4. เสวิตพฺพาเสวิตพฺพสุตฺตวณฺณนา

[109] เอวํ เม สุตนฺติ เสวิตพฺพาเสวิตพฺพสุตฺตํฯ ตตฺถ ตญฺจ อญฺญมญฺญํ กายสมาจารนฺติ อญฺญํ เสวิตพฺพํ กายสมาจารํ, อญฺญํ อเสวิตพฺพํ วทามิ, เสวิตพฺพเมว เกนจิ ปริยาเยน อเสวิตพฺพนฺติ, อเสวิตพฺพํ วา เสวิตพฺพนฺติ จ น วทามีติ อตฺโถฯ วจีสมาจาราทีสุ เอเสว นโยฯ อิติ ภควา สตฺตหิ ปเทหิ มาติกํ ฐเปตฺวา วิตฺถารโต อวิภชิตฺวาว เทสนํ นิฏฺฐาเปสิฯ กสฺมา? สาริปุตฺตตฺเถรสฺส โอกาสกรณตฺถํฯ

[113] มโนสมาจาเร มิจฺฉาทิฏฺฐิสมฺมาทิฏฺฐิโย ทิฏฺฐิปฏิลาภวเสน วิสุํ องฺคํ หุตฺวา ฐิตาติ น คหิตาฯ

[114] จิตฺตุปฺปาเท อกมฺมปถปฺปตฺตา อภิชฺฌาทโย เวทิตพฺพาฯ

[115] สญฺญาปฏิลาภวาเร อภิชฺฌาสหคตาย สญฺญายาติอาทีนิ กามสญฺญาทีนํ ทสฺสนตฺถํ วุตฺตานิฯ

[117] สพฺยาพชฺฌนฺติ สทุกฺขํฯ อปรินิฏฺฐิตภาวายาติ ภวานํ อปรินิฏฺฐิตภาวายฯ เอตฺถ จ สพฺยาพชฺฌตฺตภาวา นาม จตฺตาโร โหนฺติฯ ปุถุชฺชโนปิ หิ โย เตนตฺตภาเวน ภวํ ปรินิฏฺฐาเปตุํ น สกฺโกติ, ตสฺส ปฏิสนฺธิโต ปฏฺฐาย อกุสลา ธมฺมา วฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา จ ปริหายนฺติ, สทุกฺขเมว อตฺตภาวํ อภินิพฺพตฺเตติ นามฯ ตถา โสตาปนฺนสกทาคามิอนาคามิโนฯ ปุถุชฺชนาทโย ตาว โหนฺตุ, อนาคามี กถํ สพฺยาพชฺฌํ อตฺตภาวํ อภินิพฺพตฺเตติ, กถญฺจสฺส อกุสลา ธมฺมา อภิวฑฺฒนฺติ, กุสลา ธมฺมา ปริหายนฺตีติฯ อนาคามีปิ หิ สุทฺธาวาเส นิพฺพตฺโต อุยฺยานวิมานกปฺปรุกฺเข โอโลเกตฺวา ‘‘อโห สุขํ อโห สุข’’นฺติ อุทานํ อุทาเนติ, อนาคามิโน ภวโลโภ ภวตณฺหา อปฺปหีนาว โหนฺติ, ตสฺส อปฺปหีนตณฺหตาย อกุสลา วฑฺฒนฺติ นาม, กุสลา ปริหายนฺติ นาม, สทุกฺขเมว อตฺตภาวํ อภินิพฺพตฺเตติ, อปรินิฏฺฐิตภโวเยว โหตีติ เวทิตพฺโพฯ

