2. ฉพฺพิโสธนสุตฺตวณฺณนา

[98] เอวํ เม สุตนฺติ ฉพฺพิโสธนสุตฺตํฯ ตตฺถ ขีณา ชาตีติอาทีสุ เอเกนาปิ ปเทน อญฺญา พฺยากตาว โหติ, ทฺวีหิปิฯ อิธ ปน จตูหิ ปเทหิ อญฺญพฺยากรณํ อาคตํฯ ทิฏฺเฐ ทิฏฺฐวาทิตาติอาทีสุ ยาย เจตนาย ทิฏฺเฐ ทิฏฺฐํ เมติ วทติ, สา ทิฏฺเฐ ทิฏฺฐวาทิตา นามฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยฯ อยมนุธมฺโมติ อยํ สภาโวฯ อภินนฺทิตพฺพนฺติ น เกวลํ อภินนฺทิตพฺพํ, ปรินิพฺพุตสฺส ปนสฺส สพฺโพปิ ขีณาสวสฺส สกฺกาโร กาตพฺโพฯ อุตฺตริํ ปญฺโหติ สเจ ปนสฺส เวยฺยากรเณน อสนฺตุฏฺฐา โหถ, อุตฺตริมฺปิ อยํ ปญฺโห ปุจฺฉิตพฺโพติ ทสฺเสติฯ อิโต ปเรสุปิ ตีสุ วาเรสุ อยเมว นโยฯ

[99] อพลนฺติ ทุพฺพลํฯ วิราคุนนฺติ วิคจฺฉนสภาวํฯ อนสฺสาสิกนฺติ อสฺสาสวิรหิตํฯ อุปายูปาทานาติ ตณฺหาทิฏฺฐีนเมตํ อธิวจนํฯ ตณฺหาทิฏฺฐิโย หิ เตภูมกธมฺเม อุเปนฺตีติ อุปายา, อุปาทิยนฺตีติ อุปาทานาฯ เจตโส อทิฏฺฐานาภินิเวสานุสยาติปิ ตาสํเยว นามํฯ จิตฺตญฺหิ ตณฺหาทิฏฺฐีหิ สกฺกายธมฺเมสุ ติฏฺฐติ อธิติฏฺฐตีติ ตณฺหาทิฏฺฐิโย เจตโส อธิฏฺฐานา, ตาหิ ตํ อภินิวิสตีติ อภินิเวสา, ตาหิเยว ตํ อนุเสตีติ อนุสยาติ วุจฺจนฺติฯ ขยา วิราคาติอาทีสุ ขเยน วิราเคนาติ อตฺโถฯ สพฺพานิ เจตานิ อญฺญมญฺญเววจนาเนวฯ

[100] ปถวีธาตูติ ปติฏฺฐานธาตุฯ อาโปธาตูติ อาพนฺธนธาตุฯ เตโชธาตูติ ปริปาจนธาตุฯ วาโยธาตูติ วิตฺถมฺภนธาตุฯ อากาสธาตูติ อสมฺผุฏฺฐธาตุฯ วิญฺญาณธาตูติ วิชานนธาตุฯ น อนตฺตโต อุปคจฺฉินฺติ อหํ อตฺตาติ อตฺตโกฏฺฐาเสน น อุปคมิํฯ น จ ปถวีธาตุนิสฺสิตนฺติ ปถวีธาตุนิสฺสิตา เสสธาตุโย จ อุปาทารูปญฺจ อรูปกฺขนฺธา จฯ เตปิ หิ นิสฺสิตวตฺถุรูปานํ ปถวีธาตุนิสฺสิตตฺตา เอเกน ปริยาเยน ปถวีธาตุนิสฺสิตาวฯ ตสฺมา ‘‘น จ ปถวีธาตุนิสฺสิต’’นฺติ วทนฺโต เสสรูปารูปธมฺเมปิ อตฺตโต น อุปคจฺฉินฺติ วทติฯ อากาสธาตุนิสฺสิตปเท ปน อวินิพฺโภควเสน สพฺพมฺปิ ภูตุปาทารูปํ อากาสธาตุนิสฺสิตํ นาม , ตถา ตํนิสฺสิตรูปวตฺถุกา อรูปกฺขนฺธาฯ เอวํ อิธาปิ รูปารูปํ คหิตเมว โหติฯ วิญฺญาณธาตุนิสฺสิตปเท ปน สหชาตา ตโย ขนฺธา จิตฺตสมุฏฺฐานรูปญฺจ วิญฺญาณธาตุนิสฺสิตนฺติ รูปารูปํ คหิตเมว โหติฯ