10. จูฬปุณฺณมสุตฺตวณฺณนา

[91] เอวํ เม สุตนฺติ จูฬปุณฺณมสุตฺตํฯ ตตฺถ ตุณฺหีภูตํ ตุณฺหีภูตนฺติ ยํ ยํ ทิสํ อนุวิโลเกติ, ตตฺถ ตตฺถ ตุณฺหีภูตเมวฯ อนุวิโลเกตฺวาติ ปญฺจปสาทปฏิมณฺฑิตานิ อกฺขีนิ อุมฺมีเลตฺวา ตโต ตโต วิโลเกตฺวา อนฺตมโส หตฺถกุกฺกุจฺจปาทกุกฺกุจฺจานมฺปิ อภาวํ ทิสฺวาฯ อสปฺปุริโสติ ปาปปุริโสฯ โน เหตํ, ภนฺเตติ ยสฺมา อนฺโธ อนฺธํ วิย โส ตํ ชานิตุํ น สกฺโกติ, ตสฺมา เอวมาหํสุฯ เอเตเนว นเยน อิโต ปเรสุปิ วาเรสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อสฺสทฺธสมนฺนาคโตติ ปาปธมฺมสมนฺนาคโตฯ อสปฺปุริสภตฺตีติ อสปฺปุริสเสวโนฯ อสปฺปุริสจินฺตีติ อสปฺปุริสจินฺตาย จินฺตโกฯ อสปฺปุริสมนฺตีติ อสปฺปุริสมนฺตนํ มนฺเตตาฯ อสปฺปุริสวาโจติ อสปฺปุริสวาจํ ภาสิตาฯ อสปฺปุริสกมฺมนฺโตติ อสปฺปุริสกมฺมานํ กตฺตาฯ อสปฺปุริสทิฏฺฐีติ อสปฺปุริสทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโตฯ อสปฺปุริสทานนฺติ อสปฺปุริเสหิ ทาตพฺพํ ทานํฯ ตฺยาสฺส มิตฺตาติ เต อสฺส มิตฺตาฯ อตฺตพฺยาพาธายปิ เจเตตีติ ปาณํ หนิสฺสามิ, อทินฺนํ อาทิยิสฺสามิ, มิจฺฉา จริสฺสามิ, ทส อกุสลกมฺมปเถ สมาทาย วตฺติสฺสามีติ เอวํ อตฺตโน ทุกฺขตฺถาย จินฺเตติฯ ปรพฺยาพาธายาติ ยถา อสุโก อสุกํ ปาณํ หนฺติ, อสุกสฺส สนฺตกํ อทินฺนํ อาทิยติ, ทส อกุสลกมฺมปเถ สมาทาย วตฺตติ, เอวํ นํ อาณาเปสฺสามีติ เอวํ ปรสฺส ทุกฺขตฺถาย จินฺเตติฯ อุภยพฺยาพาธายาติ อหํ อสุกญฺจ อสุกญฺจ คเหตฺวา ทส อกุสลกมฺมปเถ สมาทาย วตฺติสฺสามีติ เอวํ อุภยทุกฺขตฺถาย จินฺเตตีติฯ

อตฺตพฺยาพาธายปิ มนฺเตตีติอาทีสุ อหํ ทส อกุสลกมฺมปเถ สมาทาย วตฺติสฺสามีติ มนฺเตนฺโต อตฺตพฺยาพาธาย มนฺเตติ นามฯ อสุกํ ทส อกุสลกมฺมปเถ สมาทเปสฺสามีติ มนฺเตนฺโต ปรพฺยาพาธาย มนฺเตติ นามฯ อญฺเญน สทฺธิํ – ‘‘มยํ อุโภปิ เอกโต หุตฺวา ทส อกุสลกมฺมปเถ สมาทาย วตฺติสฺสามา’’ติ มนฺเตนฺโต อุภยพฺยาพาธาย มนฺเตติ นามฯ

อสกฺกจฺจํ ทานํ เทตีติ เทยฺยธมฺมมฺปิ ปุคฺคลมฺปิ น สกฺกโรติฯ เทยฺยธมฺมํ น สกฺกโรติ นาม อุตฺตณฺฑุลาทิโทสสมนฺนาคตํ อาหารํ เทติ, น ปสนฺนํ กโรติฯ ปุคฺคลํ น สกฺกโรติ นาม นิสีทนฏฺฐานํ อสมฺมชฺชิตฺวา ยตฺถ วา ตตฺถ วา นิสีทาเปตฺวา ยํ วา ตํ วา อาธารกํ ฐเปตฺวา ทานํ เทติฯ อสหตฺถาติ อตฺตโน หตฺเถน, น เทติ, ทาสกมฺมการาทีหิ ทาเปติฯ อจิตฺติกตฺวาติ เหฏฺฐา วุตฺตนเยน เทยฺยธมฺเมปิ ปุคฺคเลปิ น จิตฺตีการํ กตฺวา เทติฯ อปวิทฺธนฺติ ฉฑฺเฑตุกาโม หุตฺวา วมฺมิเก อุรคํ ปกฺขิปนฺโต วิย เทติฯ อนาคมนทิฏฺฐิโกติ โน ผลปาฏิกงฺขี หุตฺวา เทติฯ