อพฺยาพชฺฌนฺติ อทุกฺขํฯ อยมฺปิ จตุนฺนํ ชนานํ วเสน เวทิตพฺโพฯ โย หิ ปุถุชฺชโนปิ เตนตฺตภาเวน ภวํ ปรินิฏฺฐาเปตุํ สกฺโกติ, ปุน ปฏิสนฺธิํ น คณฺหาติ, ตสฺส ปฏิสนฺธิคฺคหณโต ปฏฺฐาย อกุสลา ปริหายนฺติ, กุสลาเยว วฑฺฒนฺติ, อทุกฺขเมว อตฺตภาวํ นิพฺพตฺเตติ, ปรินิฏฺฐิตภโวเยว นาม โหติฯ ตถา โสตาปนฺนสกทาคามิอนาคามิโนฯ โสตาปนฺนาทโย ตาว โหนฺตุ, ปุถุชฺชโน กถํ อพฺยาพชฺฌอตฺตภาวํ นิพฺพตฺเตติ, กถญฺจสฺส อกุสลปริหานิอาทีนิ โหนฺตีติฯ ปุถุชฺชโนปิ ปจฺฉิมภวิโก เตนตฺตภาเวน ภวํ ปรินิฏฺฐาเปตุํ สมตฺโถ โหติฯ

ตสฺส องฺคุลิมาลสฺส วิย เอเกนูนปาณสหสฺสํ ฆาเตนฺตสฺสาปิ อตฺตภาโว อพฺยาพชฺโฌเยว นาม, ภวํ ปรินิฏฺฐาเปติเยว นามฯ อกุสลเมว หายติ, วิปสฺสนเมว คพฺภํ คณฺหาเปติ นามฯ

[119] จกฺขุวิญฺเญยฺยนฺติอาทีสุ ยสฺมา เอกจฺจสฺส ตสฺมิํเยว รูเป ราคาทโย อุปฺปชฺชนฺติ, อภินนฺทติ อสฺสาเทติ, อภินนฺทนฺโต อสฺสาเทนฺโต อนยพฺยสนํ ปาปุณาติ, เอกจฺจสฺส นุปฺปชฺชนฺติ, นิพฺพินฺทติ วิรชฺชติ, นิพฺพินฺทนฺโต วิรชฺชนฺโต นิพฺพุติํ ปาปุณาติ, ตสฺมา ‘‘ตญฺจ อญฺญมญฺญ’’นฺติ น วุตฺตํฯ เอส นโย สพฺพตฺถฯ

เอวํ วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชาเนยฺยุนฺติ เอตฺถ เก ภควโต อิมสฺส ภาสิตสฺส อตฺถํ อาชานนฺติ, เก น อาชานนฺตีติ? เย ตาว อิมสฺส สุตฺตสฺส ปาฬิญฺจ อฏฺฐกถญฺจ อุคฺคณฺหิตฺวา ตกฺกรา น โหนฺติ, ยถาวุตฺตํ อนุโลมปฏิปทํ น ปฏิปชฺชนฺติ, เต น อาชานนฺติ นามฯ เย ปน ตกฺกรา โหนฺติ, ยถาวุตฺตํ อนุโลมปฏิปทํ ปฏิปชฺชนฺติ, เต อาชานนฺติ นามฯ เอวํ สนฺเตปิ สปฏิสนฺธิกานํ ตาว ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย โหตุ, อปฺปฏิสนฺธิกานํ กถํ โหตีติฯ อปฺปฏิสนฺธิกา อนุปาทานา วิย ชาตเวทา ปรินิพฺพายนฺติ, กปฺปสตสหสฺสานมฺปิ อจฺจเยน เตสํ ปุน ทุกฺขํ นาม นตฺถิฯ อิติ เอกํเสน เตสํเยว ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย โหติฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย

เสวิตพฺพาเสวิตพฺพสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. พหุธาตุกสุตฺตวณฺณนา

