10. พนฺธนสุตฺตวณฺณนา

[121] ทสเม อิธ, ภนฺเต, รญฺญาติ อิทํ เต ภิกฺขู เตสุ มนุสฺเสสุ อานนฺทตฺเถรสฺส สุกตการณํ อาโรเจนฺตา อาโรเจสุํฯ รญฺโญ กิร สกฺเกน กุสราชสฺส ทินฺโน อฏฺฐวงฺโก มณิ ปเวณิยา อาคโตฯ ราชา อลงฺกรณกาเล ตํ มณิํ อาหรถาติ อาหฯ มนุสฺสา ‘‘ฐปิตฏฺฐาเน น ปสฺสามา’’ติ อาโรเจสุํฯ ราชา อนฺโตฆรจาริโน ‘‘มณิํ ปริเยสิตฺวา เทถา’’ติ พนฺธาเปสิฯ อานนฺทตฺเถโร เต ทิสฺวา มณิปฏิสามกานํ เอกํ อุปายํ อาจิกฺขิ ฯ เต รญฺโญ อาโรเจสุํฯ ราชา ‘‘ปณฺฑิโต เถโร, เถรสฺส วจนํ กโรถา’’ติฯ ปฏิสามกมนุสฺสา ราชงฺคเณ อุทกจาฏิํ ฐเปตฺวา สาณิยา ปริกฺขิปาเปตฺวา เต มนุสฺเส อาหํสุ – ‘‘สาฏกํ ปารุปิตฺวา เอตฺถ คนฺตฺวา หตฺถํ โอตาเรถา’’ติฯ มณิโจโร จินฺเตสิ – ‘‘ราชภณฺฑํ วิสฺสชฺเชตุํ วา วลญฺเชตุํ วา น สกฺกา’’ติฯ โส เคหํ คนฺตฺวา มณิํ อุปกจฺฉเก ฐเปตฺวา สาฏกํ ปารุปิตฺวา อาคมฺม อุทกจาฏิยํ ปกฺขิปิตฺวา ปกฺกามิฯ มหาชเน ปฏิกฺกนฺเต ราชมนุสฺสา จาฏิยํ หตฺถํ โอตาเรตฺวา มณิํ ทิสฺวา อาหริตฺวา รญฺโญ อทํสุฯ ‘‘อานนฺทตฺเถเรน กิร ทสฺสิตนเยน มณิ ทิฏฺโฐ’’ติ มหาชโน โกลาหลํ อกาสิฯ เต ภิกฺขู ตํ การณํ ตถาคตสฺส อาโรเจนฺตา อิมํ ปวตฺติํ อาโรเจสุํฯ สตฺถา – ‘‘อนจฺฉริยํ, ภิกฺขเว, ยํ อานนฺโท มนุสฺสานํ หตฺถารุฬฺหมณิํ อาหราเปยฺย , ยตฺถ ปุพฺเพ ปณฺฑิตา อตฺตโน ญาเณ ฐตฺวา อเหตุกปฏิสนฺธิยํ นิพฺพตฺตานํ ติรจฺฉานคตานมฺปิ หตฺถารุฬฺหํ ภณฺฑํ อาหราเปตฺวา รญฺโญ อทํสู’’ติ วตฺวา –

‘‘อุกฺกฏฺเฐ สูรมิจฺฉนฺติ, มนฺตีสุ อกุตูหลํ;

ปิยญฺจ อนฺนปานมฺหิ, อตฺเถ ชาเต จ ปณฺฑิต’’นฺติฯ (ชา. 1.1.92) –

มหาสารชาตกํ กเถสิฯ

น ตํ ทฬฺหนฺติ ตํ พนฺธนํ ถิรนฺติ น กเถนฺติฯ ยทายสนฺติ ยํ อายสา กตํฯ สารตฺตรตฺตาติ สุฏฺฐุ รตฺตรตฺตา, สารตฺเตน วา รตฺตา สารตฺตรตฺตา, สารํ อิทนฺติ มญฺญนาย รตฺตาติ อตฺโถฯ อเปกฺขาติ อาลโย นิกนฺติฯ อาหูติ กเถนฺติฯ โอหารินนฺติ จตูสุ อปาเยสุ อากฑฺฒนกํฯ สิถิลนฺติ น อายสาทิพนฺธนํ วิย อิริยาปถํ นิวาเรตฺวา ฐิตํฯ เตน หิ พนฺธเนน พทฺธา ปรเทสมฺปิ คจฺฉนฺติเยวฯ ทุปฺปมุญฺจนฺติ อญฺญตฺร โลกุตฺตรญาเณน มุญฺจิตุํ อสกฺกุเณยฺยนฺติฯ ทสมํฯ

