สมณูปาสนสฺส จาติ สมเณหิ อุปาสิตพฺพํ สมณูปาสนํ นาม อฏฺฐติํสเภทํ กมฺมฏฺฐานํ, ตมฺปิ สิกฺเขยฺย ภาเวยฺยาติ อตฺโถฯ พหุสฺสุตานํ วา ภิกฺขูนํ อุปาสนมฺปิ สมณูปาสนํฯ ตมฺปิ ‘กิํ, ภนฺเต, กุสล’’นฺติอาทินา ปญฺหปุจฺฉเนน ปญฺญาวุทฺธตฺถํ สิกฺเขยฺยฯ จิตฺตวูปสมสฺส จาติ อฏฺฐสมาปตฺติวเสน จิตฺตวูปสมํ สิกฺเขยฺยฯ อิติ เทวปุตฺเตน ติสฺโส สิกฺขา กถิตา โหนฺติฯ ปุริมปเทน หิ อธิสีลสิกฺขา กถิตา, ทุติยปเทน อธิปญฺญาสิกฺขา, จิตฺตวูปสเมน อธิจิตฺตสิกฺขาติ เอวํ อิมาย คาถาย สกลมฺปิ สาสนํ ปกาสิตเมว โหติฯ ปฐมํฯ

2. ทุติยกสฺสปสุตฺตวณฺณนา

[83] ทุติเย ฌายีติ ทฺวีหิ ฌาเนหิ ฌายีฯ วิมุตฺตจิตฺโตติ กมฺมฏฺฐานวิมุตฺติยา วิมุตฺตจิตฺโตฯ หทยสฺสานุปตฺตินฺติ อรหตฺตํฯ โลกสฺสาติ สงฺขารโลกสฺสฯ อนิสฺสิโตติ ตณฺหาทิฏฺฐีหิ อนิสฺสิโต, ตณฺหาทิฏฺฐิโย วา อนิสฺสิโตฯ ตทานิสํโสติ อรหตฺตานิสํโสฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – อรหตฺตานิสํโส ภิกฺขุ อรหตฺตํ ปตฺเถนฺโต ฌายี ภเวยฺย, สุวิมุตฺตจิตฺโต ภเวยฺย, โลกสฺส อุทยพฺพยํ ญตฺวา อนิสฺสิโต ภเวยฺยฯ ตนฺติธมฺโม ปน อิมสฺมิํ สาสเน ปุพฺพภาโคติฯ ทุติยํฯ

3-4. มาฆสุตฺตาทิวณฺณนา

[84] ตติเย มาโฆติ สกฺกสฺเสตํ นามํฯ สฺเวว วตฺเตน อญฺเญ อภิภวิตฺวา เทวิสฺสริยํ ปตฺโตติ วตฺรภู, วตฺรนามกํ วา อสุรํ อภิภวตีติ วตฺรภูฯ ตติยํฯ

[85] จตุตฺถํ วุตฺตตฺถเมวฯ จตุตฺถํฯ

5. ทามลิสุตฺตวณฺณนา

[86] ปญฺจเม น เตนาสีสเต ภวนฺติ เตน การเณน ยํ กิญฺจิ ภวํ น ปตฺเถติฯ อายตปคฺคโห นาเมส เทวปุตฺโต, ขีณาสวสฺส กิจฺจโวสานํ นตฺถิฯ ขีณาสเวน หิ อาทิโต อรหตฺตปฺปตฺติยา วีริยํ กตํ , อปรภาเค มยา อรหตฺตํ ปตฺตนฺติ มา ตุณฺหี ภวตุ, ตเถว วีริยํ ทฬฺหํ กโรตุ ปรกฺกมตูติ จินฺเตตฺวา เอวมาหฯ

อถ ภควา ‘‘อยํ เทวปุตฺโต ขีณาสวสฺส กิจฺจโวสานํ อกเถนฺโต มม สาสนํ อนิยฺยานิกํ กเถติ, กิจฺจโวสานมสฺส กเถสฺสามี’’ติ จินฺเตตฺวา นตฺถิ กิจฺจนฺติอาทิมาหฯ ตีสุ กิร ปิฏเกสุ อยํ คาถา อสํกิณฺณาฯ ภควตา หิ อญฺญตฺถ วีริยสฺส โทโส นาม ทสฺสิโต นตฺถิฯ อิธ ปน อิมํ เทวปุตฺตํ ปฏิพาหิตฺวา ‘‘ขีณาสเวน ปุพฺพภาเค อาสวกฺขยตฺถาย อรญฺเญ วสนฺเตน กมฺมฏฺฐานํ อาทาย วีริยํ กตํ, อปรภาเค สเจ อิจฺฉติ, กโรตุ, โน เจ อิจฺฉติ, ยถาสุขํ วิหรตู’’ติ ขีณาสวสฺส กิจฺจโวสานทสฺสนตฺถํ เอวมาหฯ ตตฺถ คาธนฺติ ปติฏฺฐํฯ ปญฺจมํฯ

6. กามทสุตฺตวณฺณนา

[87] ฉฏฺเฐ ทุกฺกรนฺติ อยํ กิร เทวปุตฺโต ปุพฺพโยคาวจโร พหลกิเลสตาย สปฺปโยเคน กิเลเส วิกฺขมฺเภนฺโต สมณธมฺมํ กตฺวา ปุพฺพูปนิสฺสยมนฺทตาย อริยภูมิํ อปฺปตฺวาว กาลํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺโตฯ โส ‘‘ตถาคตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ทุกฺกรภาวํ อาโรเจสฺสามี’’ติ อาคนฺตฺวา เอวมาหฯ ตตฺถ ทุกฺกรนฺติ ทสปิ วสฺสานิ…เป.… สฏฺฐิปิ ยเทตํ เอกนฺตปริสุทฺธสฺส สมณธมฺมสฺส กรณํ นาม, ตํ ทุกฺกรํฯ เสขาติ สตฺต เสขาฯ สีลสมาหิตาติ สีเลน สมาหิตา สมุเปตาฯ ฐิตตฺตาติ ปติฏฺฐิตสภาวาฯ เอวํ ปุจฺฉิตปญฺหํ วิสฺสชฺเชตฺวา อิทานิ อุปริปญฺหสมุฏฺฐาปนตฺถํ อนคาริยุเปตสฺสาติอาทิมาหฯ ตตฺถ อนคาริยุเปตสฺสาติ อนคาริยํ นิคฺเคหภาวํ อุเปตสฺสฯ สตฺตภูมิเกปิ หิ ปาสาเท วสนฺโต ภิกฺขุ วุฑฺฒตเรน อาคนฺตฺวา ‘‘มยฺหํ อิทํ ปาปุณาตี’’ติ วุตฺเต ปตฺตจีวรํ อาทาย นิกฺขมเตวฯ ตสฺมา ‘‘อนคาริยุเปโต’’ติ วุจฺจติฯ ตุฏฺฐีติ จตุปจฺจยสนฺโตโสฯ ภาวนายาติ จิตฺตวูปสมภาวนายฯ

เต เฉตฺวา มจฺจุโน ชาลนฺติ เย รตฺตินฺทิวํ อินฺทฺริยูปสเม รตา, เต ทุสฺสมาทหํ จิตฺตํ สมาทหนฺติฯ เย จ สมาหิตจิตฺตา, เต จตุปจฺจยสนฺโตสํ ปูเรนฺตา น กิลมนฺติฯ