อตฺถงฺคเต สูริเย ธมฺมสฺสวนํ โฆเสสุํฯ อติกฺกนฺตสฏฺฐิวสฺสาว สฏฺฐิ มหาเถรา ธมฺมสฺสวนตฺถํ อคมํสุฯ เทวตฺเถโร สรภาณาวสาเน อิมํ สุตฺตํ อารภิ, สุตฺตนฺตปริโยสาเน จ สฏฺฐิ มหาเถรา อรหตฺตํ ปาปุณิํสุฯ ตโต ติสฺสมหาวิหารํ คนฺตฺวา กเถสิ, ตสฺมิมฺปิ สฏฺฐิ เถราฯ ตโต นาคมหาวิหาเร กาฬกจฺฉคาเม กเถสิ, ตสฺมิมฺปิ สฏฺฐิ เถราฯ ตโต กลฺยาณิํ คนฺตฺวา ตตฺถ จาตุทฺทเส เหฏฺฐาปาสาเท กเถสิ, ตสฺมิมฺปิ สฏฺฐิ เถราฯ อุโปสถทิวเส อุปริปาสาเท กเถสิ, ตสฺมิมฺปิ สฏฺฐิ เถราติ เอวํ เทวตฺเถเรเยว อิทํ สุตฺตํ กเถนฺเต สฏฺฐิฏฺฐาเนสุ สฏฺฐิ สฏฺฐิ ชนา อรหตฺตํ ปตฺตาฯ

อมฺพิลกาฬกวิหาเร ปน ติปิฏกจูฬนาคตฺเถเร อิมํ สุตฺตํ กเถนฺเต มนุสฺสปริสา คาวุตํ อโหสิ, เทวปริสา โยชนิกาฯ สุตฺตปริโยสาเน สหสฺสภิกฺขู อรหตฺตํ ปตฺตา, เทเวสุ ปน ตโต ตโต เอเกโกว ปุถุชฺชโน อโหสีติฯ

ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย

ฉฉกฺกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. มหาสฬายตนิกสุตฺตวณฺณนา

[428] เอวํ เม สุตนฺติ มหาสฬายตนิกสุตฺตํฯ ตตฺถ มหาสฬายตนิกนฺติ มหนฺตานํ ฉนฺนํ อายตนานํ โชตกํ ธมฺมปริยายํฯ

[429] อชานนฺติ สหวิปสฺสเนน มคฺเคน อชานนฺโตฯ อุปจยํ คจฺฉนฺตีติ วุฑฺฒิํ คจฺฉนฺติ, วสิภาวํ คจฺฉนฺตีติ อตฺโถฯ กายิกาติ ปญฺจทฺวาริกทรถาฯ เจตสิกาติ มโนทฺวาริกทรถาฯ สนฺตาปาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

[430] กายสุขนฺติ ปญฺจทฺวาริกสุขํฯ เจโตสุขนฺติ มโนทฺวาริกสุขํฯ เอตฺถ จ ปญฺจทฺวาริกชวเนน สมาปชฺชนํ วา วุฏฺฐานํ วา นตฺถิ, อุปฺปนฺนมตฺตกเมว โหติฯ มโนทฺวาริเกน สพฺพํ โหติฯ อยญฺจ มคฺควุฏฺฐานสฺส ปจฺจยภูตา พลววิปสฺสนา, สาปิ มโนทฺวาริเกเนว โหติฯ

[431] ตถาภูตสฺสาติ กุสลจิตฺตสมฺปยุตฺตเจโตสุขสมงฺคีภูตสฺสฯ ปุพฺเพว โข ปนสฺสาติ อสฺส ภิกฺขุโน วาจากมฺมนฺตาชีวา ปุพฺพสุทฺธิกา นาม อาทิโต ปฏฺฐาย ปริสุทฺธาว โหนฺติฯ ทิฏฺฐิสงฺกปฺปวายามสติสมาธิสงฺขาตานิ ปน ปญฺจงฺคานิ สพฺพตฺถกการาปกงฺคานิ นามฯ เอวํ โลกุตฺตรมคฺโค อฏฺฐงฺคิโก วา สตฺตงฺคิโก วา โหติฯ

