4. สมฺพหุลสุตฺตวณฺณนา

[224] จตุตฺเถ สมฺพหุลาติ พหู สุตฺตนฺติกา อาภิธมฺมิกา วินยธรา จฯ วิหรนฺตีติ สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา วิหรนฺติฯ ปกฺกมิํสูติ เต กิร ตสฺมิํ ชนปเท อญฺญตรํ คามํ อุปสงฺกมนฺเต ทิสฺวา มนุสฺสา ปสนฺนจิตฺตา อาสนสาลาย โกชวตฺถรณาทีนิ ปญฺญาเปตฺวา ยาคุขชฺชกานิ ทตฺวา อุปนิสีทิํสุฯ มหาเถโร เอกํ ธมฺมกถิกํ ‘‘ธมฺมํ กเถหี’’ติ อาหฯ โส จิตฺตํ ธมฺมกถํ กเถสิฯ มนุสฺสา ปสีทิตฺวา โภชนเวลายํ ปณีตโภชนํ อทํสุฯ มหาเถโร มนุญฺญํ ภตฺตานุโมทนมกาสิฯ มนุสฺสา ภิยฺโยโสมตฺตาย ปสนฺนา ‘‘อิเธว, ภนฺเต, เตมาสํ วสถา’’ติ ปฏิญฺญํ กาเรตฺวา คมนาคมนสมฺปนฺเน ฐาเน เสนาสนานิ กาเรตฺวา จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺฐหิํสุฯ มหาเถโร วสฺสูปนายิกทิวเส ภิกฺขู โอวทิ – ‘‘อาวุโส, ตุมฺเหหิ ครุกสฺส สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คหิตํ, พุทฺธปาตุภาโว นาม ทุลฺลโภฯ มาสสฺส อฏฺฐ ทิวเส ธมฺมสฺสวนํ กตฺวา คณสงฺคณิกํ ปหาย อปฺปมตฺตา วิหรถา’’ติฯ เต ตโต ปฏฺฐาย ยุญฺชนฺติ ฆเฏนฺติฯ กทาจิ สพฺพรตฺติกํ ธมฺมสฺสวนํ กโรนฺติ, กทาจิ ปญฺหํ วิสฺสชฺเชนฺติ, กทาจิ ปธานํ กโรนฺติฯ เตสํ ธมฺมสฺสวนทิวเส ธมฺมํ กเถนฺตานํเยว อรุโณ อุคฺคจฺฉติฯ ปญฺหาวิสฺสชฺชนทิวเส พฺยตฺโต ภิกฺขุ ปญฺหํ ปุจฺฉติ, ปณฺฑิโต วิสฺสชฺเชตีติ ปุจฺฉนวิสฺสชฺชนํ กโรนฺตานํเยวฯ ปธานทิวเส สูริยตฺถงฺคมเน คณฺฑิํ ปหริตฺวาว จงฺกมํ โอตริตฺวา ปธานํ กโรนฺตานํเยวฯ เต เอวํ วสฺสํ วสฺสิตฺวา ปวาเรตฺวา ปกฺกมิํสุฯ ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ ปริเทวมานาติ ‘‘อิทานิ ตถารูปํ มธุรํ ธมฺมสฺสวนํ ปญฺหากถนํ กุโต ลภิสฺสามี’’ติอาทีนิ วตฺวา โรทมานาฯ

ขายตีติ ปญฺญายติ อุปฏฺฐาติฯ โก เมติ กหํ อิเมฯ วชฺชิภูมิยาติ วชฺชิรฏฺฐาภิมุขา คตาฯ มคา วิยาติ ยถา มคา ตสฺมิํ ตสฺมิํ ปพฺพตปาเท วา วนสณฺเฑ วา วิจรนฺตา – ‘‘อิทํ อมฺหากํ มาตุสนฺตกํ ปิตุสนฺตกํ ปเวณิอาคต’’นฺติ อคเหตฺวา, ยตฺเถว เนสํ โคจรผาสุตา จ โหติ ปริปนฺถาภาโว จ, ตตฺถ วิจรนฺติฯ เอวํ อนิเกตา อเคหา ภิกฺขโวปิ ‘‘อยํ, อาวุโส, อมฺหากํ อาจริยุปชฺฌายานํ สนฺตโก ปเวณิอาคโต’’ติ อคเหตฺวา ยตฺเถว เนสํ อุตุสปฺปายํ โภชนสปฺปายํ ปุคฺคลสปฺปายํ เสนาสนสปฺปายํ ธมฺมสฺสวนสปฺปายญฺจ สุลภํ โหติ, ตตฺถ วิหรนฺติฯ จตุตฺถํฯ

