3. กสฺสปโคตฺตสุตฺตวณฺณนา

[223] ตติเย เฉตนฺติ เอกํ มิคลุทฺทกํฯ โอวทตีติ โส กิร มิคลุทฺทโก ปาโตว ภุญฺชิตฺวา ‘‘มิเค วธิสฺสามี’’ติ อรญฺญํ ปวิฏฺโฐ เอกํ โรหิตมิคํ ทิสฺวา ‘‘สตฺติยา นํ ปหริสฺสามี’’ติ อนุพนฺธมาโน เถรสฺส ปฐมสุตฺเต วุตฺตนเยเนว ทิวาวิหารํ นิสินฺนสฺส อวิทูเรน ปกฺกมติฯ อถ นํ เถโร – ‘‘อุปาสก, ปาณาติปาโต นาเมส อปายสํวตฺตนิโก อปฺปายุกสํวตฺตนิโก, สกฺกา อญฺเญนปิ กสิวณิชฺชาทิกมฺเมน ทารภรณํ กาตุํ, มา เอวรูปํ กกฺขฬกมฺมํ กโรหี’’ติ อาหฯ โสปิ ‘‘มหาปํสุกูลิกตฺเถโร กเถตี’’ติ คารเวน ฐตฺวา โสตุํ อารทฺโธฯ อถสฺส โสตุกามตํ ชเนสฺสามีติ เถโร องฺคุฏฺฐกํ ชาลาเปสิฯ โส อกฺขีหิปิ ปสฺสติ, กณฺเณหิปิ สุณาติ, จิตฺตํ ปนสฺส ‘‘อสุกฏฺฐานํ มิโค คโต ภวิสฺสติ, อสุกติตฺถํ โอติณฺโณ, ตตฺถ นํ คนฺตฺวา ฆาเตตฺวา ยาวทิจฺฉกํ มํสํ ขาทิตฺวา เสสํ กาเชนาทาย คนฺตฺวา ปุตฺตเก โตเสสฺสามี’’ติ เอวํ มิคสฺเสว อนุปทํ ธาวติฯ เอวํ วิกฺขิตฺตจิตฺตสฺส ธมฺมํ เทเสนฺตํ เถรํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘โอวทตี’’ติฯ อชฺฌภาสีติ ‘‘อยํ เถโร อทารุํ ตจฺฉนฺโต วิย อเขตฺเต วปฺปนฺโต วิย อตฺตโนปิ กมฺมํ นาเสติ, เอตสฺสาปิ โจเทสฺสามิ น’’นฺติ อภาสิฯ

อปฺปปญฺญนฺติ นิปฺปญฺญํฯ อเจตสนฺติ การณชานนสมตฺเถน จิตฺเตน รหิตํฯ มนฺโทวาติ อนฺธพาโล วิยฯ สุณาตีติ ตว ธมฺมกถํ สุณาติฯ น วิชานาตีติ อตฺถมสฺส น ชานาติฯ อาโลเกตีติ ตว ปุถุชฺชนิกอิทฺธิยา ชลนฺตํ องฺคุฏฺฐกํ อาโลเกติฯ น ปสฺสตีติ เอตฺถ ‘‘เนว เตลํ น วฏฺฏิ น ทีปกปลฺลิกา, เถรสฺส ปน อานุภาเวนายํ ชลตี’’ติ อิมํ การณํ น ปสฺสติฯ ทส ปชฺโชเตติ ทสสุ องฺคุลีสุ ทส ปทีเปฯ รูปานีติ การณรูปานิฯ จกฺขูติ ปญฺญาจกฺขุฯ สํเวคมาปาทีติ กิํ เม อิมินาติ? วีริยํ ปคฺคยฺห ปรมวิเวกํ อรหตฺตมคฺคํ ปฏิปชฺชิฯ ตติยํฯ

4. สมฺพหุลสุตฺตวณฺณนา

[224] จตุตฺเถ สมฺพหุลาติ พหู สุตฺตนฺติกา อาภิธมฺมิกา วินยธรา จฯ วิหรนฺตีติ สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา วิหรนฺติฯ ปกฺกมิํสูติ เต กิร ตสฺมิํ ชนปเท อญฺญตรํ คามํ อุปสงฺกมนฺเต ทิสฺวา มนุสฺสา ปสนฺนจิตฺตา อาสนสาลาย โกชวตฺถรณาทีนิ ปญฺญาเปตฺวา ยาคุขชฺชกานิ ทตฺวา อุปนิสีทิํสุฯ มหาเถโร เอกํ ธมฺมกถิกํ ‘‘ธมฺมํ กเถหี’’ติ อาหฯ โส จิตฺตํ ธมฺมกถํ กเถสิฯ มนุสฺสา ปสีทิตฺวา โภชนเวลายํ ปณีตโภชนํ อทํสุฯ มหาเถโร มนุญฺญํ ภตฺตานุโมทนมกาสิฯ มนุสฺสา ภิยฺโยโสมตฺตาย ปสนฺนา ‘‘อิเธว, ภนฺเต, เตมาสํ วสถา’’ติ ปฏิญฺญํ กาเรตฺวา คมนาคมนสมฺปนฺเน ฐาเน เสนาสนานิ กาเรตฺวา จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺฐหิํสุฯ มหาเถโร วสฺสูปนายิกทิวเส ภิกฺขู โอวทิ – ‘‘อาวุโส, ตุมฺเหหิ ครุกสฺส สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คหิตํ, พุทฺธปาตุภาโว นาม ทุลฺลโภฯ มาสสฺส อฏฺฐ ทิวเส ธมฺมสฺสวนํ กตฺวา คณสงฺคณิกํ ปหาย อปฺปมตฺตา วิหรถา’’ติฯ เต ตโต ปฏฺฐาย ยุญฺชนฺติ ฆเฏนฺติฯ กทาจิ สพฺพรตฺติกํ ธมฺมสฺสวนํ กโรนฺติ, กทาจิ ปญฺหํ วิสฺสชฺเชนฺติ, กทาจิ ปธานํ กโรนฺติฯ เตสํ ธมฺมสฺสวนทิวเส ธมฺมํ กเถนฺตานํเยว อรุโณ อุคฺคจฺฉติฯ ปญฺหาวิสฺสชฺชนทิวเส พฺยตฺโต ภิกฺขุ ปญฺหํ ปุจฺฉติ, ปณฺฑิโต วิสฺสชฺเชตีติ ปุจฺฉนวิสฺสชฺชนํ กโรนฺตานํเยวฯ ปธานทิวเส สูริยตฺถงฺคมเน คณฺฑิํ ปหริตฺวาว จงฺกมํ โอตริตฺวา ปธานํ กโรนฺตานํเยวฯ เต เอวํ วสฺสํ วสฺสิตฺวา ปวาเรตฺวา ปกฺกมิํสุฯ ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํฯ ปริเทวมานาติ ‘‘อิทานิ ตถารูปํ มธุรํ ธมฺมสฺสวนํ ปญฺหากถนํ กุโต ลภิสฺสามี’’ติอาทีนิ วตฺวา โรทมานาฯ

ขายตีติ ปญฺญายติ อุปฏฺฐาติฯ โก เมติ กหํ อิเมฯ วชฺชิภูมิยาติ วชฺชิรฏฺฐาภิมุขา คตาฯ มคา วิยาติ ยถา มคา ตสฺมิํ ตสฺมิํ ปพฺพตปาเท วา วนสณฺเฑ วา วิจรนฺตา – ‘‘อิทํ อมฺหากํ มาตุสนฺตกํ ปิตุสนฺตกํ ปเวณิอาคต’’นฺติ อคเหตฺวา, ยตฺเถว เนสํ โคจรผาสุตา จ โหติ ปริปนฺถาภาโว จ, ตตฺถ วิจรนฺติฯ เอวํ อนิเกตา อเคหา ภิกฺขโวปิ ‘‘อยํ, อาวุโส, อมฺหากํ อาจริยุปชฺฌายานํ สนฺตโก ปเวณิอาคโต’’ติ อคเหตฺวา ยตฺเถว เนสํ อุตุสปฺปายํ โภชนสปฺปายํ ปุคฺคลสปฺปายํ เสนาสนสปฺปายํ ธมฺมสฺสวนสปฺปายญฺจ สุลภํ โหติ, ตตฺถ วิหรนฺติฯ จตุตฺถํฯ