ปฐโม วคฺโคฯ

2. ทุติยวคฺโค

1. สตฺตชฏิลสุตฺตวณฺณนา

[122] ทุติยวคฺคสฺส ปฐเม ปุพฺพาราเม มิคารมาตุปาสาเทติ ปุพฺพารามสงฺขาเต วิหาเร มิคารมาตุยา ปาสาเทฯ ตตฺรายํ อนุปุพฺพิกถา – อตีเต สตสหสฺสกปฺปมตฺถเก เอกา อุปาสิกา ปทุมุตฺตรํ ภควนฺตํ นิมนฺเตตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส สตสหสฺสทานํ ทตฺวา ภควโต ปาทมูเล นิปชฺชิตฺวา – ‘‘อนาคเต ตุมฺหาทิสสฺส พุทฺธสฺส อคฺคุปฏฺฐายิกา โหมี’’ติ ปตฺถนํ อกาสิฯ สา กปฺปสตสหสฺสํ เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสริตฺวา อมฺหากํ ภควโต กาเล ภทฺทิยนคเร เมณฺฑกปุตฺตสฺส ธนญฺจยเสฏฺฐิโน เคเห สุมนเทวิยา กุจฺฉิสฺมิํ ปฏิสนฺธิํ คณฺหิ ฯ ชาตกาเล จสฺสา วิสาขาติ นามํ อกํสุฯ สา ยทา ภควา ภทฺทิยนครํ อคมาสิ, ตทา ปญฺจหิ ทาริกาสเตหิ สทฺธิํ ภควโต ปจฺจุคฺคมนํ คตา ปฐมทสฺสนมฺหิเยว โสตาปนฺนา อโหสิฯ อปรภาเค สาวตฺถิยํ มิคารเสฏฺฐิปุตฺตสฺส ปุณฺณวฑฺฒนกุมารสฺส เคหํ คตาฯ ตตฺถ นํ มิคารเสฏฺฐิ มาติฏฺฐาเน ฐเปสิ, ตสฺมา มิคารมาตาติ วุจฺจติฯ ตาย การิเต ปาสาเทฯ

พหิ ทฺวารโกฏฺฐเกติ ปาสาททฺวารโกฏฺฐกสฺส พหิ, น วิหารทฺวารโกฏฺฐกสฺสฯ โส กิร ปาสาโท โลหปาสาโท วิย สมนฺตา จตุทฺวารโกฏฺฐกยุตฺเตน ปากาเรน ปริกฺขิตฺโตฯ เตสุ ปาจีนทฺวารโกฏฺฐกสฺส พหิ ปาสาทจฺฉายายํ ปาจีนโลกธาตุํ โอโลเกนฺโต ปญฺญตฺเต วรพุทฺธาสเน นิสินฺโน โหติฯ

ปรูฬฺหกจฺฉนขโลมาติ ปรูฬฺหกจฺฉา ปรูฬฺหนขา ปรูฬฺหโลมา, กจฺฉาทีสุ ทีฆโลมา ทีฆนขา จาติ อตฺโถฯ ขาริวิวิธนฺติ วิวิธขาริํ นานปฺปการกํ ปพฺพชิตปริกฺขารภณฺฑกํฯ อวิทูเร อติกฺกมนฺตีติ อวิทูรมคฺเคน นครํ ปวิสนฺติฯ ราชาหํ , ภนฺเตติ อหํ, ภนฺเต, ราชา ปเสนทิ โกสโล, มยฺหํ นามํ ตุมฺเห ชานาถาติฯ กสฺมา ปน ราชา โลเก อคฺคปุคฺคลสฺส สนฺติเก นิสินฺโน เอวรูปานํ นคฺคโภคฺคนิสฺสิริกานํ อญฺชลิํ ปคฺคณฺหาตีติฯ สงฺคณฺหนตฺถายฯ