5. ชนฺตุสุตฺตวณฺณนา

[106] ปญฺจเม โกสเลสุ วิหรนฺตีติ ภควโต สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา ตตฺถ คนฺตฺวา วิหรนฺติฯ อุทฺธตาติ อกปฺปิเย กปฺปิยสญฺญิตาย จ กปฺปิเย อกปฺปิยสญฺญิตาย จ อนวชฺเช สาวชฺชสญฺญิตาย จ สาวชฺเช อนวชฺชสญฺญิตาย จ อุทฺธจฺจปกติกา หุตฺวาฯ อุนฺนฬาติ อุคฺคตนฬา, อุฏฺฐิตตุจฺฉมานาติ วุตฺตํ โหติฯ จปลาติ ปตฺตจีวรมณฺฑนาทินา จาปลฺเลน ยุตฺตาฯ มุขราติ มุขขรา, ขรวจนาติ วุตฺตํ โหติฯ วิกิณฺณวาจาติ อสํยตวจนา, ทิวสมฺปิ นิรตฺถกวจนปลาปิโนฯ มุฏฺฐสฺสติโนติ นฏฺฐสฺสติโน สติวิรหิตา, อิธ กตํ เอตฺถ ปมุสฺสนฺติฯ อสมฺปชานาติ นิปฺปญฺญาฯ อสมาหิตาติ อปฺปนาอุปจารสมาธิรหิตา, จณฺฑโสเต พทฺธนาวาสทิสาฯ วิพฺภนฺตจิตฺตาติ อนวฏฺฐิตจิตฺตา, ปนฺถารุฬฺหพาลมิคสทิสาฯ ปากตินฺทฺริยาติ สํวราภาเวน คิหิกาเล วิย วิวฏอินฺทฺริยาฯ

ชนฺตูติ เอวํนามโก เทวปุตฺโตฯ ตทหุโปสเถติ ตสฺมิํ อหุ อุโปสเถ, อุโปสถทิวเสติ อตฺโถฯ ปนฺนรเสติ จาตุทฺทสิกาทิปฏิกฺเขโปฯ อุปสงฺกมีติ โจทนตฺถาย อุปคโตฯ โส กิร จินฺเตสิ – ‘‘อิเม ภิกฺขู สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา นิกฺขนฺตา, อิทานิ ปมตฺตา วิหรนฺติ, น โข ปเนเต ปาฏิเยกฺกํ นิสินฺนฏฺฐาเน โจทิยมานา กถํ คณฺหิสฺสนฺติ, สมาคมนกาเล โจทิสฺสามี’’ติ อุโปสถทิวเส เตสํ สนฺนิปติตภาวํ ญตฺวา อุปสงฺกมิฯ คาถาหิ อชฺฌภาสีติ สพฺเพสํ มชฺเฌ ฐตฺวา คาถา อภาสิฯ

ตตฺถ ยสฺมา คุณกถาย สทฺธิํ นิคฺคุณสฺส อคุโณ ปากโฏ โหติ, ตสฺมา คุณํ ตาว กเถนฺโต สุขชีวิโน ปุเร อาสุนฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ สุขชีวิโน ปุเร อาสุนฺติ ปุพฺเพ ภิกฺขู สุปฺโปสา สุภรา อเหสุํ, อุจฺจนีจกุเลสุ สปทานํ จริตฺวา ลทฺเธน มิสฺสกปิณฺเฑน ยาเปสุนฺติ อธิปฺปาเยน เอวมาหฯ อนิจฺฉาติ นิตฺตณฺหา หุตฺวาฯ

เอวํ โปราณกภิกฺขูนํ วณฺณํ กเถตฺวา อิทานิ เตสํ อวณฺณํ กเถนฺโต ทุปฺโปสนฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ คาเม คามณิกา วิยาติ ยถา คาเม คามกุฏา นานปฺปกาเรน ชนํ ปีเฬตฺวา ขีรทธิตณฺฑุลาทีนิ อาหราเปตฺวา ภุญฺชนฺติ, เอวํ ตุมฺเหปิ อเนสนาย ฐิตา ตุมฺหากํ ชีวิกํ กปฺเปถาติ อธิปฺปาเยน วทติฯ นิปชฺชนฺตีติ อุทฺเทสปริปุจฺฉามนสิกาเรหิ อนตฺถิกา หุตฺวา สยนมฺหิ หตฺถปาเท วิสฺสชฺเชตฺวา นิปชฺชนฺติฯ ปราคาเรสูติ ปรเคเหสุ, กุลสุณฺหาทีสูติ อตฺโถฯ มุจฺฉิตาติ กิเลสมุจฺฉาย มุจฺฉิตาฯ

