9. วนสํยุตฺตํ

1. วิเวกสุตฺตวณฺณนา

[221] วนสํยุตฺตสฺส ปฐเม โกสเลสุ วิหรตีติ สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา ตสฺส ชนปทสฺส สุลภภิกฺขตาย ตตฺถ คนฺตฺวา วิหรติฯ สํเวเชตุกามาติ วิเวกํ ปฏิปชฺชาเปตุกามาฯ วิเวกกาโมติ ตโย วิเวเก ปตฺถยนฺโตฯ นิจฺฉรตี พหิทฺธาติ พาหิเรสุ ปุถุตฺตารมฺมเณสุ จรติฯ ชโน ชนสฺมินฺติ ตฺวํ ชโน อญฺญสฺมิํ ชเน ฉนฺทราคํ วินยสฺสุฯ ปชหาสีติ ปชหฯ ภวาสีติ ภวฯ สตํ ตํ สารยามเสติ สติมนฺตํ ปณฺฑิตํ ตํ มยมฺปิ สารยาม, สตํ วา ธมฺมํ มยํ ตํ สารยามาติ อตฺโถฯ ปาตาลรโชติ อปฺปติฏฺฐฏฺเฐน ปาตาลสงฺขาโต กิเลสรโชฯ มา ตํ กามรโชติ อยํ กามราครโช ตํ มา อวหริ, อปายเมว มา เนตูติ อตฺโถฯ ปํสุกุนฺถิโตติ ปํสุมกฺขิโตฯ วิธุนนฺติ วิธุนนฺโตฯ สิตํ รชนฺติ สรีรลคฺคํ รชํฯ สํเวคมาปาทีติ เทวตาปิ นาม มํ เอวํ สาเรตีติ วิเวกมาปนฺโน, อุตฺตมวีริยํ วา ปคฺคยฺห ปรมวิเวกํ มคฺคเมว ปฏิปนฺโนติฯ ปฐมํฯ

2. อุปฏฺฐานสุตฺตวณฺณนา

[222] ทุติเย สุปตีติ อยํ กิร ขีณาสโว, โส ทูเร ภิกฺขาจารคามํ คนฺตฺวา อาคโต ปณฺณสาลาย ปตฺตจีวรํ ปฏิสาเมตฺวา อวิทูเร ชาตสฺสรํ โอตริตฺวา คตฺตานิ อุตุํ คาหาเปตฺวา ทิวาฏฺฐานํ สมฺมชฺชิตฺวา ตตฺถ นีจมญฺจกํ ปญฺญาเปตฺวา นิทฺทํ อโนกฺกมนฺโตว นิปนฺโนฯ ขีณาสวสฺสาปิ หิ กายทรโถ โหติเยวาติ ตสฺส วิโนทนตฺถํ, ตํ สนฺธาย สุปตีติ วุตฺตํฯ อชฺฌภาสีติ ‘‘อยํ ภิกฺขุ สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา ทิวา สุปติ, ทิวาโสปฺปญฺจ นาเมตํ วฑฺฒิตํ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกํ อตฺถํ นาเสตี’’ติ มญฺญมานา ‘‘โจเทสฺสามิ น’’นฺติ จินฺเตตฺวา อภาสิฯ

อาตุรสฺสาติ ชราตุโร โรคาตุโร กิเลสาตุโรติ ตโย อาตุรา, เตสุ กิเลสาตุรํ สนฺธาเยวมาหฯ

สลฺลวิทฺธสฺสาติ สวิเสน สตฺติสลฺเลน วิย อวิชฺชาวิสวิฏฺเฐน ตณฺหาสลฺเลน หทเย วิทฺธสฺสฯ รุปฺปโตติ ฆฏฺฏิยมานสฺสฯ

อิทานิสฺส กาเมสุ อาทีนวํ กถยนฺตี อนิจฺจาติอาทิมาหฯ ตตฺถ อสิตนฺติ ตณฺหาทิฏฺฐินิสฺสเยน อนิสฺสิตํฯ กสฺมา ปพฺพชิตํ ตเปติ เอวรูปํ ขีณาสวํ ทิวาโสปฺปํ น ตปติ, ตาทิสํ ปน กสฺมา น ตเปสฺสตีติ? วทติฯ เถรสฺเสว วา เอตํ วจนํ, ตสฺมา อยเมตฺถ อตฺโถ – พทฺเธสุ มุตฺตํ อสิตํ มาทิสํ ขีณาสวปพฺพชิตํ กสฺมา ทิวาโสปฺปํ ตเป, น ตเปสฺสตีติ? เสสคาถาสุปิ เอเสว นโยฯ เทวตาย หิ วจนปกฺเข – ‘‘เอวรูปํ ขีณาสวปพฺพชิตํ ทิวาโสปฺปํ น ตปติ, ตาทิสํ ปน กสฺมา น ตเปสฺสติ? ตเปสฺสติเยวา’’ติ อตฺโถฯ เถรสฺส วจนปกฺเข – ‘‘เอวรูปํ มาทิสํ ขีณาสวปพฺพชิตํ กสฺมา ทิวาโสปฺปํ ตเป? น ตปติเยวา’’ติ อตฺโถฯ อยํ ปเนตฺถ อนุตฺตานปทวณฺณนาฯ วินยาติ วินเยนฯ สมติกฺกมาติ วฏฺฏมูลิกาย อวิชฺชาย สมติกฺกเมนฯ ตํ ญาณนฺติ ตํ จตุสจฺจญาณํฯ ปรโมทานนฺติ ปรมปริสุทฺธํฯ ปพฺพชิตนฺติ เอวรูเปน ญาเณน สมนฺนาคตํ ปพฺพชิตํฯ วิชฺชายาติ จตุตฺถมคฺควิชฺชายฯ อารทฺธวีริยนฺติ ปคฺคหิตวีริยํ ปริปุณฺณวีริยํฯ ทุติยํฯ

