4. ปติรูปสุตฺตวณฺณนา

[150] จตุตฺเถ อนุโรธวิโรเธสูติ ราคปฏิเฆสุฯ มา สชฺชิตฺโถ ตทาจรนฺติ เอวํ ธมฺมกถํ อาจรนฺโต มา ลคฺคิฯ ธมฺมกถํ กเถนฺตสฺส หิ เอกจฺเจ สาธุการํ ททนฺติ, เตสุ ราโค อุปฺปชฺชติฯ เอกจฺเจ อสกฺกจฺจํ สุณนฺติ, เตสุ ปฏิโฆ อุปฺปชฺชติฯ อิติ ธมฺมกถิโก อนุโรธวิโรเธสุ สชฺชติ นามฯ ตฺวํ เอวํ มา สชฺชิตฺโถติ วทติฯ ยทญฺญมนุสาสตีติ ยํ อญฺญํ อนุสาสติ, ตํฯ สมฺพุทฺโธ หิตานุกมฺปี หิเตน อนุปกมฺปติฯ ยสฺมา จ หิตานุกมฺปี , ตสฺมา อนุโรธวิโรเธหิ วิปฺปมุตฺโต ตถาคโตติฯ จตุตฺถํฯ

5. มานสสุตฺตวณฺณนา

[151] ปญฺจเม อากาเส จรนฺเตปิ พนฺธตีติ อนฺตลิกฺขจโรฯ ปาโสติ ราคปาโสฯ มานโสติ มนสมฺปยุตฺโตฯ ปญฺจมํฯ

6. ปตฺตสุตฺตวณฺณนา

[152] ฉฏฺเฐ ปญฺจนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ อุปาทายาติ ปญฺจ อุปาทานกฺขนฺเธ อาทิยิตฺวา, สภาวสามญฺญลกฺขณวเสน นานปฺปการโต วิภชิตฺวา ทสฺเสนฺโตฯ สนฺทสฺเสตีติ ขนฺธานํ สภาวลกฺขณาทีนิ ทสฺเสติฯ สมาทเปตีติ คณฺหาเปติฯ สมุตฺเตเชตีติ สมาทานมฺหิ อุสฺสาหํ ชเนติฯ สมฺปหํเสตีติ ปฏิวิทฺธคุเณน โวทาเปติ โชตาเปติฯ อฏฺฐิํ กตฺวาติ อตฺถิกํ กตฺวา, ‘‘อยํ โน อธิคนฺตพฺโพ อตฺโถ’’ติ เอวํ สลฺลกฺเขตฺวา ตาย เทสนาย อตฺถิกา หุตฺวาฯ มนสิ กตฺวาติ จิตฺเต ฐเปตฺวาฯ สพฺพเจตโส สมนฺนาหริตฺวาติ สพฺเพน เตน กมฺมการกจิตฺเตน สมนฺนาหริตฺวาฯ โอหิตโสตาติ ฐปิตาโสตาฯ อพฺโภกาเส นิกฺขิตฺตาติ โอตาปนตฺถาย ฐปิตาฯ

รูปํ เวทยิตํ สญฺญานฺติ, เอเต รูปาทโย ตโย ขนฺธาฯ ยญฺจ สงฺขตนฺติ อิมินา สงฺขารกฺขนฺโธ คหิโตฯ เอวํ ตตฺถ วิรชฺชตีติ ‘‘เอโส อหํ น โหมิ, เอตํ มยฺหํ น โหตี’’ติ ปสฺสนฺโต เอวํ เตสุ ขนฺเธสุ วิรชฺชติฯ เขมตฺตนฺติ เขมีภูตํ อตฺตภาวํฯ อิมินา ผลกฺขณํ ทสฺเสติฯ อนฺเวสนฺติ ภวโยนิคติฐิติสตฺตาวาสสงฺขาเตสุ สพฺพฏฺฐาเนสุ ปริเยสมานาฯ นาชฺฌคาติ น ปสฺสีติฯ ฉฏฺฐํฯ

