เมนู

4. อิสฺสตฺตสุตฺตวณฺณนา

[135] จตุตฺถสฺส อฏฺฐุปฺปตฺติโก นิกฺเขโปฯ ภควโต กิร ปฐมโพธิยํ มหาลาภสกฺกาโร อุทปาทิ ภิกฺขุสงฺฆสฺส จฯ ติตฺถิยา หตลาภสกฺการา หุตฺวา กุเลสุ เอวํ กนฺเถนฺตา วิจรนฺติ – ‘‘สมโณ โคตโม เอวมาห, ‘มยฺหเมว ทานํ ทาตพฺพํ, น อญฺเญสํ ทานํ ทาตพฺพํฯ มยฺหเมว สาวกานํ ทานํ ทาตพฺพํ, น อญฺเญสํ สาวกานํ ทานํ ทาตพฺพํฯ มยฺหเมว ทินฺนํ มหปฺผลํ, น อญฺเญสํ ทินฺนํ มหปฺผลํฯ มยฺหเมว สาวกานํ ทินฺนํ มหปฺผลํ, น อญฺเญสํ สาวกานํ ทินฺนํ มหปฺผล’นฺติฯ ยุตฺตํ นุ โข สยมฺปิ ภิกฺขาจารนิสฺสิเตน ปเรสํ ภิกฺขาจารนิสฺสิตานํ จตุนฺนํ ปจฺจยานํ อนฺตรายํ กาตุํ, อยุตฺตํ กโรติ อนนุจฺฉวิก’’นฺติฯ สา กถา ปตฺถรมานา ราชกุลํ สมฺปตฺตาฯ ราชา สุตฺวา จินฺเตสิ – ‘‘อฏฺฐานเมตํ ยํ ตถาคโต ปเรสํ ลาภนฺตรายํ กเรยฺยฯ เอเต ตถาคตสฺส อลาภาย อยสาย ปริสกฺกนฺติฯ สจาหํ อิเธว ฐตฺวา ‘มา เอวํ อโวจุตฺถ, น สตฺถา เอวํ กเถตี’ติ วเทยฺยํ, เอวํ สา กถา นิชฺฌตฺติํ น คจฺเฉยฺย, อิมสฺส มหาชนสฺส สนฺนิปติตกาเลเยว นํ นิชฺฌาเปสฺสามี’’ติ เอกํ ฉณทิวสํ อาคเมนฺโต ตุณฺหี อโหสิฯ

อปเรน สมเยน มหาฉเณ สมฺปตฺเต ‘‘อยํ อิมสฺส กาโล’’ติ นคเร เภริํ จราเปสิ – ‘‘สทฺธา วา อสฺสทฺธา วา สมฺมาทิฏฺฐิกา วา มิจฺฉาทิฏฺฐิกา วา เคหรกฺขเก ทารเก วา มาตุคาเม วา ฐเปตฺวา อวเสสา เย วิหารํ นาคจฺฉนฺติ, ปญฺญาสํ ทณฺโฑ’’ติฯ สยมฺปิ ปาโตว นฺหตฺวา กตปาตราโส สพฺพาภรณปฏิมณฺฑิโต มหตา พลกาเยน สทฺธิํ วิหารํ อคมาสิฯ คจฺฉนฺโต จ จินฺเตสิ – ‘‘ภควา ตุมฺเห กิร เอวํ วทถ ‘มยฺหเมว ทานํ ทาตพฺพํ…เป.… น อญฺเญสํ สาวกานํ ทินฺนํ มหปฺผล’นฺติ เอวํ ปุจฺฉิตุํ อยุตฺตํ, ปญฺหเมว ปุจฺฉิสฺสามิ, ปญฺหํ กเถนฺโต จ เม ภควา อวสาเน ติตฺถิยานํ วาทํ ภญฺชิสฺสตี’’ติฯ โส ปญฺหํ ปุจฺฉนฺโต กตฺถ นุ โข, ภนฺเต, ทานํ ทาตพฺพนฺติ อาหฯ ยตฺถาติ ยสฺมิํ ปุคฺคเล จิตฺตํ ปสีทติ, ตสฺมิํ ทาตพฺพํ, ตสฺส วา ทาตพฺพนฺติ อตฺโถฯ