3. กสฺสปโคตฺตสุตฺตวณฺณนา

[223] ตติเย เฉตนฺติ เอกํ มิคลุทฺทกํฯ โอวทตีติ โส กิร มิคลุทฺทโก ปาโตว ภุญฺชิตฺวา ‘‘มิเค วธิสฺสามี’’ติ อรญฺญํ ปวิฏฺโฐ เอกํ โรหิตมิคํ ทิสฺวา ‘‘สตฺติยา นํ ปหริสฺสามี’’ติ อนุพนฺธมาโน เถรสฺส ปฐมสุตฺเต วุตฺตนเยเนว ทิวาวิหารํ นิสินฺนสฺส อวิทูเรน ปกฺกมติฯ อถ นํ เถโร – ‘‘อุปาสก, ปาณาติปาโต นาเมส อปายสํวตฺตนิโก อปฺปายุกสํวตฺตนิโก, สกฺกา อญฺเญนปิ กสิวณิชฺชาทิกมฺเมน ทารภรณํ กาตุํ, มา เอวรูปํ กกฺขฬกมฺมํ กโรหี’’ติ อาหฯ โสปิ ‘‘มหาปํสุกูลิกตฺเถโร กเถตี’’ติ คารเวน ฐตฺวา โสตุํ อารทฺโธฯ อถสฺส โสตุกามตํ ชเนสฺสามีติ เถโร องฺคุฏฺฐกํ ชาลาเปสิฯ โส อกฺขีหิปิ ปสฺสติ, กณฺเณหิปิ สุณาติ, จิตฺตํ ปนสฺส ‘‘อสุกฏฺฐานํ มิโค คโต ภวิสฺสติ, อสุกติตฺถํ โอติณฺโณ, ตตฺถ นํ คนฺตฺวา ฆาเตตฺวา ยาวทิจฺฉกํ มํสํ ขาทิตฺวา เสสํ กาเชนาทาย คนฺตฺวา ปุตฺตเก โตเสสฺสามี’’ติ เอวํ มิคสฺเสว อนุปทํ ธาวติฯ เอวํ วิกฺขิตฺตจิตฺตสฺส ธมฺมํ เทเสนฺตํ เถรํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘โอวทตี’’ติฯ อชฺฌภาสีติ ‘‘อยํ เถโร อทารุํ ตจฺฉนฺโต วิย อเขตฺเต วปฺปนฺโต วิย อตฺตโนปิ กมฺมํ นาเสติ, เอตสฺสาปิ โจเทสฺสามิ น’’นฺติ อภาสิฯ

อปฺปปญฺญนฺติ นิปฺปญฺญํฯ อเจตสนฺติ การณชานนสมตฺเถน จิตฺเตน รหิตํฯ มนฺโทวาติ อนฺธพาโล วิยฯ สุณาตีติ ตว ธมฺมกถํ สุณาติฯ น วิชานาตีติ อตฺถมสฺส น ชานาติฯ อาโลเกตีติ ตว ปุถุชฺชนิกอิทฺธิยา ชลนฺตํ องฺคุฏฺฐกํ อาโลเกติฯ น ปสฺสตีติ เอตฺถ ‘‘เนว เตลํ น วฏฺฏิ น ทีปกปลฺลิกา, เถรสฺส ปน อานุภาเวนายํ ชลตี’’ติ อิมํ การณํ น ปสฺสติฯ ทส ปชฺโชเตติ ทสสุ องฺคุลีสุ ทส ปทีเปฯ รูปานีติ การณรูปานิฯ จกฺขูติ ปญฺญาจกฺขุฯ สํเวคมาปาทีติ กิํ เม อิมินาติ? วีริยํ ปคฺคยฺห ปรมวิเวกํ อรหตฺตมคฺคํ ปฏิปชฺชิฯ ตติยํฯ