7. ฉผสฺสายตนสุตฺตวณฺณนา

[153] สตฺตเม ผสฺสายตนานนฺติ สญฺชาติสโมสรณฏฺเฐน ฉทฺวาริกสฺส ผสฺสสฺส อายตนานํฯ ภยเภรวํ สทฺทนฺติ เมฆทุนฺทุภิอสนิปาตสทฺทสทิสํ ภยชนกํ สทฺทํฯ ปถวี มญฺเญ อุนฺทฺรียตีติ อยํ มหาปถวี ปฏปฏสทฺทํ กุรุมานา วิย อโหสิฯ เอตฺถ โลโก วิมุจฺฉิโตติ เอเตสุ ฉสุ อารมฺมเณสุ โลโก อธิมุจฺฉิโตฯ มารเธยฺยนฺติ มารสฺส ฐานภูตํ เตภูมกวฏฺฏํฯ สตฺตมํฯ

8. ปิณฺฑสุตฺตวณฺณนา

[154] อฏฺฐเม ปาหุนกานิ ภวนฺตีติ ตถารูเป นกฺขตฺเต ตตฺถ ตตฺถ เปเสตพฺพานิ ปาหุนกานิ ภวนฺติ, อาคนฺตุกปณฺณาการทานานิ วาฯ สยํจรณทิวเส สมวยชาติโคตฺตา กุมารกา ตโต ตโต สนฺนิปตนฺติฯ กุมาริกาโยปิ อตฺตโน อตฺตโน วิภวานุรูเปน อลงฺกตา ตหํ ตหํ วิจรนฺติฯ ตตฺร กุมาริกาโยปิ ยถารุจิกานํ กุมารกานํ ปณฺณาการํ เปเสนฺติ, กุมารกาปิ กุมาริกานํ อญฺญสฺมิํ อสติ อนฺตมโส มาลาคุเฬนปิ ปริกฺขิปนฺติฯ อนฺวาวิฏฺฐาติ อนุ อาวิฏฺฐาฯ ตํทิวสํ กิร ปญฺจสตา กุมาริกาโย อุยฺยานกีฬํ คจฺฉนฺติโย ปฏิปเถ สตฺถารํ ทิสฺวา ฉณปูวํ ทเทยฺยุํฯ สตฺถา ตาสํ ทานานุโมทนตฺถํ ปกิณฺณกธมฺมเทสนํ เทเสยฺย, เทสนาปริโยสาเน สพฺพาปิ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐเหยฺยุํฯ มาโร ตาสํ สมฺปตฺติยา อนฺตรายํ กริสฺสามีติ อนฺวาวิสิฯ ปาฬิยํ ปน มา สมโณ โคตโม ปิณฺฑมลตฺถาติ เอตฺตกํเยว วุตฺตนฺติฯ

กิํ ปน สตฺถา มาราวฏฺฏนํ อชานิตฺวา ปวิฏฺโฐติ? อาม อชานิตฺวาฯ กสฺมา? อนาวชฺชนตายฯ พุทฺธานญฺหิ – ‘‘อสุกฏฺฐาเน ภตฺตํ ลภิสฺสาม, น ลภิสฺสามา’’ติ อาวชฺชนํ น อนนุจฺฉวิกํฯ ปวิฏฺโฐ ปน มนุสฺสานํ อุปจารเภทํ ทิสฺวา, ‘‘กิํ อิท’’นฺติ? อาวชฺเชนฺโต ญตฺวา, ‘‘อามิสตฺถํ มาราวฏฺฏนํ ภินฺทิตุํ อนนุจฺฉวิก’’นฺติ อภินฺทิตฺวาว นิกฺขนฺโตฯ

อุปสงฺกมีติ อมิตฺตวิชเยน วิย ตุฏฺโฐ สกลคาเม กฏจฺฉุมตฺตมฺปิ ภตฺตํ อลภิตฺวา คามโต นิกฺขมนฺตํ ภควนฺตํ คามิยมนุสฺสเวเสน อุปสงฺกมิฯ ตถาหํ กริสฺสามีติ อิทํ โส มุสา ภาสติฯ