อิติ ภควา ‘‘เอวํ โข, ยกฺข, อยํ สตฺโต อนุปุพฺเพน มาตุกุจฺฉิยํ วฑฺฒติ, น เอกปฺปหาเรเนว นิพฺพตฺตตี’’ติ ทสฺเสติฯ ปฐมํฯ

2. สกฺกนามสุตฺตวณฺณนา

[236] ทุติเย สกฺกนามโกติ เอวํ นามโก เอโก ยกฺโข, โส กิร มารปกฺขิกยกฺโขฯ วิปฺปมุตฺตสฺสาติ ตีหิ ภเวหิ วิปฺปมุตฺตสฺสฯ ยทญฺญนฺติ ยํ อญฺญํฯ วณฺเณนาติ การเณนฯ สํวาโสติ เอกโต วาโส, สกฺขิธมฺโม มิตฺตธมฺโมติ อตฺโถฯ สปฺปญฺโญติ สุปญฺโญ สมฺพุทฺโธฯ ทุติยํฯ

3. สูจิโลมสุตฺตวณฺณนา

[237] ตติเย คยายนฺติ คยาคาเม, คยาย อวิทูเร นิวิฏฺฐคามํ อุปนิสฺสายาติ อตฺโถฯ ฏงฺกิตมญฺเจติ ทีฆมญฺเจ ปาทมชฺเฌ วิชฺฌิตฺวา อฏนิโย ปเวเสตฺวา กตมญฺเจฯ ตสฺส ‘‘อิทํ อุปริ, อิทํ เหฏฺฐา’’ติ นตฺถิ, ปริวตฺเตตฺวา อตฺถโตปิ ตาทิโสว โหติ, ตํ เทวฏฺฐาเน ฐเปนฺติฯ จตุนฺนํ ปาสาณานํ อุปริ ปาสาณํ อตฺถริตฺวา กตเคหมฺปิ ‘‘ฏงฺกิตมญฺโจ’’ติ วุจฺจติฯ สูจิโลมสฺสาติ กถินสูจิสทิสโลมสฺสฯ โส กิร กสฺสปสฺส ภควโต สาสเน ปพฺพชิตฺวา ทูรฏฺฐานโต อาคโต เสทมลคฺคหิเตน คตฺเตน สุปญฺญตฺตํ สงฺฆิกมญฺจํ อนาทเรน อปจฺจตฺถริตฺวา นิปชฺชิ, ตสฺส ปริสุทฺธสีลสฺส ตํ กมฺมํ สุทฺธวตฺเถ กาฬกํ วิย อโหสิฯ โส ตสฺมิํ อตฺตภาเว วิเสสํ นิพฺพตฺเตตุํ อสกฺโกนฺโต กาลํกตฺวา คยาคามทฺวาเร สงฺการฏฺฐาเน ยกฺโข หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ นิพฺพตฺตมตฺตสฺเสว จสฺส สกลสรีรํ กถินสูจีหิ ควิจฺฉิวิชฺฌิตํ วิย ชาตํฯ

อเถกทิวสํ ภควา ปจฺจูสสมเย โลกํ โอโลเกนฺโต ตํ ยกฺขํ ปฐมาวชฺชนสฺเสว อาปาถํ อาคตํ ทิสฺวา – ‘‘อยํ เอกํ พุทฺธนฺตรํ มหาทุกฺขํ อนุภวิฯ