เมนู

4. ขตฺติยสุตฺตวณฺณนา

[14] จตุตฺเถ ขตฺติโย ทฺวิปทนฺติ ทฺวิปทานํ ราชา เสฏฺโฐฯ โกมารีติ กุมาริกาเล คหิตาฯ อยํ เสสภริยานํ เสฏฺฐาติ วทติฯ ปุพฺพโชติ ปฐมํ ชาโต กาโณ วาปิ โหตุ กุณิอาทีนํ วา อญฺญตโร, โย ปฐมํ ชาโต, อยเมว ปุตฺโต อิมิสฺสา เทวตาย วาเท เสฏฺโฐ นาม โหติฯ ยสฺมา ปน ทฺวิปทาทีนํ พุทฺธาทโย เสฏฺฐา, ตสฺมา ภควา ปฏิคาถํ อาหฯ ตตฺถ กิญฺจาปิ ภควา สพฺเพสํเยว อปทาทิเภทานํ สตฺตานํ เสฏฺโฐ, อุปฺปชฺชมาโน ปเนส สพฺพสตฺตเสฏฺโฐ ทฺวิปเทสุเยว อุปฺปชฺชติ, ตสฺมา สมฺพุทฺโธ ทฺวิปทํ เสฏฺโฐติ อาหฯ ทฺวิปเทสุ อุปฺปนฺนสฺส จสฺส สพฺพสตฺตเสฏฺฐภาโว อปฺปฏิหโตว โหติฯ อาชานีโยติ หตฺถี วา โหตุ อสฺสาทีสุ อญฺญตโร วา, โย การณํ ชานาติ, อยํ อาชานีโยว จตุปฺปทานํ เสฏฺโฐติ อตฺโถฯ กูฏกณฺณรญฺโญ คุฬวณฺณอสฺโส วิยฯ ราชา กิร ปาจีนทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา เจติยปพฺพตํ คมิสฺสามีติ กลมฺพนทีตีรํ สมฺปตฺโต, อสฺโส ตีเร ฐตฺวา อุทกํ โอตริตุํ น อิจฺฉติ , ราชา อสฺสาจริยํ อามนฺเตตฺวา, ‘‘อโห วต ตยา อสฺโส สิกฺขาปิโต อุทกํ โอตริตุํ น อิจฺฉตี’’ติ อาหฯ อาจริโย ‘‘สุสิกฺขาปิโต เทว อสฺโส, เอตสฺส หิ จิตฺตํ – ‘สจาหํ อุทกํ โอตริสฺสามิ, วาลํ เตมิสฺสติ, วาเล ตินฺเต รญฺโญ องฺเค อุทกํ ปาเตยฺยา’ติ, เอวํ ตุมฺหากํ สรีเร อุทกปาตนภเยน น โอตรติ, วาลํ คณฺหาเปถา’’ติ อาหฯ ราชา ตถา กาเรสิฯ อสฺโส เวเคน โอตริตฺวา ปารํ คโตฯ สุสฺสูสาติ สุสฺสูสมานาฯ กุมาริกาเล วา คหิตา โหตุ ปจฺฉา วา, สุรูปา วา วิรูปา วา, ยา สามิกํ สุสฺสูสติ ปริจรติ โตเสติ, สา ภริยานํ เสฏฺฐาฯ อสฺสโวติ อาสุณมาโนฯ เชฏฺโฐ วา หิ โหตุ กนิฏฺโฐ วา, โย มาตาปิตูนํ วจนํ สุณาติ, สมฺปฏิจฺฉติ, โอวาทปฏิกโร โหติ, อยํ ปุตฺตานํ เสฏฺโฐ, อญฺเญหิ สนฺธิจฺเฉทกาทิโจเรหิ ปุตฺเตหิ โก อตฺโถ เทวเตติฯ

ขตฺติยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. สณมานสุตฺตวณฺณนา

[15] ปญฺจเม ฐิเต มชฺฌนฺหิเกติ ฐิตมชฺฌนฺหิเกฯ สนฺนิสีเวสูติ ยถา ผาสุกฏฺฐานํ อุปคนฺตฺวา สนฺนิสินฺเนสุ วิสฺสมมาเนสุฯ ฐิตมชฺฌนฺหิกกาโล นาเมส สพฺพสตฺตานํ อิริยาปถทุพฺพลฺยกาโลฯ อิธ ปน ปกฺขีนํเยว วเสน ทสฺสิโตฯ สณเตวาติ สณติ วิย มหาวิรวํ วิย มุจฺจติฯ สณมานเมว เจตฺถ ‘‘สณเตวา’’ติ วุตฺตํฯ ตปฺปฏิภาคํ นาเมตํฯ นิทาฆสมยสฺมิญฺหิ ฐิตมชฺฌนฺหิกกาเล จตุปฺปทคเณสุ เจว ปกฺขีคเณสุ จ สนฺนิสินฺเนสุ วาตปูริตานํ สุสิรรุกฺขานญฺเจว ฉิทฺทเวณุปพฺพานญฺจ ขนฺเธน ขนฺธํ สาขาย สาขํ สงฺฆฏฺฏยนฺตานํ ปาทปานญฺจ อรญฺญมชฺเฌ มหาสทฺโท อุปฺปชฺชติ ฯ ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ ตํ ภยํ ปฏิภาติ มนฺติ ตํ เอวรูเป กาเล มหาอรญฺญสฺส สณมานํ มยฺหํ ภยํ หุตฺวา อุปฏฺฐาติฯ ทนฺธปญฺญา กิเรสา เทวตา ตสฺมิํ ขเณ อตฺตโน นิสชฺชผาสุกํ กถาผาสุกํ ทุติยกํ อลภนฺตี เอวมาหฯ ยสฺมา ปน ตาทิเส กาเล ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตสฺส วิวิตฺเต อรญฺญายตเน กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา นิสินฺนสฺส ภิกฺขุโน อนปฺปกํ สุขํ อุปฺปชฺชติ, ยํ สนฺธาย วุตฺตํ –

‘‘สุญฺญาคารํ ปวิฏฺฐสฺส, สนฺตจิตฺตสฺส ภิกฺขุโน;

อมานุสี รตี โหติ, สมฺมา ธมฺมํ วิปสฺสโต’’ติฯ (ธ. ป. 373) จ,

‘‘ปุรโต ปจฺฉโต วาปิ, อปโร เจ น วิชฺชติ;

อตีว ผาสุ ภวติ, เอกสฺส วสโต วเน’’ติฯ (เถรคา. 537) จ;

ตสฺมา ภควา ทุติยํ คาถมาหฯ ตตฺถ สา รติ ปฏิภาติ มนฺติ ยา เอวรูเป กาเล เอกกสฺส นิสชฺชา นาม, สา รติ มยฺหํ อุปฏฺฐาตีติ อตฺโถฯ เสสํ ตาทิสเมวาติฯ

สณมานสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. นิทฺทาตนฺทีสุตฺตวณฺณนา

[16] ฉฏฺเฐ นิทฺทาติ, ‘‘อภิชานามหํ, อคฺคิเวสฺสน, คิมฺหานํ ปจฺฉิเม มาเส นิทฺทํ โอกฺกมิตา’’ติ (ม. นิ. 1.387) เอวรูปาย อพฺยากตนิทฺทาย ปุพฺพภาคาปรภาเคสุ เสขปุถุชฺชนานํ สสงฺขาริกอกุสเล จิตฺเต อุปฺปนฺนํ ถินมิทฺธํฯ ตนฺทีติ อติจฺฉาตาติสีตาทิกาเลสุ อุปฺปนฺนํ อาคนฺตุกํ อาลสิยํฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ – ‘‘ตตฺถ กตมา ตนฺที? ยา ตนฺที ตนฺทิยนา ตนฺทิมนตา อาลสฺยํ อาลสฺยายนา อาลสฺยายิตตฺตํ, อยํ วุจฺจติ ตนฺที’’ติ (วิภ. 857)ฯ วิชมฺภิตาติ กายวิชมฺภนาฯ อรตีติ อกุสลปกฺขา อุกฺกณฺฐิตตาฯ ภตฺตสมฺมโทติ ภตฺตมุจฺฉา ภตฺตกิลมโถฯ วิตฺถาโร ปน เตสํ – ‘‘ตตฺถ กตมา วิชมฺภิตา? ยา กายสฺส ชมฺภนา วิชมฺภนา’’ติอาทินา นเยน อภิธมฺเม อาคโตวฯ เอเตนาติ เอเตน นิทฺทาทินา อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺโฐ นิวาริตปาตุภาโวฯ นปฺปกาสตีติ น โชตติ, น ปาตุภวตีติ อตฺโถฯ อริยมคฺโคติ โลกุตฺตรมคฺโคฯ อิธาติ อิมสฺมิํ โลเกฯ ปาณินนฺติ สตฺตานํฯ วีริเยนาติ มคฺคสหชาตวีริเยนฯ นํ ปณาเมตฺวาติ เอตํ กิเลสชาตํ นีหริตฺวาฯ อริยมคฺโคติ โลกิยโลกุตฺตรมคฺโคฯ อิติ มคฺเคเนว อุปกฺกิเลเส นีหริตฺวา มคฺคสฺส วิสุทฺธิ วุตฺตาติฯ

นิทฺทาตนฺทีสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