อิติ ปาฬิยํ อาคตนาเมเหว สพฺเพสํ นามานิ วุตฺตานิ โหนฺตีติ อิโต ปรํ วิสุํ วิสุํ อวตฺวา ‘‘เอเต จ อญฺเญ จา’’ติ อาหฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย

อิสิคิลิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. มหาจตฺตารีสกสุตฺตวณฺณนา

[136] เอวํ เม สุตนฺติ มหาจตฺตารีสกสุตฺตํฯ ตตฺถ อริยนฺติ นิทฺโทสํ โลกุตฺตรํ, นิทฺโทสญฺหิ ‘‘อริย’’นฺติ วุจฺจติฯ สมฺมาสมาธินฺติ มคฺคสมาธิํฯ สอุปนิสนฺติ สปจฺจยํฯ สปริกฺขารนฺติ สปริวารํฯ

ปริกฺขตาติ ปริวาริตาฯ สมฺมาทิฏฺฐิ ปุพฺพงฺคมา โหตีติ ทฺวิธา สมฺมาทิฏฺฐิ ปุพฺพงฺคมา โหติ ปุเรจาริกา วิปสฺสนาสมฺมาทิฏฺฐิ จ มคฺคสมฺมาทิฏฺฐิ จฯ วิปสฺสนาสมฺมาทิฏฺฐิ เตภูมกสงฺขาเร อนิจฺจาทิวเสน ปริวีมํสติ; มคฺคสมฺมาทิฏฺฐิ ปน ปริวีมํสนปริโยสาเน ภูมิลทฺธํ วฏฺฏํ สมุคฺฆาฏยมานา วูปสมยมานา สีตุทกฆฏสหสฺสํ มตฺถเก อาสิญฺจมานา วิย อุปฺปชฺชติฯ ยถา หิ เขตฺตํ กุรุมาโน กสฺสโก ปฐมํ อรญฺเญ รุกฺเข ฉินฺทติ, ปจฺฉา อคฺคิํ เทติ, โส อคฺคิ ปฐมํ ฉินฺเน รุกฺเข อนวเสเส ฌาเปติ, เอวเมว วิปสฺสนาสมฺมาทิฏฺฐิ ปฐมํ อนิจฺจาทิวเสน สงฺขาเร วีมํสติ, มคฺคสมฺมาทิฏฺฐิ ตาย วีมํสนตฺถํ สงฺขาเร ปุน อปฺปวตฺติวเสน สมุคฺฆาฏยมานา อุปฺปชฺชติ, สา ทุวิธาปิ อิธ อธิปฺเปตาฯ

มิจฺฉาทิฏฺฐีติ ปชานาตีติ มิจฺฉาทิฏฺฐิํ อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตาติ ลกฺขณปฏิเวเธน อารมฺมณโต ปชานาติ, สมฺมาทิฏฺฐิํ กิจฺจโต อสมฺโมหโต ปชานาติฯ สาสฺส โหติ สมฺมาทิฏฺฐีติ สา เอวํ ปชานนา อสฺส สมฺมาทิฏฺฐิ นาม โหติฯ

ทฺวายํ วทามีติ ทฺวยํ วทามิ, ทุวิธโกฏฺฐาสํ วทามีติ อตฺโถฯ ปุญฺญภาคิยาติ ปุญฺญโกฏฺฐาสภูตาฯ อุปธิเวปกฺกาติ อุปธิสงฺขาตสฺส วิปากสฺส ทายิกาฯ

ปญฺญา ปญฺญินฺทฺริยนฺติอาทีสุ วิภชิตฺวา วิภชิตฺวา อมตทฺวารํ ปญฺญเปติ ทสฺเสตีติ ปญฺญาฯ ตสฺมิํ อตฺเถ อินฺทตฺตํ กโรตีติ ปญฺญินฺทฺริยํฯ