[124] เอวํ เม สุตนฺติ พหุธาตุกสุตฺตํฯ ตตฺถ ภยานีติอาทีสุ ภยนฺติ จิตฺตุตฺราโสฯ อุปทฺทโวติ อเนกคฺคตากาโรฯ อุปสคฺโคติ อุปสฏฺฐากาโร ตตฺถ ตตฺถ ลคฺคนากาโรฯ เตสํ เอวํ นานตฺตํ เวทิตพฺพํ – ปพฺพตาทิวิสมนิสฺสิตา โจรา ชนปทวาสีนํ เปเสนฺติ ‘‘มยํ อสุกทิวเส นาม ตุมฺหากํ คามํ ปหริสฺสามา’’ติฯ ตํ ปวตฺติํ สุตกาลโต ปฏฺฐาย ภยํ สนฺตาสํ อาปชฺชนฺติฯ อยํ จิตฺตุตฺราโส นามฯ ‘‘อิธ โน โจรา กุปิตา อนตฺถมฺปิ อาวเหยฺยุ’’นฺติ หตฺถสารํ คเหตฺวา ทฺวิปทจตุปฺปเทหิ สทฺธิํ อรญฺญํ ปวิสิตฺวา ตตฺถ ตตฺถ ภูมิยํ นิปชฺชนฺติ, ฑํสมกสาทีหิ ขชฺชมานา คุมฺพนฺตรานิ ปวิสนฺติ, ขาณุกณฺฏเก มทฺทนฺติฯ เตสํ เอวํ วิจรนฺตานํ วิกฺขิตฺตภาโว อเนกคฺคตากาโร นามฯ ตโต โจเรสุ ยถาวุตฺเต ทิวเส อนาคจฺฉนฺเตสุ ‘‘ตุจฺฉกสาสนํ ตํ ภวิสฺสติ, คามํ ปวิสิสฺสามา’’ติ สปริกฺขารา คามํ ปวิสนฺติ, อถ เตสํ ปวิฏฺฐภาวํ ญตฺวา คามํ ปริวาเรตฺวา ทฺวาเร อคฺคิํ ทตฺวา มนุสฺเส ฆาเตตฺวา โจรา สพฺพํ วิภวํ วิลุมฺเปตฺวา คจฺฉนฺติฯ เตสุ ฆาติตาวเสสา อคฺคิํ นิพฺพาเปตฺวา โกฏฺฐจฺฉายภิตฺติจฺฉายาทีสุ ตตฺถ ตตฺถ ลคฺคิตฺวา นิสีทนฺติ นฏฺฐํ อนุโสจมานาฯ อยํ อุปสฏฺฐากาโร ลคฺคนากาโร นามฯ

นฬาคาราติ นเฬหิ ปริจฺฉนฺนา อคารา, เสสสมฺภารา ปเนตฺถ รุกฺขมยา โหนฺติฯ ติณาคาเรปิ เอเสว นโยฯ พาลโต อุปฺปชฺชนฺตีติ พาลเมว นิสฺสาย อุปฺปชฺชนฺติฯ พาโล หิ อปณฺฑิตปุริโส รชฺชํ วา อุปรชฺชํ วา อญฺญํ วา ปน มหนฺตํ ฐานํ ปตฺเถนฺโต กติปเย อตฺตนา สทิเส วิธวาปุตฺเต มหาธุตฺเต คเหตฺวา ‘‘เอถ อหํ ตุมฺเห อิสฺสเร กริสฺสามี’’ติ ปพฺพตคหนาทีนิ นิสฺสาย อนฺตนฺเต คาเม ปหรนฺโต ทามริกภาวํ ชานาเปตฺวา อนุปุพฺเพน นิคเมปิ ชนปเทปิ ปหรติ, มนุสฺสา เคหานิ ฉฑฺเฑตฺวา เขมนฺตฏฺฐานํ ปตฺถยมานา ปกฺกมนฺติ, เต นิสฺสาย วสนฺตา ภิกฺขูปิ ภิกฺขุนิโยปิ อตฺตโน อตฺตโน วสนฏฺฐานานิ ปหาย ปกฺกมนฺติฯ คตคตฏฺฐาเน ภิกฺขาปิ เสนาสนมฺปิ ทุลฺลภํ โหติฯ เอวํ จตุนฺนํ ปริสานํ ภยํ อาคตเมว โหติฯ ปพฺพชิเตสุปิ ทฺเว พาลา ภิกฺขู อญฺญมญฺญํ วิวาทํ ปฏฺฐเปตฺวา โจทนํ อารภนฺติ ฯ อิติ โกสมฺพิวาสิกานํ วิย มหากลโห อุปฺปชฺชติ, จตุนฺนํ ปริสานํ ภยํ อาคตเมว โหตีติ เอวํ ยานิ กานิจิ ภยานิ อุปฺปชฺชนฺติ, สพฺพานิ ตานิ พาลโต อุปฺปชฺชนฺตีติ เวทิตพฺพานิฯ

เอตทโวจาติ ภควตา ธมฺมเทสนา มตฺถกํ อปาเปตฺวาว นิฏฺฐาปิตาฯ