วิตณฺฑวาที ปน ‘‘ยา ยถาภูตสฺส ทิฏฺฐี’’ติ อิมเมว สุตฺตปเทสํ คเหตฺวา ‘‘โลกุตฺตรมคฺโค ปญฺจงฺคิโก’’ติ วทติฯ โส – ‘‘เอวมสฺสายํ อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค ภาวนาปาริปูริํ คจฺฉตี’’ติ อิมินา อนนฺตรวจเนเนว ปฏิเสธิตพฺโพฯ อุตฺตริ จ เอวํ สญฺญาเปตพฺโพ – โลกุตฺตรมคฺโค ปญฺจงฺคิโก นาม นตฺถิ, อิมานิ ปน ปญฺจ สพฺพตฺถกการาปกงฺคานิ มคฺคกฺขเณ วิรติวเสน ปูเรนฺติฯ ‘‘ยา จตูหิ วจีทุจฺจริเตหิ อารติ วิรตี’’ติ เอวํ วุตฺตวิรตีสุ หิ มิจฺฉาวาจํ ปชหติ, สมฺมาวาจํ ภาเวติ, เอวํ สมฺมาวาจํ ภาเวนฺตสฺส อิมานิ ปญฺจงฺคิกานิ น วินา, สเหว วิรติยา ปูเรนฺติฯ สมฺมากมฺมนฺตาชีเวสุปิ เอเสว นโยฯ อิติ วจีกมฺมาทีนิ อาทิโต ปฏฺฐาย ปริสุทฺธาเนว วฏฺฏนฺติฯ อิมานิ ปน ปญฺจ สพฺพตฺถกการาปกงฺคานิ วิรติวเสน ปริปูเรนฺตีติ ปญฺจงฺคิโก มคฺโค นาม นตฺถิฯ สุภทฺทสุตฺเตปิ (ที. นิ. 2.214) เจตํ วุตฺตํ – ‘‘ยสฺมิํ โข, สุภทฺท, ธมฺมวินเย อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค’’ติฯ อญฺเญสุ จ อเนเกสุ สุตฺตสเตสุ อฏฺฐงฺคิโกว มคฺโค อาคโตติฯ

[433] จตฺตาโรปิ สติปฏฺฐานาติ มคฺคสมฺปยุตฺตาว จตฺตาโร สติปฏฺฐานาฯ สมฺมปฺปธานาทีสุปิ เอเสว นโยฯ ยุคนนฺธาติ เอกกฺขณิกยุคนนฺธาฯ เอเตหิ อญฺญสฺมิํ ขเณ สมาปตฺติ, อญฺญสฺมิํ วิปสฺสนาติฯ เอวํ นานาขณิกาปิ โหนฺติ, อริยมคฺเค ปน เอกกฺขณิกาฯ

วิชฺชา จ วิมุตฺติ จาติ อรหตฺตมคฺควิชฺชา จ ผลวิมุตฺติ จฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย

มหาสฬายตนิกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. นครวินฺเทยฺยสุตฺตวณฺณนา

[435] เอวํ เม สุตนฺติ นครวินฺเทยฺยสุตฺตํฯ ตตฺถ สมวิสมํ จรนฺตีติ กาเลน สมํ จรนฺติ, กาเลน วิสมํฯ สมจริยมฺปิ เหตนฺติ สมจริยมฺปิ หิ เอตํฯ

[437] เก อาการาติ กานิ การณานิ? เก อนฺวยาติ กา อนุพุทฺธิโย? นตฺถิ โข ปน ตตฺถาติ กสฺมา อาห, นนุ อรญฺเญ หริตติณจมฺปกวนาทิวเสน อติมนุญฺญา รูปาทโย ปญฺจ กามคุณา อตฺถีติ? โน นตฺถิฯ น ปเนตํ วนสณฺเฑน กถิตํ, อิตฺถิรูปาทีนิ ปน สนฺธาเยตํ กถิตํฯ ตานิ หิ ปุริสสฺส จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺฐนฺติฯ ยถาห – ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, อญฺญํ เอกรูปมฺปิ สมนุปสฺสามิ, ยํ เอวํ ปุริสสฺส จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺฐติ, ยถยิทํ, ภิกฺขเว, อิตฺถิรูปํฯ อิตฺถิรูปํ, ภิกฺขเว, ปุริสสฺส จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺฐตี’’ติ (อ. นิ. 1.1) วิตฺถาเรตพฺพํฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย

นครวินฺเทยฺยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ปิณฺฑปาตปาริสุทฺธิสุตฺตวณฺณนา

[438] เอวํ เม สุตนฺติ ปิณฺฑปาตปาริสุทฺธิสุตฺตํฯ ตตฺถ ปฏิสลฺลานาติ ผลสมาปตฺติโตฯ

วิปฺปสนฺนานีติ โอกาสวเสเนตํ วุตฺตํฯ ผลสมาปตฺติโต หิ วุฏฺฐิตสฺส ปญฺจหิ ปสาเทหิ ปติฏฺฐิโตกาโส วิปฺปสนฺโน โหติ, ฉวิวณฺโณ ปริสุทฺโธฯ ตสฺมา เอวมาหฯ สุญฺญตวิหาเรนาติ สุญฺญตผลสมาปตฺติวิหาเรนฯ มหาปุริสวิหาโรติ พุทฺธปจฺเจกพุทฺธตถาคตมหาสาวกานํ มหาปุริสานํ วิหาโรฯ เยน จาหํ มคฺเคนาติอาทีสุ วิหารโต ปฏฺฐาย ยาว คามสฺส อินฺทขีลา เอส ปวิฏฺฐมคฺโค นาม, อนฺโตคามํ ปวิสิตฺวา เคหปฏิปาฏิยา จริตฺวา ยาว นครทฺวาเรน นิกฺขมนา เอส จริตพฺพปเทโส นาม, พหิ อินฺทขีลโต ปฏฺฐาย ยาว วิหารา เอส ปฏิกฺกนฺตมคฺโค นามฯ