เอวํ วุตฺเต ราชา เยหิ มนุสฺเสหิ ติตฺถิยานํ วจนํ อาโรจิตํ, เต โอโลเกสิฯ เต รญฺญา โอโลกิตมตฺตาว มงฺกุภูตา อโธมุขา ปาทงฺคุฏฺฐเกน ภูมิํ เลขมานา อฏฺฐํสุฯ ราชา – ‘‘เอกปเทเนว, ภนฺเต, หตา ติตฺถิยา’’ติ มหาชนํ สาเวนฺโต มหาสทฺเทน อภาสิฯ

เอวญฺจ ปน ภาสิตฺวา – ‘‘ภควา จิตฺตํ นาม นิคณฺฐาเจลกปริพฺพาชกาทีสุ ยตฺถ กตฺถจิ ปสีทติ , กตฺถ ปน, ภนฺเต, ทินฺนํ มหปฺผล’’นฺติ ปุจฺฉิฯ อญฺญํ โข เอตนฺติ, ‘‘มหาราช, อญฺญํ ตยา ปฐมํ ปุจฺฉิตํ, อญฺญํ ปจฺฉา, สลฺลกฺเขหิ เอตํ, ปญฺหากถนํ ปน มยฺหํ ภาโร’’ติ วตฺวา สีลวโต โขติอาทิมาหฯ ตตฺถ อิธ ตฺยสฺสาติ อิธ เต อสฺสฯ สมุปพฺยูฬฺโหติ ราสิภูโตฯ อสิกฺขิโตติ ธนุสิปฺเป อสิกฺขิโตฯ อกตหตฺโถติ มุฏฺฐิพนฺธาทิวเสน อสมฺปาทิตหตฺโถฯ อกตโยคฺโคติ ติณปุญฺชมตฺติกาปุญฺชาทีสุ อกตปริจโยฯ อกตูปาสโนติ ราชราชมหามตฺตานํ อทสฺสิตสรกฺเขโปฯ ฉมฺภีติ ปเวธิตกาโยฯ

กามจฺฉนฺโท ปหีโนติอาทีสุ อรหตฺตมคฺเคน กามจฺฉนฺโท ปหีโน โหติ, อนาคามิมคฺเคน พฺยาปาโท , อรหตฺตมคฺเคเนว ถินมิทฺธํ, ตถา อุทฺธจฺจํ, ตติเยเนว กุกฺกุจฺจํ, ปฐมมคฺเคน วิจิกิจฺฉา ปหีนา โหติฯ อเสกฺเขน สีลกฺขนฺเธนาติ อเสกฺขสฺส สีลกฺขนฺโธ อเสกฺโข สีลกฺขนฺโธ นามฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ เอตฺถ จ ปุริเมหิ จตูหิ ปเทหิ โลกิยโลกุตฺตรสีลสมาธิปญฺญาวิมุตฺติโย กถิตาฯ วิมุตฺติญาณทสฺสนํ ปจฺจเวกฺขณญาณํ โหติ, ตํ โลกิยเมวฯ

อิสฺสตฺตนฺติ อุสุสิปฺปํฯ พลวีริยนฺติ เอตฺถ พลํ นาม วาโยธาตุ, วีริยํ กายิกเจตสิกวีริยเมวฯ ภเรติ ภเรยฺยฯ นาสูรํ ชาติปจฺจยาติ, ‘‘อยํ ชาติสมฺปนฺโน’’ติ เอวํ ชาติการณา อสูรํ น ภเรยฺยฯ

ขนฺติโสรจฺจนฺติ เอตฺถ ขนฺตีติ อธิวาสนขนฺติ, โสรจฺจนฺติ อรหตฺตํฯ ธมฺมาติ เอเต ทฺเว ธมฺมาฯ อสฺสเมติ อาวสเถฯ วิวเนติ อรญฺญฏฺฐาเน, นิรุทเก อรญฺเญ จตุรสฺสโปกฺขรณิอาทีนิ การเยติ อตฺโถฯ ทุคฺเคติ วิสมฏฺฐาเนฯ สงฺกมนานีติ ปณฺณาสหตฺถสฏฺฐิหตฺถานิ สโมกิณฺณปริสุทฺธวาลิกานิ สงฺกมนานิ กเรยฺยฯ

