เมนู

5. อรหนฺตสุตฺตวณฺณนา

[25] ปญฺจเม กตาวีติ จตูหิ มคฺเคหิ กตกิจฺโจฯ อหํ วทามีติ อยํ เทวตา วนสณฺฑวาสินี, สา อารญฺญกานํ ภิกฺขูนํ ‘‘อหํ ภุญฺชามิ, อหํ นิสีทามิ, มม ปตฺโต, มม จีวร’’นฺติอาทิกถาโวหารํ สุตฺวา จินฺเตสิ – ‘‘อหํ อิเม ภิกฺขู ‘ขีณาสวา’ติ มญฺญามิ, ขีณาสวานญฺจ นาม เอวรูปา อตฺตุปลทฺธินิสฺสิตกถา โหติ, น โหติ นุ โข’’ติ ชานนตฺถํ เอวํ ปุจฺฉติฯ

สามญฺญนฺติ โลกนิรุตฺติํ โลกโวหารํฯ กุสโลติ ขนฺธาทีสุ กุสโลฯ โวหารมตฺเตนาติ อุปลทฺธินิสฺสิตกถํ หิตฺวา โวหารเภทํ อกโรนฺโต ‘‘อหํ, มมา’’ติ วเทยฺยฯ ‘‘ขนฺธา ภุญฺชนฺติ, ขนฺธา นิสีทนฺติ, ขนฺธานํ ปตฺโต, ขนฺธานํ จีวร’’นฺติ หิ วุตฺเต โวหารเภโท โหติ, น โกจิ ชานาติฯ ตสฺมา เอวํ อวตฺวา โลกโวหาเรน โวหรตีติฯ

อถ เทวตา – ‘‘ยทิ ทิฏฺฐิยา วเสน น วทติ, มานวเสน นุ โข วทตี’’ติ จินฺเตตฺวา ปุน โย โหตีติ ปุจฺฉิฯ ตตฺถ มานํ นุ โขติ โส ภิกฺขุ มานํ อุปคนฺตฺวา มานวเสน วเทยฺย นุ โขติฯ อถ ภควา – ‘‘อยํ เทวตา ขีณาสวํ สมานํ วิย กโรตี’’ติ จินฺเตตฺวา, ‘‘ขีณาสวสฺส นววิโธปิ มาโน ปหีโน’’ติ ทสฺเสนฺโต ปฏิคาถํ อาหฯ ตตฺถ วิธูปิตาติ วิธมิตาฯ มานคนฺถสฺสาติ มานา จ คนฺถา จ อสฺสฯ มญฺญตนฺติ มญฺญนํฯ ติวิธมฺปิ ตณฺหา-ทิฏฺฐิ-มาน-มญฺญนํ โส วีติวตฺโต, อติกฺกนฺโตติ อตฺโถฯ เสสํ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ ปญฺจมํฯ

6. ปชฺโชตสุตฺตวณฺณนา

[26] ฉฏฺเฐ ปุฏฺฐุนฺติ ปุจฺฉิตุํฯ กถํ ชาเนมูติ กถํ ชาเนยฺยามฯ ทิวารตฺตินฺติ ทิวา จ รตฺติญฺจฯ ตตฺถ ตตฺถาติ ยตฺถ ยตฺเถว ปชฺชลิโต โหติ, ตตฺถ ตตฺถฯ เอสา อาภาติ เอสา พุทฺธาภาฯ กตมา ปน สาติ? ญาณาโลโก วา โหตุ ปีติอาโลโก วา ปสาทาโลโก วา ธมฺมกถาอาโลโก วา, สพฺโพปิ พุทฺธานํ ปาตุภาวา อุปฺปนฺโน อาโลโก พุทฺธาภา นามฯ อยํ อนุตฺตรา สพฺพเสฏฺฐา อสทิสาติฯ ฉฏฺฐํฯ

