1. ติณกฏฺฐสุตฺตวณฺณนา

[124] อนมตคฺคสํยุตฺตสฺส ปฐเม อนมตคฺโคติ อนุ อมตคฺโค, วสฺสสตํ วสฺสสหสฺสํ ญาเณน อนุคนฺตฺวาปิ อมตคฺโค อวิทิตคฺโค, นาสฺส สกฺกา อิโต วา เอตฺโต วา อคฺคํ ชานิตุํ, อปริจฺฉินฺนปุพฺพาปรโกฏิโกติ อตฺโถฯ สํสาโรติ ขนฺธาทีนํ อวิจฺฉินฺนปฺปวตฺตา ปฏิปาฏิฯ ปุพฺพา โกฏิ น ปญฺญายตีติ ปุริมมริยาทา น ทิสฺสติฯ ยทคฺเคน จสฺส ปุริมา โกฏิ น ปญฺญายติ, ปจฺฉิมาปิ ตทคฺเคเนว น ปญฺญายติ, เวมชฺเฌเยว ปน สตฺตา สํสรนฺติฯ ปริยาทานํ คจฺเฉยฺยาติ อิทํ อุปมาย ขุทฺทกตฺตา วุตฺตํฯ พาหิรสมยสฺมิญฺหิ อตฺโถ ปริตฺโต โหติ, อุปมา มหตีฯ ‘‘หตฺถี วิย อยํ โคโณ, โคโณ วิย สูกโร, สมุทฺโท วิย ตฬาก’’นฺติ หิ วุตฺเต น เตสํ ตาทิสํ ปมาณํ โหติฯ พุทฺธสมเย ปน อุปมา ปริตฺตา, อตฺโถ มหาฯ ปาฬิยญฺหิ เอโก ชมฺพุทีโป คหิโต, เอวรูปานํ ปน ชมฺพุทีปานํ สเตปิ สหสฺเสปิ สตสหสฺเสปิ ติณาทีนิ เตน อุปกฺกเมน ปริยาทานํ คจฺเฉยฺยุํ, น ตฺเวว ปุริสสฺส มาตุ มาตโรติฯ ทุกฺขํ ปจฺจนุภูตนฺติ ตุมฺเหหิ ทุกฺขํ อนุภูตํฯ ติพฺพนฺติ ตสฺเสว เววจนํฯ พฺยสนนฺติ ญาติพฺยสนาทิอเนกวิธํฯ กฏสีติ สุสานํ, ปถวีเยว วาฯ สา หิ ปุนปฺปุนํ มรนฺเตหิ สรีรนิกฺเขเปน วฑฺฒิตาฯ อลเมวาติ ยุตฺตเมวฯ ปฐมํฯ

2. ปถวีสุตฺตวณฺณนา

[125] ทุติเย มหาปถวินฺติ จกฺกวาฬปริยนฺตํ มหาปถวิํฯ นิกฺขิเปยฺยาติ ตํ ปถวิํ ภินฺทิตฺวา วุตฺตปฺปมาณํ คุฬิกํ กริตฺวา เอกมนฺตํ ฐเปยฺยฯ ทุติยํฯ