เอกจฺเจติ วตฺตพฺพยุตฺตเกเยวฯ อปวิทฺธาติ ฉฑฺฑิตกาฯ อนาถาติ อปติฏฺฐาฯ เปตาติ สุสาเน ฉฑฺฑิตา กาลงฺกตมนุสฺสาฯ

ยถา หิ สุสาเน ฉฑฺฑิตา นานาสกุณาทีหิ ขชฺชนฺติ, ญาตกาปิ เนสํ นาถกิจฺจํ น กโรนฺติ, น รกฺขนฺติ, น โคปยนฺติ, เอวเมวํ เอวรูปาปิ อาจริยุปชฺฌายาทีนํ สนฺติกา โอวาทานุสาสนิํ น ลภนฺตีติ อปวิทฺธา อนาถา, ยถา เปตา, ตเถว โหนฺติฯ ปญฺจมํฯ

6. โรหิตสฺสสุตฺตวณฺณนา

[107] ฉฏฺเฐ ยตฺถาติ จกฺกวาฬโลกสฺส เอโกกาเส ภุมฺมํฯ น จวติ น อุปปชฺชตีติ อิทํ อปราปรํ จุติปฏิสนฺธิวเสน คหิตํฯ คมเนนาติ ปทคมเนนฯ นาหํ ตํ โลกสฺส อนฺตนฺติ สตฺถา สงฺขารโลกสฺส อนฺตํ สนฺธาย วทติฯ ญาเตยฺยนฺติอาทีสุ ญาตพฺพํ, ทฏฺฐพฺพํ, ปตฺตพฺพนฺติ อตฺโถฯ

อิติ เทวปุตฺเตน จกฺกวาฬโลกสฺส อนฺโต ปุจฺฉิโต, สตฺถารา สงฺขารโลกสฺส กถิโตฯ โส ปน อตฺตโน ปญฺเหน สทฺธิํ สตฺถุ พฺยากรณํ สเมตีติ สญฺญาย ปสํสนฺโต อจฺฉริยนฺติอาทิมาหฯ

ทฬฺหธมฺโมติ ทฬฺหธนุ, อุตฺตมปฺปมาเณน ธนุนา สมนฺนาคโตฯ ธนุคฺคโหติ ธนุอาจริโยฯ สุสิกฺขิโตติ ทส ทฺวาทส วสฺสานิ ธนุสิปฺปํ สิกฺขิโตฯ กตหตฺโถติ อุสภปฺปมาเณปิ วาลคฺคํ วิชฺฌิตุํ สมตฺถภาเวน กตหตฺโถฯ กตูปาสโนติ กตสรกฺเขโป ทสฺสิตสิปฺโปฯ อสเนนาติ กณฺเฑนฯ อติปาเตยฺยาติ อติกฺกเมยฺยฯ ยาวตา โส ตาลจฺฉายํ อติกฺกเมยฺย, ตาวตา กาเลน เอกจกฺกวาฬํ อติกฺกมามีติ อตฺตโน ชวสมฺปตฺติํ ทสฺเสติฯ

ปุรตฺถิมา สมุทฺทา ปจฺฉิโมติ ยถา ปุรตฺถิมสมุทฺทา ปจฺฉิมสมุทฺโท ทูเร, เอวํ เม ทูเร ปทวีติหาโร อโหสีติ วทติฯ โส กิร ปาจีนจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ ฐิโต ปาทํ ปสาเรตฺวา ปจฺฉิมจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ อกฺกมติ, ปุน ทุติยํ ปาทํ ปสาเรตฺวา ปรจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ อกฺกมติฯ อิจฺฉาคตนฺติ อิจฺฉา เอวฯ อญฺญตฺเรวาติ นิปฺปปญฺจตํ ทสฺเสติฯ ภิกฺขาจารกาเล กิเรส นาคลตาทนฺตกฏฺฐํ ขาทิตฺวา อโนตตฺเต มุขํ โธวิตฺวา กาเล สมฺปตฺเต อุตฺตรกุรุมฺหิ ปิณฺฑาย จริตฺวา จกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ นิสินฺโน ภตฺตกิจฺจํ กโรติ, ตตฺถ มุหุตฺตํ วิสฺสมิตฺวา ปุน ชวติฯ