อิทานิ เอเตสุ อรญฺญเสนาสเนสุ วสนฺตานํ ภิกฺขูนํ ภิกฺขาจารวตฺตํ อาจิกฺขนฺโต อนฺนํ ปานนฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ เสนาสนานีติ มญฺจปีฐาทีนิฯ วิปฺปสนฺเนนาติ ขีณาสวสฺส เทนฺโตปิ สกงฺเขน กิเลสมลิเนน จิตฺเตน อทตฺวา วิปฺปสนฺเนเนว จิตฺเตน ทเทยฺยฯ ถนยนฺติ คชฺชนฺโตฯ สตกฺกกูติ สตสิขโร, อเนกกูโฏติ อตฺโถฯ อภิสงฺขจฺจาติ อภิสงฺขริตฺวา สโมธาเนตฺวา ราสิํ กตฺวาฯ

อาโมทมาโนติ ตุฏฺฐมานโส หุตฺวาฯ ปกิเรตีติ ทานคฺเค วิจิรติ, ปกิรนฺโต วิย วา ทานํ เทติฯ ปุญฺญธาราติ อเนกทานเจตนามยา ปุญฺญธาราฯ ทาตารํ อภิวสฺสตีติ ยถา อากาเส สมุฏฺฐิตเมฆโต นิกฺขนฺตา อุทกธารา ปถวิํ สิเนหยนฺตี เตเมนฺตี กิเลทยนฺตี อภิวสฺสติ, เอวเมว อยมฺปิ ทายกสฺส อพฺภนฺตเร อุปฺปนฺนา ปุญฺญธารา ตเมว ทาตารํ อนฺโต สิเนเหติ ปูเรติ อภิสนฺเทติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ทาตารํ อภิวสฺสตี’’ติฯ จตุตฺถํฯ

5. ปพฺพตูปมสุตฺตวณฺณนา

[136] ปญฺจเม มุทฺธาวสิตฺตานนฺติ ขตฺติยาภิเสเกน มุทฺธนิ อวสิตฺตานํ กตาภิเสกานํฯ กามเคธปริยุฏฺฐิตานนฺติ กาเมสุ เคเธน ปริยุฏฺฐิตานํ อภิภูตานํฯ ชนปทตฺถาวริยปฺปตฺตานนฺติ ชนปเท ถิรภาวปฺปตฺตานํฯ ราชกรณียานีติ ราชกมฺมานิ ราชูหิ กตฺตพฺพกิจฺจานิฯ เตสุ ขฺวาหนฺติ เตสุ อหํฯ อุสุกฺกมาปนฺโนติ พฺยาปารํ อาปนฺโนฯ เอส กิร ราชา ทิวสสฺส ติกฺขตฺตุํ ภควโต อุปฏฺฐานํ คจฺฉติ, อนฺตราคมนานิ พหูนิปิ โหนฺติฯ ตสฺส นิพทฺธํ คจฺฉโต พลกาโย มหาปิ โหติ อปฺโปปิฯ อเถกทิวสํ ปญฺจสตา โจรา จินฺตยิํสุ – ‘‘อยํ ราชา อเวลาย อปฺเปน พเลน สมณสฺส โคตมสฺส อุปฏฺฐานํ คจฺฉติ, อนฺตรามคฺเค นํ คเหตฺวา รชฺชํ คณฺหิสฺสามา’’ติฯ เต อนฺธวเน นิลียิํสุฯ ราชาโน จ นาม มหาปุญฺญา โหนฺติฯ อถ เตสํเยว อพฺภนฺตรโต เอโก ปุริโส นิกฺขมิตฺวา รญฺโญ อาโรเจสิฯ ราชา มหนฺตํ พลกายํ อาทาย อนฺธวนํ ปริวาเรตฺวา เต สพฺเพ คเหตฺวา อนฺธวนโต ยาว นครทฺวารา มคฺคสฺส อุโภสุ ปสฺเสสุ ยถา อญฺญมญฺญํ จกฺขุนา จกฺขุํ อุปนิพนฺธิตฺวา โอโลเกนฺติ, เอวํ อาสนฺนานิ สูลานิ โรปาเปตฺวา สูเลสุ อุตฺตาเสสิฯ อิทํ สนฺธาย เอวมาหฯ