7. นฬกลาปีสุตฺตวณฺณนา

[67] สตฺตเม กินฺนุ โข, อาวุโสติ กสฺมา ปุจฺฉติ? ‘‘เอวํ ปุฏฺโฐ กถํ นุ โข พฺยากเรยฺยา’’ติฯ เถรสฺส อชฺฌาสยชานนตฺถํฯ อปิจ อตีเต ทฺเว อคฺคสาวกา อิมํ ปญฺหํ วินิจฺฉยิํสูติ อนาคเต ภิกฺขู ชานิสฺสนฺตีติปิ ปุจฺฉติฯ อิทาเนว โข มยนฺติ อิทํ เถโร ยสฺส นามรูปสฺส วิญฺญาณํ ปจฺจโยติ วุตฺตํ, ตเทว นามรูปํ วิญฺญาณสฺส ปจฺจโยติ วุตฺตตฺตา อาห ฯ นฬกลาปิโยติ อิธ ปน อยกลาปาทิวเสน อุปมํ อนาหริตฺวา วิญฺญาณนามรูปานํ อพลทุพฺพลภาวทสฺสนตฺถํ อยํ อุปมา อาภตาฯ

นิโรโธ โหตีติ เอตฺตเก ฐาเน ปจฺจยุปฺปนฺนปญฺจโวการภววเสน เทสนา กถิตาฯ ฉตฺติํสาย วตฺถูหีติ เหฏฺฐา วิสฺสชฺชิเตสุ ทฺวาทสสุ ปเทสุ เอเกกสฺมิํ ติณฺณํ ติณฺณํ วเสน ฉตฺติํสาย การเณหิฯ เอตฺถ จ ปฐโม ธมฺมกถิกคุโณ, ทุติยา ปฏิปตฺติ, ตติยํ ปฏิปตฺติผลํฯ ตตฺถ ปฐมนเยน เทสนาสมฺปตฺติ กถิตา, ทุติเยน เสกฺขภูมิ, ตติเยน อเสกฺขภูมีติฯ สตฺตมํฯ

8. โกสมฺพิสุตฺตวณฺณนา

[68] อฏฺฐเม อญฺญตฺเรวาติ เอกจฺโจ หิ ปรสฺส สทฺทหิตฺวา ยํ เอส ภณติ, ตํ ภูตนฺติ คณฺหาติฯ อปรสฺส นิสีทิตฺวา จินฺเตนฺตสฺส ยํ การณํ รุจฺจติ, โส ‘‘อตฺถิ เอต’’นฺติ รุจิยา คณฺหาติฯ เอโก ‘‘จิรกาลโต ปฏฺฐาย เอวํ อนุสฺสโว อตฺถิ, ภูตเมต’’นฺติ อนุสฺสเวน คณฺหาติฯ อญฺญสฺส วิตกฺกยโต เอกํ การณํ อุปฏฺฐาติ, โส ‘‘อตฺเถต’’นฺติ อาการปริวิตกฺเกน คณฺหาติฯ อปรสฺส จินฺตยโต เอกา ทิฏฺฐิ อุปฺปชฺชติ, ยายสฺส ตํ การณํ นิชฺฌายนฺตสฺส ขมติ, โส ‘‘อตฺเถต’’นฺติ ทิฏฺฐินิชฺฌานกฺขนฺติยา คณฺหาติฯ เถโร ปน ปญฺจปิ เอตานิ การณานิ ปฏิกฺขิปิตฺวา ปจฺจกฺขญาเณน ปฏิวิทฺธภาวํ ปุจฺฉนฺโต อญฺญตฺเรว, อาวุโส มุสิล, สทฺธายาติอาทิมาหฯ ตตฺถ อญฺญตฺเรวาติ สทฺธาทีนิ การณานิ ฐเปตฺวา, วินา เอเตหิ การเณหีติ อตฺโถฯ ภวนิโรโธ นิพฺพานนฺติ ปญฺจกฺขนฺธนิโรโธ นิพฺพานํฯ

ตุณฺหี อโหสีติ เถโร ขีณาสโว, อหํ ปน ขีณาสโวติ วา น วาติ วา อวตฺวา ตุณฺหีเยว อโหสิฯ อายสฺมา นารโท อายสฺมนฺตํ ปวิฏฺฐํ เอตทโวจาติ กสฺมา อโวจ? โส กิร จินฺเตสิ – ‘‘ภวนิโรโธ นิพฺพานํ นามาติ เสเขหิปิ ชานิตพฺโพ ปญฺโห เอส, อยํ ปน เถโร อิมํ เถรํ อเสขภูมิยา กาเรติ, อิมํ ฐานํ ชานาเปสฺสามี’’ติ เอตํ อโวจฯ