5. ปถวีสุตฺตาทิวณฺณนา

[78-84] ปญฺจเม มหาปถวิยาติ จกฺกวาฬพฺภนฺตราย มหาปถวิยา อุทฺธริตฺวาฯ โกลฏฺฐิมตฺติโยติ ปทรฏฺฐิปมาณาฯ คุฬิกาติ มตฺติกคุฬิกาฯ อุปนิกฺขิเปยฺยาติ เอกสฺมิํ ฐาเน ฐเปยฺยฯ ฉฏฺฐาทีสุ วุตฺตนเยเนว อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ปริโยสาเน ปน อญฺญติตฺถิยสมณพฺราหฺมณปริพฺพาชกานํ อธิคโมติ พาหิรกานํ สพฺโพปิ คุณาธิคโม ปฐมมคฺเคน อธิคตคุณานํ สตภาคมฺปิ สหสฺสภาคมฺปิ สตสหสฺสภาคมฺปิ น อุปคจฺฉตีติฯ ปญฺจมาทีนิฯ

อภิสมยสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ธาตุสํยุตฺตํ

1. นานตฺตวคฺโค

1.ธาตุนานตฺตสุตฺตวณฺณนา

[85] ธาตุสํยุตฺตสฺส ปฐเม นิสฺสตฺตฏฺฐสุญฺญตฏฺฐสงฺขาเตน สภาวฏฺเฐน ธาตูติ ลทฺธนามานํ ธมฺมานํ นานาสภาโว ธาตุนานตฺตํฯ จกฺขุธาตูติอาทีสุ จกฺขุปสาโท จกฺขุธาตุ, รูปารมฺมณํ รูปธาตุ, จกฺขุปสาทวตฺถุกํ จิตฺตํ จกฺขุวิญฺญาณธาตุฯ โสตปสาโท โสตธาตุ, สทฺทารมฺมณํ สทฺทธาตุ, โสตปสาทวตฺถุกํ จิตฺตํ โสตวิญฺญาณธาตุฯ ฆานปสาโท ฆานธาตุ, คนฺธารมฺมณํ คนฺธธาตุ, ฆานปสาทวตฺถุกํ จิตฺตํ ฆานวิญฺญาณธาตุฯ ชิวฺหาปสาโท ชิวฺหาธาตุ, รสารมฺมณํ รสธาตุ, ชิวฺหาปสาทวตฺถุกํ จิตฺตํ ชิวฺหาวิญฺญาณธาตุฯ กายปสาโท กายธาตุ, โผฏฺฐพฺพารมฺมณํ โผฏฺฐพฺพธาตุ, กายปสาทวตฺถุกํ จิตฺตํ กายวิญฺญาณธาตุฯ ติสฺโส มโนธาตุโย มโนธาตุ, เวทนาทโย ตโย ขนฺธา สุขุมรูปานิ นิพฺพานญฺจ ธมฺมธาตุ, สพฺพมฺปิ มโนวิญฺญาณํ มโนวิญฺญาณธาตูติฯ เอตฺถ จ โสฬส ธาตุโย กามาวจรา, อวสาเน ทฺเว จตุภูมิกาติฯ ปฐมํฯ

2. ผสฺสนานตฺตสุตฺตวณฺณนา

[86] ทุติเย อุปฺปชฺชติ ผสฺสนานตฺตนฺติ นานาสภาโว ผสฺโส อุปฺปชฺชติฯ ตตฺถ จกฺขุสมฺผสฺสาทโย จกฺขุวิญฺญาณาทิสมฺปยุตฺตา, มโนสมฺผสฺโส มโนทฺวาเร ปฐมชวนสมฺปยุตฺโต, ตสฺมาฯ มโนธาตุํ ปฏิจฺจาติ มโนทฺวาราวชฺชนํ กิริยามโนวิญฺญาณธาตุํ ปฏิจฺจ ปฐมชวนสมฺผสฺโส อุปฺปชฺชตีติ อยเมตฺถ อตฺโถฯ ทุติยํฯ

3. โนผสฺสนานตฺตสุตฺตวณฺณนา

[87] ตติเย โน มโนสมฺผสฺสํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ มโนธาตูติ มโนทฺวาเร ปฐมชวนสมฺปยุตฺตํ ผสฺสํ ปฏิจฺจ อาวชฺชนกิริยามโนวิญฺญาณธาตุ โน อุปฺปชฺชตีติ เอวมตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ ตติยํฯ