4. ทลิทฺทสุตฺตวณฺณนา

[260] จตุตฺเถ มนุสฺสทลิทฺโทติ มนุสฺสอธโนฯ มนุสฺสกปโณติ มนุสฺสการุญฺญตํ ปตฺโตฯ มนุสฺสวราโกติ มนุสฺสลามโกฯ ตตฺราติ ตสฺมิํ ฐาเน, ตสฺมิํ วา อติโรจเนฯ อุชฺฌายนฺตีติ อวชฺฌายนฺติ ลามกโต จินฺเตนฺติฯ ขิยนฺตีติ กเถนฺติ ปกาเสนฺติฯ วิปาเจนฺตีติ ตตฺถ ตตฺถ กเถนฺติ วิตฺถาเรนฺติฯ เอโส โข มาริสาติ เอตฺถ อยมนุปุพฺพิกถา – โส กิร อนุปฺปนฺเน พุทฺเธ กาสิรฏฺเฐ พาราณสิราชา หุตฺวา สมุสฺสิตทฺธชปฏากนานาลงฺกาเรน สุฏฺฐุ อลงฺกตํ นครํ ปทกฺขิณํ อกาสิ อตฺตโน สิริสมฺปตฺติยา สมากฑฺฒิตเนตฺเตน ชนกาเยน สมุลฺโลกิยมาโนฯ ตสฺมิญฺจ สมเย เอโก ปจฺเจกพุทฺโธ คนฺธมาทนปพฺพตา อาคมฺม ตสฺมิํ นคเร ปิณฺฑาย จรติ, สนฺตินฺทฺริโย สนฺตมานโส อุตฺตมทมถสมนฺนาคโตฯ มหาชโนปิ ราชคตํ จิตฺตีการํ ปหาย ปจฺเจกพุทฺธเมว โอโลเกสิฯ ราชา – ‘‘อิทานิ อิมสฺมิํ ชนกาเย เอโกปิ มํ น โอโลเกติฯ กิํ นุ โข เอต’’นฺติ? โอโลเกนฺโต ปจฺเจกพุทฺธํ อทฺทสฯ โสปิ ปจฺเจกพุทฺโธ มหลฺลโก โหติ ปจฺฉิมวเย ฐิโตฯ จีวรานิปิสฺส ชิณฺณานิ, ตโต ตโต สุตฺตานิ คฬนฺติฯ รญฺโญ สตสหสฺสาธิกานิ ทฺเว อสงฺเขฺยยฺยานิ ปูริตปารมิํ ปจฺเจกพุทฺธํ ทิสฺวา จิตฺตปสาทมตฺตํ วา หตฺถํ ปสาเรตฺวา วนฺทนมตฺตํ วา นาโหสิฯ โส ราชา ‘‘ปพฺพชิโต มญฺเญ เอส อุสูยาย มํ น โอโลเกตี’’ติ กุชฺฌิตฺวา ‘‘กฺวายํ กุฏฺฐิจีวรานิ ปารุโต’’ติ นิฏฺฐุภิตฺวา ปกฺกามิฯ ตสฺส กมฺมสฺส วิปาเกน มหานิรเย นิพฺพตฺติตฺวา วิปากาวเสเสน มนุสฺสโลกํ อาคจฺฉนฺโต ราชคเห ปรมกปณาย อิตฺถิยา กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธิํ คณฺหิฯ คหิตกาลโต ปฏฺฐาย สา อิตฺถี กญฺชิกมตฺตมฺปิ อุทรปูรํ นาลตฺถฯ ตสฺส กุจฺฉิคตสฺเสว กณฺณนาสา วิลีนา, สงฺขปลิตกุฏฺฐี หุตฺวา มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขนฺโตฯ มาตาปิตโร นาม ทุกฺกรการิกา โหนฺติ, เตนสฺส มาตา ยาว กปาลํ คเหตฺวา จริตุํ น สกฺโกติ, ตาวสฺส กญฺชิกมฺปิ อุทกมฺปิ อาหริตฺวา อทาสิฯ ภิกฺขาย จริตุํ สมตฺถกาเล ปนสฺส กปาลํ หตฺเถ ทตฺวา ‘‘ปญฺญายิสฺสสิ สเกน กมฺเมนา’’ติ ปกฺกามิฯ