5. อานนฺทสุตฺตวณฺณนา

[225] ปญฺจเม อานนฺโทติ ธมฺมภณฺฑาคาริกตฺเถโรฯ อติเวลนฺติ อติกฺกนฺตํ เวลํฯ คิหิสญฺญตฺติพหุโลติ รตฺติญฺจ ทิวา จ พหุกาลํ คิหี สญฺญาปยนฺโตฯ ภควติ ปรินิพฺพุเต มหากสฺสปตฺเถโร เถรํ อาห – ‘‘อาวุโส, มยํ ราชคเห วสฺสํ อุปคนฺตฺวา ธมฺมํ สงฺคายิสฺสาม, คจฺฉ ตฺวํ อรญฺญํ ปวิสิตฺวา อุปริมคฺคตฺตยตฺถาย วายามํ กโรหี’’ติฯ โส ภควโต ปตฺตจีวรมาทาย โกสลรฏฺฐํ คนฺตฺวา เอกสฺมิํ อรญฺญาวาเส วสิตฺวา ปุนทิวเส เอกํ คามํ ปาวิสิฯ มนุสฺสา เถรํ ทิสฺวา – ‘‘ภนฺเต อานนฺท, ตุมฺเห ปุพฺเพ สตฺถารา สทฺธิํ อาคจฺฉถฯ อชฺช เอกกาว อาคตาฯ กหํ สตฺถารํ ฐเปตฺวา อาคตตฺถ? อิทานิ กสฺส ปตฺตจีวรํ คเหตฺวา วิจรถ? กสฺส มุโขทกํ ทนฺตกฏฺฐํ เทถ, ปริเวณํ สมฺมชฺชถ, วตฺตปฏิวตฺตํ กโรถา’’ติ พหุํ วตฺวา ปริเทวิํสุฯ เถโร – ‘‘มา, อาวุโส, โสจิตฺถ, มา ปริเทวิตฺถ, อนิจฺจา สงฺขารา’’ติอาทีนิ วตฺวา เต สญฺญาเปตฺวา ภตฺตกิจฺจาวสาเน วสนฏฺฐานเมว คจฺฉติฯ มนุสฺสา สายมฺปิ ตตฺถ คนฺตฺวา ตเถว ปริเทวนฺติฯ เถโรปิ ตเถว โอวทติฯ ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ อชฺฌภาสีติ ‘‘อยํ เถโร ภิกฺขุสงฺฆสฺส กถํ สุตฺวา ‘สมณธมฺมํ กริสฺสามี’ติ อรญฺญํ ปวิสิตฺวา อิทานิ คิหี สญฺญาเปนฺโต วิหรติ, สตฺถุ สาสนํ อสงฺคหิตปุปฺผราสิ วิย ฐิตํ, ธมฺมสงฺคหํ น กโรติ, โจเทสฺสามิ น’’นฺติ จินฺเตตฺวา อภาสิฯ

ปสกฺกิยาติ ปวิสิตฺวาฯ หทยสฺมิํ โอปิยาติ กิจฺจโต จ อารมฺมณโต จ หทยมฺหิ ปกฺขิปิตฺวาฯ ‘‘นิพฺพานํ ปาปุณิสฺสามี’’ติ วีริยํ กโรนฺโต นิพฺพานํ กิจฺจโต หทยมฺหิ โอเปติ นาม, นิพฺพานารมฺมณํ ปน สมาปตฺติํ อปฺเปตฺวา นิสีทนฺโต อารมฺมณโตฯ ตทุภยมฺปิ สนฺธาเยสา ภาสติฯ ฌายาติ ทฺวีหิ ฌาเนหิ ฌายิโก ภวฯ พิฬิพิฬิกาติ อยํ คิหีหิ สทฺธิํ พิฬิพิฬิกถาฯ ปญฺจมํฯ

6. อนุรุทฺธสุตฺตวณฺณนา

[226] ฉฏฺเฐ ปุราณทุติยิกาติ อนนฺตเร อตฺตภาเว อคฺคมเหสีฯ โสภสีติ ปุพฺเพปิ โสภสิ, อิทานิปิ โสภสิฯ ทุคฺคตาติ น คติทุคฺคติยา ทุคฺคตาฯ ตา หิ สุคติยํ ฐิตา สมฺปตฺติํ อนุภวนฺติ, ปฏิปตฺติทุคฺคติยา ปน ทุคฺคตาฯ ตโต จุตา หิ ตา นิรเยปิ อุปปชฺชนฺตีติ ทุคฺคตาฯ ปติฏฺฐิตาติ สกฺกายสฺมิํ หิ ปติฏฺฐหนฺโต อฏฺฐหิ การเณหิ ปติฏฺฐาติ – รตฺโต ราควเสน ปติฏฺฐาติ, ทุฏฺโฐ โทสวเสน… มูฬฺโห โมหวเสน… วินิพทฺโธ มานวเสน… ปรามฏฺโฐ ทิฏฺฐิวเสน… ถามคโต อนุสยวเสน… อนิฏฺฐงฺคโต วิจิกิจฺฉาวเสน… วิกฺเขปคโต อุทฺธจฺจวเสน ปติฏฺฐาติฯ ตาปิ เอวํ ปติฏฺฐิตาวฯ นรเทวานนฺติ เทวนรานํฯ

นตฺถิ ทานีติ สา กิร เทวธีตา เถเร พลวสิเนหา อโหสิ, ปฏิคนฺตุํ นาสกฺขิฯ กาเลน อาคนฺตฺวา ปริเวณํ สมฺมชฺชติ, มุโขทกํ ทนฺตกฏฺฐํ ปานียํ ปริโภชนียํ อุปฏฺฐเปติฯ เถโร อนาวชฺชเนน ปริภุญฺชติฯ เอกสฺมิํ ทิวเส เถรสฺส ชิณฺณจีวรสฺส โจฬกภิกฺขํ จรโต สงฺการกูเฏ ทิพฺพทุสฺสํ ฐเปตฺวา ปกฺกมิฯ