ตตฺถ อุปปชฺชตีติ น ทานํ ทตฺวา นิรเย อุปปชฺชติฯ ยํ ปน เตน ปาปลทฺธิกาย มิจฺฉาทสฺสนํ คหิตํ, ตาย มิจฺฉาทิฏฺฐิยา นิรเย อุปปชฺชติฯ สุกฺกปกฺโข วุตฺตปฏิปกฺขนเยน เวทิตพฺโพฯ เทวมหตฺตตาติ ฉกามาวจรเทวาฯ มนุสฺสมหตฺตตาติ ติณฺณํ กุลานํ สมฺปตฺติฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวฯ อิทํ ปน สุตฺตํ สุทฺธวฏฺฏวเสเนว กถิตนฺติฯ

ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย

จูฬปุณฺณมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปฐมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อนุปทวคฺโค

1. อนุปทสุตฺตวณฺณนา

[93] เอวํ เม สุตนฺติ อนุปทสุตฺตํฯ ตตฺถ เอตทโวจาติ เอตํ (ปฏิ. ม. 3.4) ‘‘ปณฺฑิโต’’ติอาทินา นเยน ธมฺมเสนาปติสาริปุตฺตตฺเถรสฺส คุณกถํ อโวจฯ กสฺมา? อวเสสตฺเถเรสุ หิ มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรสฺส อิทฺธิมาติ คุโณ ปากโฏ, มหากสฺสปสฺส ธุตวาโทติ, อนุรุทฺธตฺเถรสฺส ทิพฺพจกฺขุโกติ, อุปาลิตฺเถรสฺส วินยธโรติ, เรวตตฺเถรสฺส ฌายี ฌานาภิรโตติ, อานนฺทตฺเถรสฺส พหุสฺสุโตติฯ เอวํ เตสํ เตสํ เถรานํ เต เต คุณา ปากฏา, สาริปุตฺตตฺเถรสฺส ปน อปากฏาฯ กสฺมา? ปญฺญวโต หิ คุณา น สกฺกา อกถิตา ชานิตุํฯ อิติ ภควา ‘‘สาริปุตฺตสฺส คุเณ กเถสฺสามี’’ติ สภาคปริสาย สนฺนิปาตํ อาคเมสิฯ วิสภาคปุคฺคลานญฺหิ สนฺติเก วณฺณํ กเถตุํ น วฏฺฏติ, เต วณฺเณ กถิยมาเน อวณฺณเมว กเถนฺติฯ อิมสฺมิํ ปน ทิวเส เถรสฺส สภาคปริสา สนฺนิปติ, ตสฺสา สนฺนิปติตภาวํ ทิสฺวา สตฺถา วณฺณํ กเถนฺโต อิมํ เทสนํ อารภิฯ

ตตฺถ ปณฺฑิโตติ ธาตุกุสลตา อายตนกุสลตา ปฏิจฺจสมุปฺปาทกุสลตา ฐานาฏฺฐานกุสลตาติ อิเมหิ จตูหิ การเณหิ ปณฺฑิโตฯ มหาปญฺโญติอาทีสุ มหาปญฺญาทีหิ สมนฺนาคโตติ อตฺโถฯ

ตตฺริทํ มหาปญฺญาทีนํ นานตฺตํ – ตตฺถ กตมา มหาปญฺญา? มหนฺเต สีลกฺขนฺเธ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺเต สมาธิกฺขนฺเธ, ปญฺญากฺขนฺเธ, วิมุตฺติกฺขนฺเธ, วิมุตฺติญาณทสฺสนกฺขนฺเธ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา, มหนฺตานิ ฐานาฏฺฐานานิ, มหนฺตา วิหารสมาปตฺติโย , มหนฺตานิ อริยสจฺจานิ, มหนฺเต สติปฏฺฐาเน, สมฺมปฺปธาเน, อิทฺธิปาเท, มหนฺตานิ อินฺทฺริยานิ, พลานิ, โพชฺฌงฺคานิ, มหนฺเต อริยมคฺเค, มหนฺตานิ สามญฺญผลานิ, มหนฺตา อภิญฺญาโย, มหนฺตํ ปรมตฺถํ นิพฺพานํ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญาฯ