เมนู

อุปสงฺกมีติ ‘‘โคธิกตฺเถรสฺส นิพฺพตฺตฏฺฐานํ น ชานามิ, สมณํ โคตมํ ปุจฺฉิตฺวา นิกฺกงฺโข ภวิสฺสามี’’ติ ขุทฺทกทารกวณฺณี หุตฺวา อุปสงฺกมิฯ นาธิคจฺฉามีติ น ปสฺสามิฯ โสกปเรตสฺสาติ โสเกน ผุฏฺฐสฺสฯ อภสฺสถาติ ปาทปิฏฺฐิยํ ปติตาฯ ตติยํฯ

4. สตฺตวสฺสานุพนฺธสุตฺตวณฺณนา

[160] จตุตฺเถ สตฺต วสฺสานีติ ปุเร โพธิยา ฉพฺพสฺสานิ, โพธิโต ปจฺฉา เอกํ วสฺสํฯ โอตาราเปกฺโขติ ‘‘สเจ สมณสฺส โคตมสฺส กายทฺวาราทีสุ กิญฺจิเทว อนนุจฺฉวิกํ ปสฺสามิ, โจเทสฺสามิ น’’นฺติ เอวํ วิวรํ อเปกฺขมาโนฯ อลภมาโนติ รถเรณุมตฺตมฺปิ อวกฺขลิตํ อปสฺสนฺโตฯ เตนาห –

‘‘สตฺต วสฺสานิ ภควนฺตํ, อนุพนฺธิํ ปทาปทํ;

โอตารํ นาธิคจฺฉิสฺสํ, สมฺพุทฺธสฺส สตีมโต’’ติฯ (สุ. นิ. 448);

อุปสงฺกมีติ ‘‘อชฺช สมณํ โคตมํ อติคเหตฺวา คมิสฺสามี’’ติ อุปสงฺกมิฯ

ฌายสีติ ฌายนฺโต อวชฺฌายนฺโต นิสินฺโนสีติ วทติฯ วิตฺตํ นุ ชีโนติ สตํ วา สหสฺสํ วา ชิโตสิ นุฯ อาคุํ นุ คามสฺมินฺติ, กิํ นุ อนฺโตคาเม ปมาณาติกฺกนฺตํ ปาปกมฺมํ อกาสิ, เยน อญฺเญสํ มุขํ โอโลเกตุํ อวิสหนฺโต อรญฺเญ วิจรสิ? สกฺขินฺติ มิตฺตภาวํฯ

ปลิขายาติ ขณิตฺวาฯ ภวโลภชปฺปนฺติ ภวโลภสงฺขาตํ ตณฺหํฯ อนาสโว ฌายามีติ นิตฺตณฺโห หุตฺวา ทฺวีหิ ฌาเนหิ ฌายามิฯ ปมตฺตพนฺธูติ มารํ อาลปติฯ โส หิ เยเกจิ โลเก ปมตฺตา, เตสํ พนฺธุฯ

สเจ มคฺคํ อนุพุทฺธนฺติ ยทิ ตยา มคฺโค อนุพุทฺโธฯ อเปหีติ อปยาหิฯ อมจฺจุเธยฺยนฺติ มจฺจุโน อโนกาสภูตํ นิพฺพานํฯ ปารคามิโนติ เยปิ ปารํ คตา, เตปิ ปารคามิโนฯ เยปิ ปารํ คจฺฉิสฺสนฺติ, เยปิ ปารํ คนฺตุกามา, เตปิ ปารคามิโนฯ

วิสูกายิกานีติ มารวิสูกานิฯ วิเสวิตานีติ วิรุทฺธเสวิตานิ, ‘‘อปฺปมายุ มนุสฺสานํ, อจฺจยนฺติ อโหรตฺตา’’ติ วุตฺเตฯ ‘‘ทีฆมายุ มนุสฺสานํ, นาจฺจยนฺติ อโหรตฺตา’’ติอาทีนิ ปฏิโลมการณานิฯ วิปฺผนฺทิตานีติ, ตมฺหิ ตมฺหิ กาเล หตฺถิราชวณฺณสปฺปวณฺณาทิทสฺสนานิฯ นิพฺเพชนียาติ อุกฺกณฺฐนียาฯ

อนุปริยคาติอาทีสุ กิญฺจาปิ อตีตวจนํ กตํ, อตฺโถ ปน วิกปฺปวเสน เวทิตพฺโพฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยถา เมทวณฺณํ ปาสาณํ วายโส ทิสฺวา – ‘‘อปิ นาเมตฺถ มุทุํ วินฺเทยฺยาม, อปิ อสฺสาโท สิยา’’ติ อนุปริคจฺเฉยฺย, อถ โส ตตฺถ อสฺสาทํ อลภิตฺวาว วายโส เอตฺโต อปกฺกเมยฺย, ตโต ปาสาณา อปคจฺเฉยฺย, เอวํ มยมฺปิ โส กาโก วิย เสลํ โคตมํ อาสชฺช อสฺสาทํ วา สนฺถวํ วา อลภนฺตา โคตมา นิพฺพินฺทิตฺวา อปคจฺฉามฯ จตุตฺถํฯ

5. มารธีตุสุตฺตวณฺณนา

[161] ปญฺจเม อภาสิตฺวาติ เอตฺถ อ-กาโร นิปาตมตฺตํ, ภาสิตฺวาติ อตฺโถฯ อภาสยิตฺวาติปิ ปาโฐฯ อุปสงฺกมิํสูติ ‘‘โคปาลกทารกํ วิย ทณฺฑเกน ภูมิํ เลขํ ทตฺวา อติวิย ทุมฺมโน หุตฺวา นิสินฺโนฯ ‘กินฺนุ โข การณ’นฺติ? ปุจฺฉิตฺวา, ชานิสฺสามา’’ติ อุปสงฺกมิํสุฯ

โสจสีติ จินฺเตสิฯ อารญฺญมิว กุญฺชรนฺติ ยถา อรญฺญโต เปสิตคณิการหตฺถินิโย อารญฺญกํ กุญฺชรํ อิตฺถิกุตฺตทสฺสเนน ปโลเภตฺวา พนฺธิตฺวา อานยนฺติ, เอวํ อานยิสฺสามฯ มารเธยฺยนฺติ เตภูมกวฏฺฏํฯ

อุปสงฺกมิํสูติ – ‘‘ตุมฺเห โถกํ อธิวาเสถ, มยํ ตํ อาเนสฺสามา’’ติ ปิตรํ สมสฺสาเสตฺวา อุปสงฺกมิํสุฯ อุจฺจาวจาติ นานาวิธาฯ เอกสตํ เอกสตนฺติ เอเกกํ สตํ สตํ กตฺวาฯ กุมาริวณฺณสตนฺติ อิมินา นเยน กุมาริอตฺตภาวานํ สตํฯ