7. สรสุตฺตวณฺณนา

[27] สตฺตเม กุโต สรา นิวตฺตนฺตีติ อิเม สํสารสรา กุโต นิวตฺตนฺติ, กิํ อาคมฺม นปฺปวตฺตนฺตีติ อตฺโถฯ น คาธตีติ น ปติฏฺฐาติฯ อโตติ อโต นิพฺพานโตฯ เสสํ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ สตฺตมํฯ

8. มหทฺธนสุตฺตวณฺณนา

[28] อฏฺฐเม นิธานคตํ มุตฺตสาราทิ มหนฺตํ ธนเมเตสนฺติ มหทฺธนาฯ สุวณฺณรชตภาชนาทิ มหาโภโค เอเตสนฺติ มหาโภคาฯ อญฺญมญฺญาภิคิชฺฌนฺตีติ อญฺญมญฺญํ อภิคิชฺฌนฺติ ปตฺเถนฺติ ปิเหนฺติฯ อนลงฺกตาติ อติตฺตา อปริยตฺตชาตาฯ อุสฺสุกฺกชาเตสูติ นานากิจฺจชาเตสุ อนุปฺปนฺนานํ รูปาทีนํ อุปฺปาทนตฺถาย อุปฺปนฺนานํ อนุภวนตฺถาย อุสฺสุกฺเกสุฯ ภวโสตานุสารีสูติ วฏฺฏโสตํ อนุสรนฺเตสุฯ อนุสฺสุกาติ อวาวฏาฯ อคารนฺติ มาตุคาเมน สทฺธิํ เคหํฯ วิราชิยาติ วิราเชตฺวาฯ เสสํ อุตฺตานเมวาติฯ อฏฺฐมํฯ

9. จตุจกฺกสุตฺตวณฺณนา

[29] นวเม จตุจกฺกนฺติ จตุอิริยาปถํฯ อิริยาปโถ หิ อิธ จกฺกนฺติ อธิปฺเปโตฯ นวทฺวารนฺติ นวหิ วณมุเขหิ นวทฺวารํฯ ปุณฺณนฺติ อสุจิปูรํฯ โลเภน สํยุตนฺติ ตณฺหาย สํยุตฺตํฯ กถํ ยาตฺรา ภวิสฺสตีติ เอตสฺส เอวรูปสฺส สรีรสฺส กถํ นิคฺคมนํ ภวิสฺสติ, กถํ มุตฺติ ปริมุตฺติ สมติกฺกโม ภวิสฺสตีติ ปุจฺฉติฯ นทฺธินฺติ อุปนาหํ, ปุพฺพกาเล โกโธ, อปรกาเล อุปนาโหติ เอวํ ปวตฺตํ พลวโกธนฺติ อตฺโถฯ วรตฺตนฺติ ‘‘เฉตฺวา นทฺธิ วรตฺตญฺจ, สนฺทานํ สหนุกฺกม’’นฺติ คาถาย (ธ. ป. 398; สุ. นิ. 627) ตณฺหา วรตฺตา, ทิฏฺฐิ สนฺทานํ นาม ชาตํฯ อิธ ปน ปาฬินิทฺทิฏฺเฐ กิเลเส ฐเปตฺวา อวเสสา ‘‘วรตฺตา’’ติ เวทิตพฺพา, อิติ กิเลสวรตฺตญฺจ เฉตฺวาติ อตฺโถฯ อิจฺฉา โลภนฺติ เอโกเยว ธมฺโม อิจฺฉนฏฺเฐน อิจฺฉา, ลุพฺภนฏฺเฐน โลโภติ วุตฺโตฯ ปฐมุปฺปตฺติกา วา ทุพฺพลา อิจฺฉา, อปราปรุปฺปตฺติโก พลวา โลโภฯ อลทฺธปตฺถนา วา อิจฺฉา, ปฏิลทฺธวตฺถุมฺหิ โลโภฯ สมูลํ ตณฺหนฺติ อวิชฺชามูเลน สมูลกํ ตณฺหํฯ อพฺพุยฺหาติ อคฺคมคฺเคน อุปฺปาเฏตฺวาฯ เสสํ อุตฺตานเมวาติฯ นวมํฯ