภูตานํ ปน อฏฺฐิเมว พหุตรํ, ตสฺมา อนฏฺฐิกาลญฺจ พหุอฏฺฐิกาลญฺจ อคฺคเหตฺวา สมฏฺฐิกาโลว คเหตพฺโพฯ อุตฺตโร คิชฺฌกูฏสฺสาติ คิชฺฌกูฏสฺส อุตฺตรปสฺเส ฐิโตฯ มคธานํ คิริพฺพเชติ มคธรฏฺฐสฺส คิริพฺพเช, คิริปริกฺเขเป ฐิโตติ อตฺโถฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ ทสมํฯ

ปฐโม วคฺโคฯ

2. ทุติยวคฺโค