2. นนฺทติสุตฺตวณฺณนา

[12] ทุติเย นนฺทตีติ ตุสฺสติ อตฺตมโน โหติฯ ปุตฺติมาติ พหุปุตฺโตฯ ตสฺส หิ เอกจฺเจ ปุตฺตา กสิกมฺมํ กตฺวา ธญฺญสฺส โกฏฺเฐ ปูเรนฺติ, เอกจฺเจ วณิชฺชํ กตฺวา หิรญฺญสุวณฺณํ อาหรนฺติ, เอกจฺเจ ราชานํ อุปฏฺฐหิตฺวา ยานวาหนคามนิคมาทีนิ ลภนฺติฯ อถ เตสํ อานุภาวสงฺขาตํ สิริํ อนุภวมานา มาตา วา ปิตา วา นนฺทติฯ ฉณทิวสาทีสุ วา มณฺฑิตปสาธิเต ปุตฺเต สมฺปตฺติํ อนุภวมาเน ทิสฺวา นนฺทตีติ, ‘‘นนฺทติ ปุตฺเตหิ ปุตฺติมา’’ติ อาหฯ โคหิ ตเถวาติ ยถา ปุตฺติมา ปุตฺเตหิ, ตถา โคสามิโกปิ สมฺปนฺนํ โคมณฺฑลํ ทิสฺวา คาโว นิสฺสาย โครสสมฺปตฺติํ อนุภวมาโน โคหิ นนฺทติฯ อุปธี หิ นรสฺส นนฺทนาติ, เอตฺถ อุปธีติ จตฺตาโร อุปธี – กามูปธิ, ขนฺธูปธิ, กิเลสูปธิ, อภิสงฺขารูปธีติฯ กามาปิ หิ ‘‘ยํ ปญฺจ กามคุเณ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สุขํ โสมนสฺสํ, อยํ กามานํ อสฺสาโท’’ติ (ม. นิ. 1.166) เอวํ วุตฺตสฺส สุขสฺส อธิฏฺฐานภาวโต ‘‘อุปธิยติ เอตฺถ สุข’’นฺติ อิมินา วจนตฺเถน อุปธีติ วุจฺจติฯ ขนฺธาปิ ขนฺธมูลกสฺส ทุกฺขสฺส อธิฏฺฐานภาวโต, กิเลสาปิ อปายทุกฺขสฺส อธิฏฺฐานภาวโต, อภิสงฺขาราปิ ภวทุกฺขสฺส อธิฏฺฐานภาวโตติฯ อิธ ปน กามูปธิ อธิปฺเปโตฯ ปญฺจ หิ กามคุณา เตภูมิกาทิปาสาท-อุฬารสยน-วตฺถาลงฺการ-นาฏกปริวาราทิวเสน ปจฺจุปฏฺฐิตา ปีติโสมนสฺสํ อุปสํหรมานา นรํ นนฺทยนฺติฯ ตสฺมา ยถา ปุตฺตา จ คาโว จ, เอวํ อิเมปิ อุปธี หิ นรสฺส นนฺทนาติ เวทิตพฺพาฯ น หิ โส นนฺทติ โย นิรูปธีติ โย กามคุณสมฺปตฺติรหิโต ทลิทฺโท ทุลฺลภฆาสจฺฉาทโน , น หิ โส นนฺทติฯ เอวรูโป มนุสฺสเปโต จ มนุสฺสเนรยิโก จ กิํ นนฺทิสฺสติ ภควาติ อาหฯ

อิทํ สุตฺวา สตฺถา จินฺเตสิ – ‘‘อยํ เทวตา โสกวตฺถุเมว นนฺทวตฺถุํ กโรติ, โสกวตฺถุภาวมสฺสา ทีเปสฺสามี’’ติ ผเลน ผลํ ปาเตนฺโต วิย ตาเยว อุปมาย ตสฺสา วาทํ ภินฺทนฺโต ตเมว คาถํ ปริวตฺเตตฺวา โสจตีติ อาหฯ

ตตฺถ โสจติ ปุตฺเตหีติ วิเทสคมนาทิวเสน ปุตฺเตสุ นฏฺเฐสุปิ นสฺสนฺเตสุปิ อิทานิ นสฺสิสฺสนฺตีติ นาสสงฺกีปิ โสจติ, ตถา มเตสุปิ มรนฺเตสุปิ โจเรหิ ราชปุริเสหิ คหิเตสุ วา ปจฺจตฺถิกานํ หตฺถํ อุปคเตสุ วา มรณสงฺกีปิ หุตฺวา โสจติฯ รุกฺขปพฺพตาทีหิ ปติตฺวา หตฺถปาทาทีนํ เภทวเสน ภินฺเนสุปิ ภิชฺชนฺเตสุปิ เภทสงฺกีปิ หุตฺวา โสจติฯ ยถา จ ปุตฺเตหิ ปุตฺติมา, โคสามิโกปิ ตเถว นวหากาเรหิ โคหิ โสจติฯ อุปธี หิ นรสฺส โสจนาติ ยถา จ ปุตฺตคาโว, เอวํ ปญฺจ กามคุโณปธีปิ –

‘‘ตสฺส เจ กามยานสฺส, ฉนฺทชาตสฺส ชนฺตุโน;

เต กามา ปริหายนฺติ, สลฺลวิทฺโธว รุปฺปตี’’ติฯ (สุ. นิ. 773) –

วุตฺตนเยน นรํ โสจนฺติฯ ตสฺมา นรสฺส โสจนา โสกวตฺถุกเมวาติ เวทิตพฺพาฯ น หิ โส โสจติ, โย นิรูปธีติ ยสฺส ปน จตุพฺพิธาเปเต อุปธิโย นตฺถิ, โส นิรุปธิ มหาขีณาสโว กิํ โสจิสฺสติ, น โสจติ เทวเตติฯ

นนฺทติสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. นตฺถิปุตฺตสมสุตฺตวณฺณนา

[13] ตติเย นตฺถิ ปุตฺตสมํ เปมนฺติ วิรูเปปิ หิ อตฺตโน ปุตฺตเก สุวณฺณพิมฺพกํ วิย มญฺญนฺติ, มาลาคุเฬ วิย สีสาทีสุ กตฺวา ปริหรมานา เตหิ โอหทิตาปิ โอมุตฺติกาปิ คนฺธวิเลปนปติตา วิย โสมนสฺสํ อาปชฺชนฺติฯ เตนาห – ‘‘นตฺถิ ปุตฺตสมํ เปม’’นฺติ ฯ ปุตฺตเปมสมํ เปมํ นาม นตฺถีติ วุตฺตํ โหติฯ โคสมิตํ ธนนฺติ โคหิ สมํ โคธนสมํ โคธนสทิสํ อญฺญํ ธนํ นาม นตฺถิ ภควาติ อาหฯ สูริยสมา อาภาติ สูริยาภาย สมา อญฺญา อาภา นาม นตฺถีติ ทสฺเสติฯ สมุทฺทปรมาติ เย เกจิ อญฺเญ สรา นาม, สพฺเพ เต สมุทฺทปรมา, สมุทฺโท เตสํ อุตฺตโม, สมุทฺทสทิสํ อญฺญํ อุทกนิธานํ นาม นตฺถิ, ภควาติฯ

ยสฺมา ปน อตฺตเปเมน สมํ เปมํ นาม นตฺถิฯ